Дагъустандин государстводин технический университет (ДГТУ) республикадин­ кар алай вузрикай сад я. Аниз яшайишдин жуьреба-жуьре хилерай бажарагълу, алакьунар авай пешекарар гьазурзавай чад лугьуз жеда. Алай вахтунда Дагъустандин промышленностдин карханайра зегьмет чIугвазвайбурун чIехи пай гьа и университетдин бегьер я. Алатай йисуз 50 йисан юбилей къейд авунвай и вузди санлай къачурла 50 агъзурдалай виниз пешекарар гьазурнава.

Къенин юкъуз ина 11 факультет ава, Дербент, Каспийск, Къизляр шегьерра ДГТУ-дин филиалар кардик ква. Образованидин кIвалах бакалаврдин 53, магистратурадин 40, илимдин кIвалах лагьайтIа, 50 хиляй (направление) тешкилнава. Вузда студентриз чирвилерни тербия гузвай муаллимрин арада РФ-динни РД-дин илимрин лайихлу деятелар, Дагъустандин лайих­лу экономистар, эцигунардайбур, муаллимар, образованидин лайихлу къуллугъчияр, илимрин кандидатарни докторар, доцентарни профессорар ава. Университетда алай аямдин вири истемишунриз жаваб гузвай, герек тир вири тадаракралди таъминарнавай 10 лаборатория кардик ква, 4 мертебадикай ибарат корпусда жуьреба-жуьре предметриз талукь 1 миллиондилай виниз ктабар авай ктабхана студентринни аспирантрин къуллугъда акъвазнава.

Эхиримжи 10 йисан къене цIийи моде­ар арадал гъунин жигьетдай университетди 2000-дав агакьна патентар, ЭВМ-дин программаяр государстводин регистрация­ авун патал шагьадатнамаяр къачунва. Уьл­кведин вузрин ва илимдин идарайрин­ арада ибур хъсан нетижаяр хьиз кьабулиз ­жеда. Университетда илимдин рекьяй арадал гъанвай цIийивилер Москвада, Санкт-Петербургда, Лейпцигда, Ганноверда­ (Германия), Лондонда (Англия), Сеулда­ (Кьиб­лепатан Корея), Яссыда (Румыния), Тунисда, Парижда (Франция), Куала-Лум­пурда (Малайзия) ва маса шегьеррани ­уьл­квейра кьиле фейи выставкайра къалурна.

Алай вахтунда ДГТУ-да кандидатвилин ва докторвилин диссертацияр хуьнин рекьяй 2 совет, илимдинни ахтармишунрин 3 институт, 19 центр кардик ква. Университет­ди жуьреба-жуьре карханайрихъ галаз икьрарар кутIунунин нетижада абурун бинедал базовый 21 кафедра арадал гъанва. Ина студентринни аспирантрин, муаллимрин ара­­да мукьвал-мукьвал жуьреба-жуьре кон­­курсар тешкилзава. Мисал яз «ДГТУ-дин­ жегьил изобретатель», «ДГТУ-дин жегьил программист», «Виридалайни хъсан мо­нография», «ДГТУ-дин ректордин грантар» ва масабурун тIварар кьаз жеда…

Октябрдин эхирра вуздин уьмуьрда лишанлу вакъиа кьиле фена: ДГТУ-дин къуллугъчийрин ва студентрин конференциядин сергьятра аваз, чинебадаказ сесер гунин къайдада, 5 йисан девирда ректордин къуллугъдал чи ватанэгьли, жегьил алим Назим Баламирзоев хкяна.

