Лап чIуру хабар агакьна, къад суткада тайинвал авачиз, рикIи рикI  нез амукьай Рамизан дидени буба — Маритани Абдулнасир — къад йисан кьуьзуь хьана, чIарариз рех яна. РикIин тIал сакIани секин жезвач къенин гуьлуьшан гатфарин юкъузни. “Жеч эхир, аскервиле авай гада я женгина телеф хьайибурун, я чан аламайбурун, я хер хьайибурун арада авач” — ихьтин жаваб ганай Абдулнасир Рашидоваз Чечнядиз — вичин хци къуллугъзавай военный частуниз фейилани. А частуна къуллугъзавай контрактникар Украинада махсус операция тухуз фенвай сифте кьилер тир.

“Им гьакъикъат туш,  аквазвай туькьуьл, чIуру ахвар я”, — рази жез кIанзавач абуруз чпин хва Рамизан командирди къад суткади­лай телефондай лагьай гафарихъ. “Абдулнасир халу, багъишламиша. Завай куь хва Рамиз хуьз хьанач. Игитвал авур ам амач”.

Командир гьа и хуьряй — Мегьарамдхуьруьн райондин Тагьирхуьруьн-Къазмайрилай, Абдулнасир Рашидован къунши я. Лап хъсан къиметралди мектеб акьалтIарна, ахпа ада военный училище куьтягьна, офицервилин чин къачуна. И викIегь чи ватанэгьлиди “краповый беретдин иеси” — спецназда лап вини дережадин пешекарвилин тIвар къазанмишна. Малум тир себебралди чавай адан тIвар, фамилия кьаз жезвач.

Рамиза гьа ихьтин викIегь, намуслу командирдин гъилик къуллугъзавай. Адан гъилик тагьирхуьруьнви мад пуд жегьилди, контрактар кутIунна, аскервиле къуллугъзава. Абуру­кай сад Руслан (фамилия кьазвач), хер хьана­, госпиталдилай гуьгъуьниз кIвале са­гъар­ хъувун патал хуьруьз рахкурнавай. Ук­раи­на­дин неонацистрихъ галаз кьиле фейи жен­гина Рамиз  Рашидова  къалурай игитвал гьа женгина вичел хер хьайи Русланаз акуна. Аскердин игитвилин бине аял чIавалай эцигнавай.

Рамиз 1998-йисуз Мегьарамдхуьруьн райондин Тагьирхуьруьн-Къазмайрал военизированный охранадин къуллугъчи Абдулнасир ва филолог Марита (паспортда — Мислимат) Рашидоврин хизанда дидедиз хьана­. Хуьруьн школа куьтягьна, ам Дербентдин ракьун рекьин колледждик экечIна, локомотиврин машиниствилин пеше къачуна. Ам аял чIавалай спортдал машгъул тир. Кьуршахар кьунай Кьиблепатан Дагъустандин чемпион яз, ам республикадин турниррани са шумуд сеферда гъалиб хьана.

Колледж куьтягьна, Рамиз гуьгьуьллудаказ Россиядин Яракьлу Кьушунра къуллу­гъиз фена. Аскерди чешнелудаказ къуллугъ авурдан гьакъиндай адан диде-бубадиз­ командирри рахкурай баркалладин чарари шагьидвалзава.

Тверь шегьерда къуллугъ авунин вахт куь­тягь жедалди са шумуд варз амаз, вичихъ­ лап хъсан гьазурвал хьанвай аскердиз командованиди къуллугъ авун давамарун патал кон­тракт кутIунун теклифнай. Гьикьван рикIиз хуш кар тиртIани, Рамиз Рашидоваз диде-бу­бадин патав хтун, абуруз куьмек гун хъсан акуна.

Хтана хуьруьз. КIвалахдай рикIиз хуш чкани тахьайла, Рамиза кьетIна: виридалай гуьзелди Ватан хуьдай пеше я — армияда къул­лугъ авун. Бубадиз ада гьакI лугьунни авуна: “Военный къуллугъ за жуван гьамишалугъ пеше яз хкязава”. Бубади разивал гана. Дидеди, чиник перишанвал кваз, лагьа­на: “Чан хва, жуваз кIандайвал ая. Яргъариз акъатдайвал ийимир, бала. Чи мукьварив жедайвал хьурай”, — дуьньядин секинсузвал аквазвай дидедин рикIиз аян хьанвай жеди.

ГьакI хьунни авуна. Багърийриз кIанза­вайвал, “мукьварив жедайвал хьана”, Рамизаз вичиз хуш къуллугъда — спецназда.

А йикъара къуншидин гада, Чечняда къул­лугъзавай спецназдин офицер (винидихъ, малум себебралди, чавай тIвар кьаз та­хьанвай командир), диде-бубадал кьил чIуг­ваз, хуьруьз хтанвай. Рамиз меслят къачуз адан (вичин гележегдин командирдин) патав фена. Ам яшдизни чIехи тир, башдизни. Аял чIавалай абурун арада хъсан алакъаярни авай.

