Журналистдин блокнотдай

Къе дуьньяда арадал атанвай гьалари анжах гьич са куьникайни къайгъу авачир кефчибегак къурхулувал кутадач. Гьаларин къизгъинвал къвердавай дерин ва гегьенш жезва. Аналитикрин гафарай, империализмдиз хас тир дуьньядин нубатдин кризисдин лишанар вири патарихъай аквазва. Зарпанд алатнавай хьиз, Израилдин сионистар мадни гьаясуз жезва. Абурун терефдал алай США-дин милитаристри, чпин уьлкведин къенепата худда гьатзавай кризисдизни яб тагана, чаз ва  вири дуьньядиз къурхуяр гузва.

Виликрай алатай ихьтин кьве кризис виринра чIехи дегишвилер тур дуьньядин кьве дяве хьуналди куьтягь хьанай. КьетIендиз къейд ийин: вичел чапхунчивилин гьужумар авур, тахьай хьтин четинвилера тур чи уьлкве а дявейрилай гуьгъуьниз, душманри гуьз­лемишзавайвал, зайиф хьанач, акси яз, къудратлу державадиз элкъвенай.

Са жерге политологрин фикирдалди, алай вахтунда дуьньядин пуд лагьай дяве кьиле физва. Амма цIийи жуьредин яракьар ишлемишзавай и дяве виликанбуруз ухшар яз аквазвач. Къе кар алай, кьилинбурукай сад яз, информационный яракь ишлемишзава. ЦIийи жуьредин дяве, виридаз чизвайвал, гьеле советрин девирдилай инихъ чаз США-ди малумар­нава.

Гилан дяведин гьерекатар ахьтинбур я хьи, абур душманвилинбур тирди ваз гьич чирни жедач. Ихьтин гъуьлягъдин мурад авай амалрикай сад обществода ихтибарсузвилин  гьалар арадал гъун я. Яни агьалийриз вичин гьукумат такIанарун ва адаз туьшерда акъвазнавай къенепатан («5-колонна») ва къецепатан акси къуват­рикай агьалийриз хуш майилар жедайвал авун, абур чи — жергедин ватандашрин — хийирдихъ галай, чи ихтиярар «хуьзвай дустар» хьиз къалурун я. Мурад — обществода ихтибарсузвал тун. Эвелни-эвел гьукум ихтибардай вегьин. Гьа са вахтунда ихтибар обществода инсанрин алакъайрин бинейрин бине я. Инсанрин арада ихтибар ава — обществони жеда, ихтибар амукьдач — обществони амукьдач.

Хажалат чIугвадай кар жедачир,­ эгер государстводи къуллугърал кьазвай ксари чпи чеб ихтибардай ве­гьезвачиртIа. Бязи «гьакимрин» крари жергедин инсанриз ахьтин таъсир ийида хьи, гьич душманни ваз жуван «гьакимар» кьван такIан жедач.

Ватанпересвилин «яцIу» гафар лугьуз, экстремизмдихъ, коррупция­дихъ галаз женг чIугунин лозунгар хкажна, ягь квадарна, чпин ацIун  тийиз­май нефсер ахъайнавай абур къецепатан чапхунчийрилай тIимил хаталу туш. Чуьнуьхни ийизва, тапарарни.  Са куьнихъайни кичIевал амач.

Са тIимил вахт инлай вилик СМИ-ри Красноярск шегьердин мэр Владислав Логинов законар хуьдай органри кьунвайдакай хабар гана. Чиновник, коммерциядал машгъул са компаниядин гендиректордивай гуя 180 миллион манатдин ришвет къачуна лугьуз, тахсирлу ийизва. Шегьердин кьиле эцигдалди, ада са кьадар йисара «кьеж квай» къуллугърал, вад йисуз мэрдин 1-заместителвиле кIвалахна. И девирда герек тир чирхчирвилер туькIуьрна лугьуз жеда. 180 миллион манат вичин жибиндиз атун патал и чиновникди авуна кIанзавайди са кар тир: шегьердин куьчеяр ремонт ийиз кIанзавайбурун конкурсда гъалибвал тайин тир, вичиз пул ганвай карханадиз гун. Гана, гьахълувал чIурна. Къачуна, амма иливариз хьанач.

Алава хъийин: интернетда хабар гузвайвал, алай вахтунда гьазурвилер акваз башламишнавай, 2028-йисуз къейд ийизвай Красноярск шегьердин 400 йисан юбилей патал бюджетдай (фикир це) 700 млрд. манатдилай гзаф пул чара авунва. Хийирдиз хьуй. Дербентдин юбилейдиз гьикьван­ га­най­тIа, куь рикIел аламатIа? В. Логинов кьунинни шегьердин юбилейдин арада алакъа аватIа?

Шаз интернетди къарсурдай, чIа­лахъ тежедай хьтин хабар гана­. «Суддин приставри Госдумадин­ виликан депутат Вадим Белоусован­ ва Челябинскдин областдин экс-губернатор Михаил Юревичан мукьва-кьилийрин­­бур тир банкда авай счетрал ва актив­рал къадагъа эцигна. Абур госу­дар­ст­водин хсусиятдиз вахчунин иск суддиз ганва. Килиг садра государстводин къул­лугърал абуру чпиз кIватI­навай девлетрин кьадар гьи­кьванди ятIа — 100 триллион  манат­. Зун гъа­латI туш: чешмейри хабар гузвайвал, 100  триллион манат. Миллиардрив агакьна ришветар къачуз хьайи, къе депутатвални, губернаторвални гадарна, гьахълу жазадикай къецепатаз катнавай и кьве касдин мукьвабурун — диде-бубайрин, гадайринни рушарин, иран бубайринни дидейрин, езнейрин … тIварарихъ кхьенвай кьван карханаяр, майишатар, манатрин, долларрин счетар, девлетар…

Цавай аватай девлетар туш ибур, чилел алайбур тир. Абурун бинеда, Россияда хьиз, къецепатани машгьур хьанвай фан продуктрин компания «Макфа» (Сталинан девирда, 1939-йис, эцигай «Макаронрин фабрика») ава. А девлетар кIватIун патал и кьве касдиз чеб государстводин къуллугърал хьайи йисар бес хьана.

