Гьуьрметлу мусурман стхаярни вахар! Чаз зурба дережа авай варз мукьва жезва: тахминан 7-июндиз 1-зуль-гьижжа (гьижрадин 12 лагьай варз) алукьзава. Зуль-гьижжа араб чIалал гьаждин сагьиб варз, яни виче гьаж кьиле физвай варз лагьай чIал я. Ам «къадагъа алай» кьуд вацракай (ражаб, зуль-къаъда, зуль-гьижжа, мугьаррам) сад я. И вацрахъ чIехи метлеб ва зурба дережа ава. Гьавиляй чакай гьар сад и дуьньядани, Эхиратдани жуваз менфят авай диндар крар жезмай кьван гзаф ийиз алахъна кIанда. Ихьтин хъсан мумкинвал гъиляй ахъайна виже къведач.

Зуль-гь́ижжа вацран сифте цIуд йикъан­ чIехи дережа (эгьмият)

Ибн Абба́с асгьабдилай (Аллагь рази хьурай чпелай кьведалайни) атанвай гьадисда лагьанва: Пайгъамбарди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) лагьана (мана): «Авач (йисан) йикъара ийизвай са диндар амални — и йикъара (зуль-гьижжадин сифте 10-йикъа) ийизвай (дин­дар) амалрилай (сувабдиз) артух тир. Абуру лагьана: «Жигьадни артух тушни?». Ада лагьана: «Жигьадни (сувабдиз) артух туш, анжах а кас квачиз — вич (Аллагьдин рекье) вичин чан ва мал-девлет эцигна экъечIай ва (анай) хтун тавур» (Бухарий).

Маса гьадисда лагьанва (мана): «Вири йикъарикай гьа и цIуд йикъа авур диндар амал Аллагьдиз виридалайни кIани я…» (Тирмиз́ий). Гьавиляй Шариатдин алимри лугьузва хьи, йисан вири йиферикай виридалайни лайихлубур, суваб пара авайбур Рамазандин вацран эхиримжи цIуд йиф я, абура­ «Лайлат-уль-Къадр» авайвиляй. Йи­сан вири йикъарикай виридалайни лайихлубур, суваб пара авайбур зуль-гьижжадин сифте цIуд югъ я (Арафадин югъ ва Къурбанд суварин йикъар авайвиляй)!

Гьаждиз фейибур и цIуд юкъуз Меккада жеда ва гьаждиз тефенвайбурукай гьар сад вич авай чкада хъсан крар ийиз­ алахъна кIанда: сунна сивер хуьз, садакьаяр гуз, Къуръан кIелиз ва къурбанд гьайванар тукIваз, гьакIни Арафадин юкъуз­ сив хуьз. Гьадисда лагьанва (мана): «Арафадин йикъан сив хуьни кьве йисан — алатай ва къведай йисарин — гунагьар багъишламишда ва ашу́ра́ъ-йикъан сив хуьни (мугь́аррам вацран 10 лагьай югъ) алатай йисан гунагьар багъишламишда» (Муслим).

Гьаж йиса садра Меккада жезвай, виче вири дуьньядай атанвай мусурманри иштиракзавай зурба вакъиа, Аллагьдин рекье зурба ибадат я! Исламдин вад лагьай дестек тир гьаж вичихъ мумкинвал авай гьар са мусурман касдиз уьмуьр­да са сеферда кьилиз акъудун ферз я, ам пайгъамбаррин­ рехъ я. Гьадисра къалур­навайвал, 70 пайгъам­барди гьаж ада́ авунва, яни кьилиз акъуд­нава. Дугъриданни, Иса пайгъамбар­ чилел хтайла, гьадани гьаж кьилиз акъудда. ГьакIни гьаж пайгъамбаррин терефдаррин рехъ я: асгьабрин, табиинрин, иманлуйрин ва диндар ксарин! Чакай гьар садаз а зурба карвандик экечIун, а лайихлу ижласда иштиракун чIехи бахт я!