— Лап хъсан фикир я, — лагьана офицерди. – Вахъ вижевай алакьунар авайди заз чизва. Амма зун кьиле авай дестедик экечIун патал комиссиядин вилик махсус имтигьанар, нормативар вахкана кIанзавайди я. Офицерди имтигьанар вахкузвай йикъар лагьана.

Меслят хьайивал, са гьафтедилай Рамиз, имтигьанар вахкуз, военный частуниз фена. Вири хъсан къиметар къачуналди вахкана, амма са норматив — яргъал мензилдиз чукурунай — ацIуриз алакьнач.

— Жедач, — лагьана офицерди, — гьикьван заз ви — жуван къуншидин гьуьрмет-хатур кIан ятIани, жедач. Вучиз лагьайтIа, чи къуллугъда­ куьлуь-шуьлуьяр авайди туш. Ваз хуш хьанвай чи къуллугъда хала-хатурвал авун — им уьмуьр хаталувилик кутун лагьай чIал я. Вун зи гъавурда акьазвани? Заз акI хьана кIанзвач, къунши. Вун гьелелиг гьазур туш.

— Зун гьазур жеда, къунши.

— Гьазур хьана, зи патав хъша.

Рамиза икI жеда лагьана гьич фикирни авуначир. ЯтIани ам бейкеф хьанач. Сагъ са вацра ам, гьар пакамахъ къарагъиз, Тагьирхуьрелай Приморскдиз чукуриз-чукуриз физ-хтана. Нетижада ам вичи къуллугъиз хьайи полкуна яргъал мензилдиз чукурунай сад лагьай чкадал хьана. РикI гваз кIвалахзавай жегьил аскердиз са кьадар вахтунилай младший сержантвилин чинни гана. Гуьгъуьнлай отделенидин командирвиле тайинарна.

Бубади рикIел хкизвайвал, Рамиза вичин пешедал дамахзавай. Ада прапорщиквилин курсариз финикай, ахпа военный училищени куьтягьуникай фикирзавай.

ДНР ва ЛНР хуьз рекье твадалди вилик ко­­мандирди, вири контрактникар кIватIна, лагьана хьи, им ягъ-ягъунрихъ, мумкин тир телефвилерихъ галаз алакъалу военный серенжем я. Аниз фидай хуш авачирбуруз тефидай ихтияр ава. Гьар сада жуваз кIандай къарар кьабула. Фагьум-фикирдай вахтни гана.

Тапарарун герек туш, авайвал лагьана кIан­да: Украинада тухузвай серенжемдиз “дя­ве” лугьузвачтIани, ам кьиникьрихъ галаз ала­къалу я. Гьавиляй фидани-фидачни лугьуз, шаклувалдайбурни хьана.

— Рамиз са декьикьадани шаклу хьанач, — рикIел хкизва адахъ галаз къуллугъиз хьайи хуьруьнви Руслана, — “Ватан хуьда лагьана за кьин кьунва. Военный къуллугъ за жуван пеше яз хкянава. Эгер зун тефейтIа, “ам кичIе кьукь, трус я” лугьудачни заз? Зун рази я”  ла­­гьанай Рамиза. Адахъ галаз чунни — вири отделение рази хьанай. Хуьруьнви офицер — чи чIехи командирди лагьанай: “Баркалла! Зун квехъ инанмиш я, стхаяр”.

Рамиза лагьайбур гьакIан кьуру, чIагай га­фар, пропагандадин келимаяр тушир. Ам гьахь­тин рикI михьи, дуьзвал кIани, къастунал­ кIеви жегьил тир. Им ада кардалди субутарна.­

23-февралдиз Рамиза бубадиз зенг авуна, суварар мубаракна. Хъуьруьнар, зарафатар авуна. Адетдиндалай яргъалди рахана. Шадвилелди. Ученийрилай гуьгъуьниз отпускдиз хтана, кIвале вичи гудай куьмекрикай лагьана. Бубадин рикI шадарна.

24-февралдиз Украинада махсус операциядив эгечIна. 25-февралдиз — Рамиз Рашидован сад лагьай ва эхиримжи женгни игитвал. Юлдашри рикIел хкизвайвал, тапшуругъ кьилиз акъу­диз  фидай рекье ада абурук руьгь кутун патал лагьана: “Квез кичIе жемир, гадаяр. Чна абур шупIарда. Куь хурудал орденарни медалар жеда. Зи тIварцIихъ за вердишвилер къачур чи спортзал ягъунни заз бес я”.