Краснодардай тир Александр Чер­­нован кIвалер, квартираяр, иллаки­ Москвада авай 125 миллион манатдин къимет авай, багьа шейэралди­ безетмишнавай са квартира акурла­, силисчияр мягьтел хьанай: «Государ­стводи гузвай мажибдал яшамиш жезвай судьядиз икьван пулар гьинай­ атана»? Ахпа, ада вичиз кIватI­навай девлетрин кьадар 7 миллиард­ манатдилай алатнавайди акурла, си­лис­чий­рин кьил элкъвена. Амма Александр Чернов гьакIан жергедин судья тушир­. Ада 25 йисуз Краснодардин крайдин суддин председателвиле кIва­лахна, законар вичиз кIани патахъ элкъуьриз, мублагь крайда чIехи девлетар кIватIна.

И девлетар — кIвалер, карханаяр, майишатар, хуьруьн майишатдин чилерин участокар Чернован тIварцIихъ кхьенвайбур туштIани, силисчийрилай абур гьа и касдин хсусият тирди субутариз алакьна. Гьукумдин вини мертебайра адаз акьван чIехи дустар авай хьи! Куьмек хьанач.

Инал газет кIелзавай гьуьрметлу касди гьахълу суал гун мумкин я: «Челябинскда, Красноярскда хьайи крарикай кхьизва. И мукьвара Да­гъустанда хьайи гьа ихьтин чуьруькдин ва­къиадикай вучиз чуькьни ийизвач»?

Эхь, дугъриданни, макъалада чпикай рахазвай вакъиайриз лап ухшар авай, госсекретарь Мегьамед-Султан Мегьамедован тIвар кьазвай, хуш тушир вакъиа чи республикада хьана. За фикирзавайвал, абур анжах винелай сад-садаз ухшар яз аквазва. Им кьилдин зи фикир я. Дибдай и вакъиаяр гекъигиз, са жергеда эцигиз жедайбур туш. Вучиз?

Кар ана ава хьи, экс-судья Чернова, Госдумадин экс-депутат Белоусова, экс-губернатор Юревича, шегьердин начальник Логинова девлетар государстводин къуллугъар кьурдалай кьулухъ кIватIна. Законар чIурдайла, абуру, чпин къуллугъдиз килигна, го­су­­дарстводи ганвай ихтияррикай, хиве тунвай везифайрикай терсина мен­фят къачуна. Гьа икI анжах чпин хсуси хийирдикай фикирзавай абуру обществодин хатасузвилин ва хушбахтвилин диб тешкилзавай ихтибарвилиз зиян гана.

Мегьамед-Султан Мегьамедов чиновник жедалди вилик варлу инсан тир. 1989-1991-йисара ам Махачкъаладин нефтепродуктралди таъминар­дай карханадин директор хьана. 1991-йисуз государстводин «Дагнефтепродукт» карханадин директорвиле тайинарна. Капитализмдин къанунралди 2005-йисуз и кархана акционервилин обществодиз элкъуьрна, М-С. Мегьмедовакай адан гендиректор хьана. Вучиз жедачир кьван, вири уьлкведа вири куьгьне карханайрин директоррикай гьа икI цIийибурун регьберар жезвайла?

Капиталдин мурад, вичин менфятлувал ва кьадар артухариз, жезмай кьван гзаф къазанжи къачун я. Бизнесмен М-С. Мегьамедовалай и кар алакьна. Лугьузвайвал, вичиз жезвай къазанжияр адаз мергьяматлувилин, дарда авайбуруз куьмекунин, общественный крара ишлемишиз гьайиф атанач. РикIел хкин, Россияда машгьур хьайи ва Евролигада къугъвай «Анжи» ФК туькIуьрайди М-С. Мегьамедов я. Депутатвилиз ам анжах 2013-йисуз хкяна.

Приватизация чи уьлкведа къал кваз, хейлин дуьшуьшра гьахълувал чIурна, законрал терсина амал ийиз тухвана. Гьукумди вичи лутувалдай рекьер тIимил туькIуьрнани? США-дин агентрикай меслятчияр кьур Чубайсан крар рикIел хкин. Яни эвелни-эвел гьахълувилин принципар, законлувал чIурайбур а йисара гьукум гъиле авайбур чеб хьана. Ингье гила уьл­кведин Президент Владимир Путиназ дуьзвал, гьахълувал чкадал хкиз кIанзава. Им акI лагьай чIал туш хьи, кьилдин ксарин хсусиятда авай вири карханаяр государстводи вахчуда. Ваъ, ихтилат физвайди законсуз къайдайралди кIватIнавай девлетрикай я. Ахтармишунрилай гуьгъуьниз суддал килигуналди. М-С. Мегьамадован месэладайни ахтармишунри вуч къалурдатIа, килигин.

(КьатI ама)

Абдулафис  Исмаилов