Жегьилдихъ галаз алакъайра кьилинди адахъ галаз араяр ва ихтибарлувилин рафтарвилер хуьн я. Куьн аялдин къайгъуйрин яцIа жез чалишмиш хьухь (тарсар, машгъулатар, дустар, сейррин чкаяр), амма, герек авачир суалар гуз, силис кьамир. Куьрелди, кIеви гуьзчивиликай кьил къакъуд.
РикIел хуьх, кьвед-пуд йисан вахтунда жаван патал диде-бубайрилай адан дустарин кесерлувал артух жеда. Бейкеф хьунин гереквал авач. Са тIимил эхи ая, ихьтин гьалар алатда.
Аялдихъ галаз мукьвал-мукьвал рахух ва санал хьухь. Умуми крарал машгъул хьунни менфятлу я.
Шаксуз, аял кьабулун — им куьне аял гуьрчегди, акьуллуди яз гьисабун ваъ, ам авайвиляй пара кIанда лагьай чIал я.
Жавандин кьилдин гьерекатрилай наразивал малумариз жеда, амма аялдилай вичелай тамамдаказ — ваъ.
Аялдин гьерекатар пислемишиз жеда, амма адан гьиссер — ваъ. Камаллу диде-бубайрин таъсирлу (суьгьуьрдин) гафар ибур я: “Зун ви гъавурда ава. Ваз пис тирди заз аквазва (бейкеф хьанва, хажалат чIугвазва, кичIе я, вун ажугълу хьанва ва икI мад)”.
Куьн куь аялдив агат, ам мукьвал-мукьвал къужахламиша. Куьне анжах аялдивай вичин къуватралди тамамариз тежедай крар жуван хивез къачу. Амай крар адаз масадалай аслу тушиз кьилиз акъуддай мумкинвал це. Аялдиз вичин пис гьерекатрин чIуру нетижаяр аквадай мумкинвал це. ИкI хьайила, адаз вичин гьерекатрин патахъай жаваб гуз чир жеда.
Мукьвал-мукьвал аялдин тарифар ая. Туьгьметрилай тарифри гзаф хийир гуда. Жаван маса аялрив гекъигмир. Ида аялдин патай анжах ажугълувал арадал гъида. Аялдин гьалда ва ада вич тухуна садлагьана жезвай гьихьтин хьайи-тIани дегишвилер дикъетсуздаказ тамир. Мумкин я, куь аялдиз пешекаррин куьмек герек я (духтурдин, психологдин, психиатрдин).
Къайдаяр (сергьятвилер, истемишунар, къадагъаяр) гьар са аялдин уьмуьрда хьун лазим я. Къайдаяр, къадагъаяр кьадарсуз гзаф хьана виже къведач, чебни диде-бубайри чпи-чпихъ галаз меслятнавайбур хьана кIанда.
Хъел атанвай, ажугълу хьанвай вахтунда “тербиядал” машгъул жемир. Хъсандакай магьрум авуналди, надинж аялдиз туьнбуьгь авун герек я, амма адаз писвал авун герек туш. Кьилинди ам я хьи, аялдиз чир хьун лазим я: вичиз вуч хьайитIани, адавай куь куьмек тIалабиз жеда.
РикIел хуьх: санал эхунин хъсан гьиссер — им аялдихъ галаз куь уьмуьрдин “къизилдин фонд” я! Жавандихъ галаз гьикI рахада? Гьатта четин гьаларани векъивилиз, намусдик хуькуьруниз, ажугълувилиз рехъ гана виже къведач. Йикъа са шумудра тикрарзавай “завай вун эхи ийиз жезвач”, “вуна зи чан акъудна”, “захъ къуватар амач”, “зун вакай икрагь хьанва” гафар лугьуникай хийир авач. Гьатта ибурулайни векъи гафарикай чун рахадач. Асантдаказ лагьайтIа, аялдиз ихьтин гафарин ван хкведач.
Кардин арада, ада куьн гзаф важиблу крарилай масанихъ алудзава лагьана, аялдихъ галаз векъидаказ рахамир. Масадахъ галаз рахун акъвазариз жезвачтIа, аялдивай багъишламишун тIалаба, амма гуьгъуьнлай адахъ галаз чарасуз яз суьгьбет хъия. Эгер, гьич тахьайтIа, са шумуд декьикьада маса кардал машгъул жедай мумкинвал аватIа, жуван къайгъуяр вахтуналди туна, аял саймиша. Къуй ада куь патай вичиз гузвай дикъет ва итиж гьисс авурай.
Рахазвай вахтунда гъилер юзурун, мимика, рахунрин тегьер (ван) важиблу я. Аялди абуруз гафарилай артух фикир гуда. Наразивал, туьнтвал, сабурсузвал къалурна виже къведач.
Рахазвай вахтунда аял гьевесламиша, квез ада лугьузвай вири гафар итижлу ва важиблу тирди къалура.
Жуван аялдиз гьакI тIвар патал гьуьрметлувал ва масадан дердийрикай хабар хьун къалурмир. Лап куьруь вахтунда ада квелай чешне къачуз башламишда ва куьн масадав эгечIзавай тегьер сифте нубатда куь дуьшуьшдани давамарда.
Векъидаказ рахамир ва эдебсуз гафар лугьумир. Акси дуьшуьшда куь хесет куь аялди кьада. Чара инсанрикай писдаказ ва гьуьрметсуздаказ рахамир. Эгер куьне и карда куь аялдиз чешне къалурайтIа, ада лап мукьвал вахтара квез талукь язни ихьтин гафар лугьудайди гуьзет ая.
Маса инсанрив эдеблудаказ эгечI. Им куь аял патал мергьяматлувилин ва инсанвилин хъсан тарс я. Жуван аял алай чкадал са нивай ятIани багъишламишун тIалабиз кичIе жемир. И вахтунда куьне са затIни квадарзавач, акси яз, аялдин патай гьуьрмет къазанмишзава.
Гьатта квез эсиллагь кIанзавачирлани, рикIин ачухвал, хуш къилихар къалура. Гьа ихьтин ерияр жуван аялдикни кутур. РикIел хуьх, инсанрихъ галаз жува-жув тухунин тегьер — им гьар садан гьакъикъи къамат къалурзавай гуьзгуь я.
Нариман Мамедов,
журналист-педагог, РД-дин
культурадин лайихлу работник