Женг бейхабардиз башламиш хьана. Чи разведчикрин десте вири гьазурвилер авуна чуьнуьх хьанвай душманрин чIехи дестедал расалмиш хьана. И женгиникай заз ван атай гафарай, разведчикрив гвай делилралди, душман икьван мукьув хьана кIанзавайди тушир. Гьар гьикI ятIани, душманди мукьувай гуьлле гуз башламишна. Бейхабардиз гуьлле гуникди вич вичивай квахь тавур Рамиз Ра­ши­дова виридалайни вилик, буйругъ гуьзлемиш тавуна, душмандиз автоматдай жаваб гана. Амма  разведчикрин кьиле авайди телеф хьанай. Дестедиз регьбервал гун, женг тешкилун младший сержант Рамиз Рашидова вичин хивез къачуна. Адан савадлу гьерекатри, буйругъри гзафбур кьиникьикай хкудна. Юлдашар къутармишун патал Рамиз Рашидоваз вичин чанни гьайиф атанач.

Россиядин Президентдин Указдалди Рамиз Абдулнасирович Рашидоваз “Орден мужества” (кьейидалай кьулухъ) ганва. Ам хайи хуьре аскервилин гьуьрметривди кучукнава. Кучукдайла, Рамизан женгинин юлдашрин десте атанвай, къунши хуьрерайни гзаф инсанар кIватI хьанвай. Игит аскердин диде-бубадив Дагъустандин Кьил Сергей Меликова башсагълугъвал гузвай тел агакьарна.

Марита Агъарагьимовнади хиве кьазвайвал, Рамиз кьушунра кIвалахдал акъвазай йикъалай инихъ адан рикI, яракь гъиле кьуна, гьар са декьикьада яракьлу душмандин хура акъвазиз гьазур аскер-баладив гваз хьана. “Ярар-дустариз, къуни-къуншийризни ам гзаф кIандай. Уьмуьрдал шад, куьмек герекдаз, вичин кIвалахни акъвазарна, куьмекдиз фидай, гьамиша чина разивилин хъвер авай аял тир ам”, — вилерилай накъвар алахьзава гъам чIугвазвай дидедин.

— Вич виридаз кIанардай аял тир ам. Рами–за саданни кефи хайиди туш. Гила зи рикIе эхиз тежедай тIал ава, — агьузар чIугвазва игит-аскердин баде, Хтун-Къазмайрин школадин муаллим Ася Пашаевнади. Малум хьайивал, адан гъвечIи хва Алимирзеди — Рамизан халу­ди къе Украинадин неонацистрихъ галаз женгера кьисас вахчузва. Инал лишанлу кар къейд ийиз кIанзава: къе нацистрихъ галаз женг чIу­г­вазвай Урусатдин кьушунрин аскер Алимирзедин чIехи буба, Хтун-Къазмайрилай тир Ва­тандин ЧIехи дяведин иштиракчи (вичин тIвар хтулдал эхцигнавай) Алимирзе Талибова а йи­сара Советрин и республика немсерин фа­шист­рикай азад авунин женгера викIегьви­лер къалурнай. Къенин яракьламиш хьанвай, хаталу миллетчийрихъ галаз женгина ви­кIегь­вилер адан хтулрини птулри къалурзава.

Гьайиф чIугвадай кар я: магьрумвилерни, хажалатарни жезва, четинвилерни. Амма хажалат чIугвазвай хизанар куьмек тагана тадач, лугьузва гьукумри. Дагъустандин регьбер Сергей Меликова Рашидоврин хизандиз рекье тунвай телда ихьтин гафар ава: “Гьуьрметлу Абдулнасир Агъамович ва Мислимат Агъарагьимовна, Куь гъамлу кьисмет кьезиларун патал республикади, чи государстводи мумкин тир вири крар ийида”. Мегьарамдхуьруьн райондин администрациядин зегьметдин ва яшайиш хуьнин рекьяй управленидин начальник Тамерлан Гьабибова чаз хабар­­ гайивал, исятда чпи Рашидоврин­ хизандиз ва Рамизахъ галаз са юкъуз са женгина игитвилелди телеф хьайи аскер Да­сим Муслимован буба, Гъепцегьрин хуьряй тир Муслим Декабровичаз куьмекар гун патал герек вири до­кументар гьазурна куьтягьзава. Гаф кватай чкадал лугьун,Тамерлан Абдул­ла­гьо­вич телеф хьанвай аскеррин хажалатдик акатнавай ди­де-бубайрин патав вичиз ха­бар хьайивалди фена, абуруз гьихьтин куьмек герек ятIа, чирна. Са сеферда — ваъ. Инсанрин дердерикай хабар кьадай Тамерлан Гьабибов хьтин чиновникар чахъ гзаф хьа­найтIа, хъсан жедай.

“Лезги газетдин” редакциядин коллективди Абдулнасир ва Марита Рашидовриз, Рамизан баде Ася Талибовадиз ва Дасиман буба Муслим Муслимоваз, дериндай хажалат чIугунивди, башсагълугъвал гузва.

Абдулафис Исмаилов