Исламдин жемиятда дуьзгуьнди хьун, Аллагьди тайинарнавай къайдаяр чIур тавун патал гьар са мусурмандиз вичин ихтиярарни везифаяр чир хьана кIанда. Мусурманрин везифаяр са шумуд жуьредиз пай жезва: диде-бубадин вилик, аялрин вилик, хизандин вилик, къуншийрин вилик, диндин стхайрин вилик ва икI мад.

Мусурманди, диндин рекьяй стха гьалтайла, адаз салам гун, эверайла, гьай лугьун лазим я. Эгер начагъ хьанватIа, адал кьил чIугу, кIеве ава­тIа, куь­мек це, ам алачир чкадал адан намус хуьх, ам рагьметдиз фейила, жаназада иштирака!­

Ибн Аббаса “Чеб чпихъ галаз мергьяматлубур” (“Фатгь” сура — 29) аятдиз гайи баянда ла­гьан­­ва: “Мергьяматлу касди Аллагьдивай гуна­гьар­ квай касдин патахъай тIалабзава, гунагь­кар­ди­ — мергьяматлудан патахъай. Гунагькар Мугьаммадан (къуй Аллагьдин патай саламар ва салават хьурай вичиз) уьмметдай тир мергьяматлудаз килигайла, ада лугьуда: “Я Аллагь, Вуна адаз гайи паюнал ам рази, мягькемар ая, чаз адакай хийир це”. Муъмин, мергьяматлу кас гунагькардиз килигайла, ада лугьуда: “Я Аллагь, адаз насигьат це, адан пашманвал кьабула ва адан тахсирдилай гъил къачу”.

Аллагьдин Пайгъамбарди (къуй Аллагьдин патай саламар ва салават хьурай вичиз) ла­гьа­на (мана): “Садаз-сад кIанивилихъ ва сад-садан­ мергьяматлувилихъ инанмишбур са бедендиз ­ух­шар я. Эгер са орган тIа хьайитIа, вири беденда тIал гьатда, йифен ахвар хада” (Якъин гьадис).

Са сеферда Аллагьдин Пайгъамбарди (къуй Аллагьдин патай саламар ва салават хьурай вичиз), вичин женгинин юлдашрихъ элкъвена лагьана (мана): “Квез мусурман вуж ятIа чидани?”. Абуру жаваб гана: “Аллагьдизни Адан Пайгъамбардиз (къуй Аллагьдин патай саламар ва салават хьурай вичиз) хъсандиз чида”. Мугьаммада (къуй Аллагьдин патай саламар ва салават хьурай вичиз) лагьана (мана): “Вичин меци­кайни гъиликай маса мусурмандиз зиян тагузвай­ди мусурман я”. Абуру хабар кьуна: “Муъмин вуж­ я?”. Ада жаваб хгана (мана): “Ам мусурмандин чандинни девлетдин тереф хуьзвай кас я”. Абу­ру мад хабар кьуна: “Мугьажир вуж я?”. “Гунагь крар гадарна, абурувай яргъа хьанвай кас мугьажир я”, — жаваб хгана Аллагьдин Пайгъамбарди (къуй Аллагьдин патай саламар ва сала­ват хьурай вичиз) (ТIабарани, Гьаким).

Мусурманди маса мусурман зиян хьуникай хвейитIа, адаз еке суваб жеда. Пайгъамбарди (къуй Аллагьдин патай саламар ва салават хьурай вичиз) лагьана (мана): “Мусурманар физвай рекьин юкьвал экъечIна, абуруз манийвал гузвай тар атIана лугьуз, Женнетдиз акъатна­вай са кас акуна заз” (Муслим).

Абу Гьурайради лагьана: “Я Аллагьдин Пайгъамбар (къуй Аллагьдин патай саламар ва салават хьурай вичиз), заз жуваз хийир къведай крар чира!” Пайгъамбарди (къуй Аллагьдин патай саламар ва салават хьурай вичиз) адаз ихьтин жаваб хгана (мана): “Мусурманрин рехъ вири зиянлу шейэрикай михьи ая”.

Мусурмандиз, масадахъ галаз рахадайла, вич вине кьун, вичи вичел дамах авун кутугнавач. Гьакъикъатда Аллагьдиз чпи чеб вине кьадайбур кIандач. Пайгъамбарди (къуй Аллагьдин патай саламар ва салават хьурай вичиз) лагьана (мана): “Дугъриданни, Аллагьди заз куьн лавгъа тахьун, сада-садан вилик вич вине такьун­ патал насигьат гана”.

Мусурман фитнейривай яргъа хьун герек я. Сада лагьай гафар масадаз хълагьна кIандач. Пайгъамбарди (къуй Аллагьдин патай саламар ва салават хьурай вичиз) лагьана (мана): “Фитнечияр Женнетдиз фидач”.

Кьуьзуьбуруз гьуьрмет авун ва гъвечIи­бу­рухъ галаз мергьяматлу хьун мусурмандин хи­ве­вай везифайрикай я. Пайгъамбарди (къуй ­Аллагьдин патай саламар ва салават хьурай вичиз) лагьана (мана): “Ни кьуьзуьбуруз гьуьр­ме­т­завачтIа, вуж аялрихъ галаз мергьяматлу туштIа, ам чакай туш”. Аллагьдин Расулди (къуй Аллагьдин патай саламар ва салават хьурай вичиз) къейд авунвайвал, кьуьзуь касдиз гьуьрмет авун Аллагьдиз ибадат авунин жуьрейрикай сад я.