Ассистентдилай ректордал кьван

Назим Лиодинович Баламирзоеван бинеяр СтIал Сулейманан райондин Шихид­хуьряй я. Ам 1984-йисуз Махачкъалада­ дидедиз хьана. 2001-йисуз вири вадар аваз рес­публикадин меркездин 40-нумрадин­ мек­­­теб, 2006-йисуз «Таможенное дело» пешекарвиляй ДГТУ акьалтIарна. Вуз куьтягьайдалай кьулухъ, 2007-йисуз, рикIе илимдал машгъул жедай къаст авай жегьил пе­ше­кар хайи университетда кIвалахал акъвазна. Сифте государстводин ва муниципалитетдин управленидин кафедрадин ассистент, гуьгъуьнлай маркетингдин, энер­гетикадин  ва  нефтегазопромышленност­дин­ управленидин кафедрайра старший препо­­­даватель яз кIвалахна. 2010-йисуз­ Н.Бала­мирзоева «Экономика и управле­ние народ­ным хозяйством» пешекарвиляй илимрин­ кандидатвилин диссертация хвена, са йисан девирда факультетдин декандин­ за­мес­тителдин везифаяр­ тамамарна. 2011-2013-йисара учебно-ме­тодический уп­­рав­ленидин начальникдин заместитель яз кIвалахна. Гуьгъуьнлай са шумуд йисуз технологический факультетдин, 2017-йисуз ДГТУ-да бажарагълу аялар патал кардик кутунвай «Альтаир» центрадин кьиле акъвазна. Кар алакьдай, алакьунар авай жегьил алимдал 2018-йисуз информациядин къурулушрин, финансрин ва аудитдин факультетдин декандин къуллугъ ихтибарна. 2020-йисалай учебный рекьяй вуздин проректордин везифайрив эгечIна. 2021-йисуз адаз доцентдин тIвар гана. 2023-йисан эвел кьилера Н.Баламирзоев ДГТУ-дин ректордин везифаяр вахтуналди тамамарзавайди яз тайинарна. Алай йисан 24-октябрдиз ам вуздин ректор яз хкяна.

Назим Баламирзоев «РФ-дин образованидин хилен гьуьрметлу къуллугъчи» тIварцIин, РФ-дин Президентдин грантдин сагьиб я. Алимдин къелемдикай илимдин 140 макъала хкатнава, ам лекцийрин 5 курсунин, методикадин 5 кIвалахдин, 7 монографиядин автор я.

Вилик финин рекье

Винидихъ ганвай делилрай аквазвайвал, Назим Баламирзоев кафедрадин ассистентдин къуллугъдилай ректордин къул­­­лугъ­дал кьван хкаж хьана. И рекье­ ада илимдин гурарин вири кIарар муь­тIуь­гъарна. И йисара адаз университетдин­ кIва­лахдин зайиф хьанвай ва вилик фенвай­ терефар мукьувай чир хьана. Вахту­нал­ди ректордин везифаяр тамамарунив­ эге­чIай­ла, жегьил регьбер сифте нубатда­ вуздин материально-технический база цIийи хъийиз гатIунна. Асул фикир инже­нерно-тех­нический жуьреба-жуьре хилерай­ илим­динни ахтармишунрин центраяр арадал­ гъуниз гана. Адан регьбервилик кваз акваз-акваз образованидинни илимдин кIвалах­дин ери хъсан жез эгечIна. Кьилди къачуртIа, вузда цIийи лабораторияр кардик акатна: «Лаборатория САПР РТС», «Лаборатория. Мо­бильная радиосвязь», «Лаборатория. Ра­диопередающие устройства», «Лаборатория. Инжиниринговый центр», «Наука и творчество» лишандик кваз жегьилрин проектрин центр ва масабур.

Н.Баламирзоеван алахъунар себеб яз жуьреба-жуьре карханайрихъ галаз амадагвилин алакъаяр хуьнин рекьяй кутIуннавай икьраррин кьадар гзаф хьана, университетдиз абитуриентар кьабул хъийин тийизвай са шумуд пешекарвилел чан хтана. Мисал яз, чехирар хкуддай пешекарар гьазурун патал вуздиз бюджетдин 10 чка чара авуна ва кIелунин цIийи йисуз и хиляй 10 студентни кьабулна. Вуздин бинедал колледж арадал гъана, адаз цIийи кабинетар, компьютерар чара авуна. Колледжар вуздин шегьерра авай филиалрани тешкилнава. ДГТУ-да Дагъустанда мад санани авачир военно-учебный центр кардик акатна. Алай вахтунда и центрадик анжах технический университетдин студентривай экечIиз жезва. Къведай йисалай маса вузрин студентарни кьабулдайвал я.

