Дагъустандин Общественный палатада рес­пуб­ликадин агьалияр датIана михьи ва виниз тир еридин целди таъминарзавай гьалдиз талукь рахунар кьиле фена. Мярекатда ОП-дин членри, талукь ведомствойрин векилри, алимри, са бязи муниципалитетрин къуллугъчийри, журналистри иштиракна.

Рахунрик ОП-дин председатель Азизбег Черкесова кьил кутуна ва ада гаф Общественный палатадин эцигунрин, архитектурадин, ЖКХ-дин ва шегьердин къулай шартIар вилик тухунин рекьяй комиссиядин председатель Мамма Маммаеваз гана.

— Месэла чи республикадин гьар са агьали, иллаки къвезмай несилар патал важиб­луди я, — эгечIна Маммаев рахунрив. – ГьикI лагьайтIа, Дагъустанда ишлемишзавай цин ерисузвиляй зегьерламиш, начагъ жезвай инсанар, иллаки аялар гзаф я. Чи шегьерар, гзаф хуьрерни бес кьадарда ва михьи целди таъмин туш. ЦIуд йисаралди жавабдар ксари и кар алай месэла япалай авунач. Социальный сетра лагьайтIа, ихьтин гьал арадал атунай Дагъустандин Кьил Сергей Алимовичак тахсир кутазва,  республика патал ийиз­вай кьван хъсан крар такваз, адал буьгьтенар  вегьезва. Юлдашар, за квез лугьун, Сергей Меликов чи гимидин капитан хьун – им чи бахт я. Пуд йисан къене Россиядин Федеральный Советди кьве сеферда Дагъустандиз талукь месэлаяр веревирдна. Заз чидайвал, тарихда ихьтин кар хьанвайди туш. Чи регьбердиз вири месэлайрикай хабар ава, дагъустанвийрик секинсузвал кутазвай гьар са месэла гьялдай рекьерни жагъурзава, талукь органар, идараяр кIвалахдикни кутазва. Амма бязи министерствойрин, ведомствой­рин руководителри, кар аслу тир къуллугъчийри­ чпин везифаяр тирвал кьилиз акъудзавач. Къе чна инал цин месэла гьялзава, амма Махачкъаладин горводканалдин регьбер атанвач. Заместитель ракъурда лагьана, амни авач. ИкI эгечIуниз  гьикI лугьуз жеда? Им къайгъусузвал, жавабдарсузвал я.

Россиядин гзаф регионрив гекъигайла, Дагъус­тан цин запасралди девлетлу маканрик акатзава­. Амма агьалияр бес кьадарда михьи целди таъминариз жезвач. Гзаф вахтара тахсиркарарни гьа чун, чи агьалияр я. Чна йисаралди цин чешмеяр, вацIар, къаналар зегьерламишзава. Чи агьалийри анриз кьейи маларни, ламарни, кицIерни, кацерни вегьез­ва, шегьерар целди таъминарзавай къаналриз чиркин­ ятар ахъайзава. Советрин девирда гьар йисуз шегьерра цин турбайрин 5 процент ремонт авуна кIанзавайди тир. Авунач. Къе 75 процент линияр куьгьнебур, ктIизвайбур я. Гьавиляй мукьвал-мукьвал авариярни жезва, кранриз ра­гъул, чиркин ядни къвезва.

Мадни Меликовал, Путинал хъен вегьезва. Вуч я, гьуьл, къаналар, вацIар, булахар чна чиркинардайла, абур тахсирлу яни? Социальный сетрай за кIелзава, бязибуру Сергей Меликов чкадин инсан тушалда. Республика татугай гьалдиз гъайи виликан чи руководителарни чкадинбур туширни? Абуру гьял тавур месэлаяр къе уьмуьрдиз кечирмишзава. И кардал шадвална ва адаз гъиле кьазвай хъсан крар тамамариз куьмекна кIанда, — куьтягьна вичин рахунар М.Маммаева.

Мярекатдал дагъустанвияр датIана михьи­ целди таъминарунин месэладикай, кьабулна кIанза­вай серенжемрикай чпин фикирар Федеральный къуллугъдин муьштерийрин ихтиярар хуьнал, коммунальный ва яшайишдин объектрал гуьзчивалзавай отделдин начальник Мирзебутай Абасова, РД-дин эцигунрин, архитектурадин ва ЖКХ-дин министерстводин коммунальный майишатдин управленидин начальник Осман Агьмедова, цин гьакъин­дай эксперт Гьажи Гьажиева, геополитикадин ­мес­элайрин академиядин вице-президент Деньга Ха­лидова ва масабуру лагьана.