Пайгъамбардиз (къуй Аллагьдин патай саламар ва салават хьурай вичиз) аялар гзаф кIандай. Сиягьатрай хкведайла, аялар вилик экъечIайла, ада абур къужахда кьадай ва вичин юлдашризни гьахьтин теклиф гудай. Пайгъамбардин (къуй Аллагьдин патай саламар ва салават хьурай вичиз) патав хийир-дуьа авун, тIвар гун патал гъвечIи аялар гъидай. МетIерал эцигай бязи дуьшуьшра аялри кьежирдай. И вахтунда аялдин мукьвабурук теспача акатдай, къал къачудай. Аллагьдин Расулди и чIавуз икI лугьу­дай (мана): “Адак ктадмир, кьежирна куьтягьрай”. Гуьгъуьнлай ада, дуьа авуна, аялдиз тIвар гудай­, адан диде-буба лагьайтIа, кьадар амачир кьван шад жедай. Абур хъфейдалай гуьгъуьниз Аллагьдин Расулди (къуй Аллагьдин патай саламар ва салават хьурай вичиз) вичин парталар михьи (чуьхуьн) хъийидай.

Са сеферда Пайгъамбарди (къуй Аллагьдин патай саламар ва салават хьурай вичиз) ви­чин асгьабривай хабар кьуна (мана): “Вичин диде-бубадиз сеперар гузвайдакай куьне вуч ­фи­кир ийизва?”. Асгьабри жаваб гана: “Мегер жуван диде-бубадиз сеперар гудани?”. Аллагьдин Расулди (къуй Аллагьдин патай саламар ва салават хьурай вичиз) лагьана (мана): “Эхь, са касди маса касдин диде-бубадиз экъуьгъайла, муькуь касдини, жаваб яз, адан диде-бубадиз экъуьгъда. Гьавиляй сифте экъуьгъай касди вичин диде-бубадиз экъуьгъна лагьай чIал я”.

Салам гунихъ Ислам динда еке метлеб ава. Мусурманди вичин къаншардиз къвезвай мусурман стхадиз гъил вугана салам гана кIанда. Къуръанда лагьанва (мана): “Квез сада салам гайила, гьадалайни хъсандиз жаваб це ва я гьа квез гайи жуьреда кьванни салам хце”. Салам гун тамамди жеда, эгер гуьгъуьналлаз гъилни ягъайтIа. Гьа са вахтунда, салам гудайла, икрам авун къадагъа я. Яргъал тир сиягьатрай хтайла, сад-садан гарданра гьатун хъсан я.

Мусурманар сабурлу ва сад-садахъ галаз гьуьрметлу хьана кIанда. Айшади (Аллагь рази хьурай вичелай) ихьтин ихтилат авунва: “Са сеферда са касди Пайгъамбардин (къуй Аллагьдин патай саламар ва салават хьурай вичиз) кIва­лиз атун тIалабна. Аллагьдин Расулди (къуй Аллагьдин патай саламар ва салават хьурай вичиз) заз лагьана (мана): “Адаз ихтияр це, анжах­ вуч пис кас тушни ам?!”. Ам кIвализ гьахьай­ла, Пайгъамбар (къуй Аллагьдин патай сала­мар­ ва салават хьурай вичиз) адахъ галаз па­ра хъуь­туьл тир. За акI фикирна хьи, на лугьуди, ам адаз мукьва са инсан я. А кас хъфейла, за хабар­ кьуна: “Ана гьикI хьана?”. Аллагьдин Расулди (къуй Аллагьдин патай саламар ва сала­ват хьурай вичиз) заз ихьтин жаваб хгана (ма­на): “Я Айша! Къияматдин юкъуз Аллагьдин ви­лик виридалайни пис инсанар чпикай, сивин хар­чивал себеб яз, маса инсанар катнавайбур я”.

Кесибрихъ галаз алакъада хьун, етимриз куьмек гун мусурмандин везифайрик акатзава. Аллагьдин Пайгъамбарди (къуй Аллагьдин патай саламар ва салават хьурай вичиз) лагьана (мана): “Зун кесиб яз хьурай, кесиб яз кьирай ва Къияматдин юкъуз, кесиб яз, зал чан хкурай”. Етимрикай рахайтIа, Расулди (къуй Аллагьдин патай саламар ва салават хьурай вичиз) икI лагьана (мана): “Етим чIехи жедалди вуж адахъ гелкъвейтIа, ада вичиз Женнетда чка гьазурнава” (Агьмад).

Начагъ хьанвайдал кьил чIугунни мусурман патал важиблу я. Ада азарлудан патахъай, язух чIугуна, Аллагьдивай ам сагъар хъувун тIалабна кIанда. Азарлудан кьилихъ геждалди ацукьна ви­же къведач. Ам авай кIвализ гьахьдайла, ракIа­рин къаншарда акъвазун кутугнавач. “Вуж я?” суалдиз “зун я” жаваб ганани виже къведач, тIвар лугьун хъсан я. Аллагьдин Пайгъамбарди (къуй Аллагьдин патай саламар ва салават хьурай вичиз) лагьана (мана): “Мусурман азарлудал кьил чIугваз фидайла, Аллагь-Таалади адаз икI лугьузва (мана): “Вун ва вуна къачузвай камар берекатлубур хьанва. Вуна ваз Женнетда чка туькIуьрнава”.

Мегьамедсалигь Ибрагьимов