Алатай вацран эхирра Москвада международный дережада аваз «Дербентдин Исламдин тарихдинни медениятдин ирс: чирун, хуьн, гегьеншарун» лишандик кваз илимдин чIехи конференция кьиле фена. Мярекатдин тешкилатчийрин арада ФЛНКА, А.Гьасанан тIварцIихъ галай центр ва РАН-дин востоковеденидин институт авай. И карда гьакIни миллетрин крарин рекьяй Федеральный агентстводини РАН-дин ДФИЦ-дин тарихдин, археологиядин ва этнографиядин институтди куьмекар гана.
Тарихдиз вил вегьейла малум жезвайвал, мусурманрин дин алай аямдин Урусатдин мулкарал 643-йисуз Баб-ал-абвабдай («РакIаррин ракIар» арабрин, мусурманрин къадим чешмейра Дербент шегьердин тIвар) атана. Яни чи йикъарин Урусатда Исламдин тIаратI сифте яз Кьиблепатан Дагъустанда, Дербент шегьерда, хкажна. Са кьадар йисар арадай фейила, и шегьер мусурманрин дин, меденият ва марифат гегьеншарзавай кар алай маканрикай садаз элкъвена. Алай йисуз тарихдин и вакъиа хьайидалай инихъ 1380 йис тамам хьанва.
Дербент са шумуд асирда Исламдин дуьньяда медениятдин, сиясатдин, экономикадин чIехи центр яз амукьна.
И вакъиа федеральный дережада аваз къейд авунин теклиф сифте яз гайиди бине Ахцегь райондин Луткунрин хуьряй тир диндин алим, «Пак Къуръан ва адан манайрин таржума – лезги чIалал» ктабдин автор, Алкьвадар Гьасанан тIварцIихъ галай центрадин векил Ямин Мегьамедов я.
Конференциядин кIвалахда федеральный ва регионрин дережайрин гьукумдин органрин, илимдин, жемиятдин, Сириядин, Бахрейндин Урусатда авай Векилханайрин, СНГ-дин са жерге уьлквейрай, Египетдай, Иорданиядай, Саудиядин Аравиядай атанвай диндин алимри, университетрин профессорри иштиракна.
Илимдин мярекатдин асул паюна конференциядин важиблувиликай чпин фикирар ФЛНКА-дин Советдин предсетадель, миллетрин арада авай алакъайрин жигьетдай РФ-дин Президентдин патав кардик квай Советдин член Ариф Керимова, ФЛНКА-дин президент Васиф Гьасанова, РФ-дин мусурманрин управленидин председателдин сад лагьай заместитель, Москвадин Исламдин институтдин ректор Дамир Мухетдинова, миллетрин крарин рекьяй Федеральный агентстводин кьилин заместитель Станислав Бедкина, Урусатдин халкьарин кIвалин директордин меслятчи Тимур Мугьамедова, мусурман уьлквейрин тешкилатрихъ галаз алакъаяр хуьнин рекьяй РФ-дин къецепатан крарин министерстводин махсус векил Азамат Кульмугьаметова, РАН-дин востоковеденидин институтдин директор Аликбер Аликберова, Бахрейн пачагьлугъдин РФ-да авай Векилханадин кьилин заместитель Яссер Алхаддада, Сад тир Арабрин Эмиратрин РФ-да авай Векилханадин сад лагьай секретарь Мугьаммад Аль-Мансурийди, СКФО-да РФ-дин Президентдин Гьамишалугъ Векилдин куьмекчи Айдамир Велиева, РФ-дин Президентдин патав кардик квай РД-дин Векилханадин кьилин заместитель Гьажимурад Кажлаева, Алкьвадар Гьасанан тIварцIихъ галай центрадин директор, «Лезги газетдин» кьилин редактор Мегьамед Ибрагьимова ва масабуру лагьана.
Гуьгъуьнлай конференциядин кIвалах кьве секциядин сергьятра аваз давам хьана: «Дербент — VII-XIII Кавказдин Исламдин чIехи центр» ва «Алай аямдин Урусатдин мулкарал Ислам дин атана 1380 йис тамам хьун». Секцийра жуьреба-жуьре темайрай докладар авуна. Кьилди къачуртIа, «VII-VIII асирра Шаркь патан Кавказдиз арабар атун ва и кардин нетижаяр», «Дербентда Ислам дин гегьенш хьун», «Дербентдин Исламдин тарихдинни медениятдин ирс: археологиядин гуьмбетар, кхьинрин чешмеяр, архитектурадин имаратар», «Исламди Дагъларин уьлкведин халкьарин медениятдиз, экономикадиз, къанажагъдиз авур таъсир», «Кавказдив Ислам агакьарунин карда мусурманрин сад лагьай несилдин векилри кьунвай чка», «Дин – Урусатдинни мусурман уьлквейрин арада авай муьгъ», «Кавказдин жегьилрин тербия гунин карда Исламди кьунвай чка», «Кавказда туризм вилик тухунин карда Исламдин медениятдин объектри кьунвай чка» ва масабур.
Къейд ийин хьи, докладар авурбурун арада Каир шегьерда авай Аль-Азхар университетдин Исламдин образованидин факультетдин декан Мугьаммад Абдуррагьим аль-Баюми, Иорданиядин университетдин алим, Шариатдин илимрин доктор Рашид Амжад, философиядин илимрин доктор, шейх, Мекка шегьерда авай Умм Аль-Кура университетдин профессор Саад бин Мусса Аль-Муса, Шариатдин илимрин доктор, луткунви Гьашим Мегьамедов, тарихдин илимрин доктор Аликбер Аликберов, РАН-дин Дагъустанда авай ахтармишунрин федеральный центрадин векилар тир Муртазали Гьажиев, Замир Закарияев, Хизри Алибегов ва масабур авай.
Конференциядин нетижаяр кьадайла тешкилатчийри къейд авурвал, Дербентдиз Ислам дин атуниз талукьарнавай конференцияр гьар йисуз кьиле тухуда, и вакъиадилай кьулухъ 1400 йис тамам хьун лайихлу дережада аваз къейд авун патал гиламаз тешкилатчийрин комитет арадал гъида. Лагьана кIанда, тешкилатчийри конференциядин сергьятра аваз алимри кIелай докладрикай ибарат махсус ктабни чапдай акъуддайвал я.
Агьмед Магьмудов