Студентар сагълам уьмуьр тухунал желб авун патал вузда уьлкведин баскетболдин федерациядин филиал ахъайнава. Къейд ийин хьи, ихьтин кьвед лагьай филиал мад республикада санани авач. Футболдай студентрин лигада ДГТУ-дин футболдин командадини иштиракзава. Къейд ийин хьи, вузда спортдин и жуьредай студентриз чирвилер М.Макарова гузва.

Гьялна кIанзавай месэлаяр

Адет яз, цIийи регьбердин патай вирида цIийивилер вилив хуьда. И кар фикирда кьуна, за Назим Лиодиновичавай алай вахтунда вуздин вилик гьялна кIанзавай гьихьтин месэлаяр акъвазнаватIа ва университетдин кIвалах вилик тухун патал адаз кIвалахда гьихьтин дегишвилер тваз кIанзаватIа хабар кьуна.

— Сифте нубатда, — лагьана цIийи ректорди, — материально-технический база цIийи хъувунин игьтияж ава. – Алай вахтунда ДГТУ-да 11 факультет кардик ква ва абурун саки са паюна тIвар кьунвай месэла ава. Кьвед лагьайди, вузда зегьмет чIугвазвай кьуьзуь хьанвай муаллимар эвездай жегьил пешекарар желбна кIанзава. Иллаки – технический хилерай. Пуд лагьайди, зегьметдин гьакъи артухарун хъендик туна виже къведач. Авайвал лугьун, мукьвара ина кIвалахзавай муаллимрин мажибар 5,5 процентдин хкаж хьанва. Амма им аквадай хьтин, жибиндалди гьиссдай хьтин дегишвал туш. Хъсан нетижаяр къазанмишзавай муаллимрик руьгь кутун патал премияр гун давамарда.

Кар алай месэлайрикай сад вуздик экечIун патал мектебар акьалтIарзавайбуру вахкузвай ЕГЭ-рин баллар артухарун я. И кардихъ гьихьтин менфят ава? Чаз университетдиз чпихъ хъсан чирвилер, алакьунар авай студентар кьабулдай мумкинвал жезва. Мисал яз, шаз вуздиз гьахьун патал къазанмишна кIанзавай баллрин кьадар 61 тир. ЦIи 63 хьанва. Асул гьисабдай ДГТУ-диз колледжар акьалтIарзавайбур гьахьзавай. Гила лагьайтIа, ахьтинбурун кьадар яваш-яваш тIимил жезва. Гаф кватай чкадал лугьун, цIи экечIнавай студентрин 60 процент мектебар куьтягьнавайбур я.

Илимдин хилез гузвай фикир артухарна кIанзава. Санлай университетдин илимдин дережа хкаж жедайвал. Эгер илимдин рекьяй тухузвай кIвалах кьецIи хьайитIа, санлай вуздин кIвалахни зайиф жеда. И рекье, сифте нубатда, муаллимривай жезмай кьван гзаф жуьреба-жуьре грантра, конкурсра, конференцийра иштиракун истемишда. Идахъ галаз сад хьиз, универ­си­тетди международный майданра кьиле тухузвай кIвалахни вилик тухуда. Эвел­ни-эвел СНГ-дин уьлквейрихъ – Къазахстандихъ, Узбекистандихъ, Тажикис­ан­­­дихъ — ­галаз   амадагвилин  алакъаяр­­  мягь­ке­мар­­да, къецепатан уьлквейрин алимриз­ чи ­вузда тарсар гуз теклифда. Месэлаяр­ мадни ава, тIвар кьунвайбур сифте нубат­да гьялна кIанзавайбур я, — лагьана Н.Ба­ламирзоева.

Мектебра – лабораторияр

ДГТУ-ди кьиле тухузвай кIвалахдин кар алай терефрикай сад республикадин мектебрихъ галаз хуьзвай алакъаяр я. Мукьвара кьиле ректор Назим Баламирзоев аваз вуздин делегация СтIал Сулейманан райондиз мугьман хьана. Макьсад муниципалитетдин кьве мектебда физикадин лабораторияр патал герек къвезвай тадаракрин презентацияр кьиле тухун тир.

Чкадал университетдин векилар райондин кьилин заместитель Заур Къагьриманова, образованидин управленидин начальник Гьуьсейн Шихбабаева ва администрациядин архитектурадинни градостроительстводин отделдин начальник Виталий Алисенова кьабулна.