Ибрагьим пайгъамбарди вичин хва Исмаилахъ галаз Аллагь-Тааладин эмирдалди Кябе эцигайдалай кьулухъ Аллагь-Таалади адаз гьаждиз азан гун буюрмишна ва гьа йикъалай кьулухъ къенин йи­къал­ди а эверуниз муъмин ксари гьаж авуналди жаваб гузва ва Кябе амай кьван — Къияматдин Югъ къведалди — а кар давам жеда. Гьаждин кьилин югъ Арафадин югъ я. И юкъуз­ дуьньядай атанвай вири гьажияр — виридал са игьрамдин либасар алаз — чIехи ва гъвечIи, паб ва итим, кесиб ва девлетлу, пачагь ва лежбер, чпин арада авай тафаватлувилериз килиг тавуна, вири сад хьиз, Аллагьдиз ибадатиз, Арафатдин майдандал кIватI хьана акъвазун зурба агьвалат я! Им вири инсанар Къияматдин Юкъуз Гьарасат майдандал Гьахъ-гьисабдиз кIватI хьуниз ухшар кар я!

Гьаж Аллагьдин «Къадагъа алай КIва­лиз» (Кябедал) финин кьетIен ибадат ада́ авун патал ният (къаст) авун я. Аллагь-Таалади чи уьмметдиз гьаж гьижрадин кIуьд лагьай йисуз ферзнава.

Гьаж малдин, бедендин ва руьгьдин­ ибадат я. Дугъриданни, Ислам дин ва ­дуьнья, акъида (инанмишвилер) ва Ша­риат­ (къанунар), ибадатар ва жув дуьз тухун (поведение), сада-садахъ галаз крар кьиле тухун ва ахлакьар я! ГьакIни Ислам — им и дуьнья дуьзгуьн гьалда хьунин ва дуьздиз кардик кутунин асас (дестек) я. Сагьигь «акъида» (дуьз инанмишвал) — им вири халкьар дуьз гьалда хьунин ва вилик финин асас я! Исламда дуьньядин крарикай яргъаз хьун авач. Дугъриданни, Ислам динди инсандин уьмуьрдин рехъ ва абурун араяр (алакъаяр) дуьз къайдада ва адалатлу низамда твазва ва заминвилелди и дуьньядани, Эхиратдани дуьз хьун таъминзава! Гьаниз килигна, гьаждин менфятар са диндин менфятрал акъваз хьанвач.

Гьаждин лайихлувилер ва  сувабар

1. Аллагь-Таалади Къуръанда лагьан­ва (3-сура, 96-97-аятар, мана):­ «Гьа­­къи­къатда, сифте эцигнавай «КIвал» инсанриз (абуру ана Ал­лагь­диз­ ибадат авун патал) — Баккада­ (Меккада) авайди (Кябе) я, берекатлуди яз ва (Дуьз рекьин) регьбер (себеб) яз алемриз (инсанриз)! (96)

(…) Ва (вири) инсанрал Аллагьдин вилик — КIвалел (Кябедал) гьаж авунин ферз (буржи) ала, — а рекьиз фидай мумкинвал авайбурал. Ва ни кафирвал авуртIа (гьаж инкариз), гьакъикъатда Аллагь алемрихъ (гьич) муьгьтеж туш! (97)».

2. Гьаж Исламдин вад дестекдикай сад я — вичел Ислам бинеламишнавай. Аллагьдин расулди (Аллагьдин сала­ват ва салам хьуй вичиз) лагьанва (мана): «Ислам эцигнава (тикмишнава) вад дес­текдал (асасдал): келима-шагьа́дат: авач илагьи (ибадатдиз лайихлу тир) са Аллагьдилай гъейри ва Мугьаммад Адан бенде ва расул я, капI ада́ авун, закат гун, рамазандин вацра сив хуьн ва гьаж авун КIвалел (Кябедал)» (Бухарий, Муслим)­.
3. Гьадисда къейднавайвал, Пайгъам­­­барди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) лагьанва (мана): «Ни гьаж авуртIа, вичи гьашервал ва асивал тавуна, ам, вичин дидеди хайи юкъуз хьиз, михьиди хьиз (гьаждай) хкведа» (Бухарий, Муслим).
4. Мад са гьадисда Пайгъамбарди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) лагьана (мана): «Куьне сад-садан гуьгъуьнаваз гьажар ва умраяр ая, дугъриданни, абуру кьведани (инсандикай) кесибвал ва гунагьар къакъудзава (ам абурукай михьи ийиз­ва) — «чатухъандин целдин цIу» (цIурурнавай) ракь, къизил­, ги­миш рукварикай михьи ийизвайвал. Керчек гьаждин суваб анжах Женнет я!» (Наса́ъий, Тирмиз́ий).
5. Гьажда «Масжидуль-Гьара́м­да»­ ва Пайгъамбардин МискIинда Мединада­ кпIар авуналди, сувабар артух хьун ава. Сагьигь гьадисда къалурнава (мана): «КапI авун зи и МискIинда артух (эфзел) я агъзур кпIунилай амай мис­кIинра авунвай, са «Масжидуль-Гьарамда» ква­­чиз ва «Масжидуль-Гьара́мда» капI авун артух (эфзел) я виш сефер артух зи и МискIинда авурдалай…». Яни Меккада «Мас­жи­дуль-Гьара́мда» авур капI амай мискIинра авур кпIарилай виш агъзур (100 000) дережадин артух я.