Рахайбуру къейд авурвал, цин кьадардал гьалтайла, Дагъустан хъсан чкадал ала. Йиса вацIарай, кIамарай авахьзавай ятари 22,9 млрд кубический метр тешкилзава. Цин еке вад гьамбархана ава. Анра 1,393 млрд куб. м. яд кIватI жезва. Республикадин гьар са агьалидал йиса 7795 куб.м яд ацалтзава. Россияда им лап еке рекъем я. Амма, гьайиф хьи, республикадин вири шегьерар, хуьрер бес кьадарда хъвадай ва дигидай целди таъминариз жезвач. Себебар садни кьвед туш.

Республикадин шегьеррани районра цин централизованный 695 къурулуш ва цин кьилдин линийрин 817 комплекс кардик ква. Водоводрин ва водопроводрин сетри 15000 км тешкилзава. Абурун 70 процент 1960-йисарилай авайбур я. Гьавиляй мукьвал-мукьвал къайдадикайни хкатзава. Талукь идарайри гьар йисуз сетрин 5 процентдин чкадал са гужа-гуж 2,5 процент ремонтзава.

Дербент, Буйнакск, Хасавюрт, Каспийск, Южно-Сухокумск, Дагъустандин Огни шегьерра кIвале­риз графикдин бинедаллаз яд гузва. Цин михьивални, ерини умуми истемишунрив кьазвайди туш. ГьикI лагьайтIа, 28,3 процент водопроводри санитариядинни эпидемиологиядин истемишунриз жаваб гузвач. Цин 35 процент линийрал яд михьи ийи­дай имаратар алач. Яд михьдай имаратар агьалийриз ахъайзавай вири кьадардин ятарин анжах 17 процент михьи ийиз агакьзава. Республикадин шегьерра ва 3 районда авай яд михьдай 9 имаратдин кIвалах лап зайифди я. Каспийскдин яд михьдай имарат лап куьгьне хьанва. Махачкъаладин Тарнаирдин яд михьдай имарат эцигуниз 1 млрд манатдилай виниз пул харжна, амма ада тамамвилелди кIвалахзавач.

Мярекатдал агьалийри хъвазвай цин ерисузвили пешекаррик секинсузвал кутазвайдини къейдна. ИкI, республикадин 11 райондин, 6 шегьердин ва 4 поселокдин агьалийри хъвазвай цик ракь, аммиак, мышьяк ва химиядин маса элементар кваз жезва. Ял ядай кIвалера, базайра авайбуру, гьуьлуьн патарив яшамиш жезвайбуру, хуьруьн майишатдин производстводал машгъулбуру гзаф вахтара хъуниз кутуг тавур яд ишлемишзава.

Имни кардик квай яд михьдай имаратар пайгардик квачирвиляй я. Саки вири цIийи кьилелай туькIуьр ва чIехи хъувуна кIанзава. Буйнакск, Избербаш, Дагъустандин Огни шегьерра чиркин ятар михьдай имаратар ерли авач. Хуьрерикай ра­хайтIа, анра анжах чиркин ятарин 10 процент михьзава. Амайбур вацIарик, кIамарик, гьуьлуьк акахьзава. Махачкъаладин ва Каспийскдин чиркин ятарин 45 процент Каспий гьуьлуьз ахъайзава. 1970-йисара Каспийскдин чиркин ятар михьдай имарат 300 агъзур агьали фикирдаваз эцигайди тир. Къе Махачкъалада ва Каспийскда 1,1 млн кас яшамиш жезва.

Осман Агьмедова лагьайвал, Дагъустандин регьбер Сергей Меликова ва Гьукуматди респуб­ликадин агьалияр михьи целди таъминарунин ва чиркин ятари чи гуьзел мулкарин акунар чIур тавунин патахъай къайгъу чIугвазва. ИкI, Махачкъаладин, Каспийскдин, Избербашдин ва са шумуд хуьруьн агьалияр хъвадай михьи целди таъминарун патал Чиркей-Махачкъала-Каспийск-Избербаш водовод эцигиз гъиле кьунва ва ам 2025-йисуз ишлемишиз вахкуда. Каспий гьуьлуьз авахьзавай чиркин ятарин вилик пад кьун патал цIийи коллектор эцигдайвал я. И кардиз 21 млрд манат чара ийизва ва ам 2030-йисалди куьтягьун фикирдиз къачунва.

Мярекатдал  республикадин агьалияр датIана михьи ва виниз тир еридин целди таъминарзавай месэладиз талукь яз хейлин теклифар, меслятар гана ва тайин тир къарар кьабулна. Ам Республикадин Кьил Сергей Меликовални агакьарда.

Хийир  Эмиров