Н.Баламирзоева хабар гайивал, вузда физикадин лабораторияр патал жуьреба-жуьре тадаракар гьазурзавай конструкторский бюро кардик ква. И кардални муаллимарни студентар машгъул жезва. Къенин юкъуз университетди республикадин 15 мектебдин лабораторияр герек тир тадарак­ралди таъминарнава.

«Чи республикада технический хилен пешекаррин кьитвал ава, бязи мектебра гьатта и профилдин тарсар гудай муаллимарни бес жезвач. Зун чна кьабулзавай серенжемри физикадин предмет чирунин карда гьам муаллимрик, гьамни аялрик руьгь кутадайдахъ умудлу я», — алава хъувуна ректорди.

Къейд ийин хьи, ДГТУ-ди СтIал Сулейманан районда Агъа СтIал-Къазмайрин ва Шихидхуьруьн мектебра физикадин махсус лабораторияр кардик кутунва. Вуздин физикадин кафедрадин доцент, конструкторский бюродин руководитель Марат Гьуьсейнова и мектебра лабораторийрин презентацияр кьиле тухвана ва муаллимриз абуру кIвалахзавай къайдадикай ихтилатна.

Н.Баламирзоева къейд авурвал, ДГТУ-диз СтIал Сулейманан райондин вири мектебра гьа ихьтин лабораторияр арадал гъидай фикирар ава.

Алава хъийин, районда мугьманда авай чIавуз вуздин делегация Кьасумхуьрел урус муаллимриз эцигнавай гуьмбет авай гьалдизни килигна. Вуздин кьилевайбур и гуьмбет цIийикIа туькIуьр хъийидай фикирдал атана. И карни архитектурадинни эцигунрин факультетдин муаллимрални студент­рал ихтибарнава.

Чи гуьруьшдин эхирдай за Назим Лиодиновичаз вуздик экечIзавайбурун кьадардиз талукь суал гана. Малум тирвал, Да­гъус­тандин са жерге вузрин бязи факультетрик экечIзавай студентрин кьадар лап тIимил я. Ахьтинбурун жергеда, гьайиф хьи, Дагъустандин филологиядин факультетни ава. Ректордин гафарай малум хьайивал, и кардин патахъай ДГТУ-да гьалар хъсанбур я. И жигьетдай тек са Къизлярдин филиалда бязи месэлаяр ава. Ана, кьилди къачуртIа, технологический, радиотехнический факультетрик экечIзавай студентрин кьадар тIимил я.

КIелунин цIийи йисуз вуздиз бюджетдин 1505 чка чара авунвай. Иник бакалавр, магистратура ва специалитет акатзава. Идалайни гъейри, махсус икьраррин бинедаллаз вуздик экечIдай мумкинвал ава. Къейд ийин хьи, ДГТУ-да къецепатан уьлквейрай къвезвай студентрини кIелзава. Алай вахтунда абурун кьадар 200-далай алатнава. Абурун арада Камерундин, Азербайжандин, Белоруссиядин, Мароккодин, Узбекис­тандин, Египетдин, Чехиядин, Афгъанис­тан­дин, Йемендин, Сириядин ва маса уьл­квейрин агьалияр ава…

Лагьана кIанда, Назим Баламирзоев алим хьиз, хайи чилихъ, дидед чIалахъ рикI кузвай ватанэгьлини я. Ада республикадин меркезда тешкилзавай чи халкьдин саки вири мярекатра иштиракзава. Ам «Лезги газетдин» амадагрикайни я. Подпискадин вахтунда алимди вичи регьбервал гузвай университетда авай вири лезги муаллимриз хайи чIалал акъатзавай газет кхьиниз эвер гузва. Нетижаярни писбур жезвач: гьар йисуз ДГТУ-да милли газет кхьизвайбурун кьадар 100-дав агакьзава.

Чаз Назим Лиодиновичахъ гьакьван жавабдар къуллугъдал чIехи агалкьунар хьана кIанзава. Адан регьбервилик кваз ДГТУ мадни вилик фидайдак чна умудар кутазва.

Мегьамед  Ибрагьимов