Къурбанд авунин ибадатдикай авай зурба суваб

Къурбанд суварин ва адан гуьгъуь­наллай пуд юкъуз Аллагьдиз ибадат яз тукIвазвай гьайванриз (девейрикай, маларикай, хиперикай) къурбанд лугьуда­. Къурбанд авун — им мумкинвал авай гьар са  мусурман касдиз  чIехи сунна кар я   (са десте алимри ам важиблу кар я лугьузва).

Делил я а кардиз Къуръандин аят (108-сура, 2-аят, мана): «(Гьавиляй) капI ая вуна ви Раббидиз (са Адаз) ва (са Адаз вуна) къурбанд-гьайванар ту­кIукI (девеяр, малар, хипер)».

Гьадисда лагьанва (мана): «Адаман рухвайри Къурбанд суварин юкъуз ийиз­вай Аллагьдиз виридалайни кIани амал иви экъичун (гьайван тукIун, къурбанд авун) я…» (Ибн Ма́жагь-3126).

Маса гьадисда лагьанва (мана): «Мум­кинвал аваз, ни къурбанд аву­нач­тIа… къуй ам чи капIдай чкадив мукьвални тахьурай» («Мугъний» — Ибн Къу­да́магь, 11-94).

Гьадисда лагьанва (мана): «Ам куь бу­ба Ибрагьим пайгъамбардин сунна я… ва квез (а гьайвандин сарин) гьар чIарчIикай суваб ава» (Агь́мад).

Къурбанд ийиз кIанзавай касдиз къа­дагъа я: Зуль-гьижжадин сифте цIуд юкъуз чIарар атIун, кикер атIун ва беден­дикай хам атIун (инал ихтилат къурбанддин гьайван (пул гана) маса къачуна, тукI­вазвай касдикай физва. Эгер бубади вичин аялдин паталай къурбанддин гьайван тукIвазватIа, папазни аялдиз винидихъ къалурнавай къадагъаяр талукь туш, а къадагъаяр гьа гьайван тукIвазвай (яни къурбанд авунин кар тешкилзавай) касдиз — бубадиз талукь я. И месэладин­ гьакъиндай алимрин арада жуьреба-жуь­ре фикирар ава). Гьадисда лагьанва (мана): «Зуль-гьижжадин сифте цIуд югъ алукьна, квекай садаз къурбанд тукI­ваз кIан хьайила, къуй ада кя тавурай­ вичин чIарарикай ва хамуникай са куьникни» (Муслим). (Эгер тийижиз ва я ри­кIелай фена а кар авуртIа, астагъфир авуна кIанда, амма ийизвай къурбанд дуьз жезва).

Къейд авун лазим я: гьаж кечмиш хьанвай мусурман ксарин паталайни ийи­дай ихтияр ава. ГьакIни (сагъ тежедай азардикди) азарлу яз ва я лап кьуьзуь яз, зайиф гьалда авай ксарин паталайни гьаж ийиз жеда.

Чна Аллагь-Тааладивай Ада чаз и хъсан варз лайихлу тегьерда кьиле­ тухуз куьмек гун, гьаж ва умра ийиз кIан­завай гьар са касдиз а кар регьятарун, чавай чи диндар крар кьабулун ва чун Женнетдиз ракъурун тIалабзава! Амин!

Ямин  Мегьамедов, диндин алим