Аял вахтарилай чаз чир хьайи адетар, крар, амалар, къанунар гзаф я. Абурукай, зи фикирдалди, кьилинди хизан вине кьун, чIехи несилдин гьакъиндай къайгъу чIугун, диде-бубадин гаф чилел эциг тавун, абуруз гьуьрмет авун тир. Идахъ галаз сад хьиз, чна кьа­тIузвай, чаз аквазвай хьи, чIехибурни аялриз зегьметдин, ахлакьдин, марифатдин, жуван бинеяр, хайи чил, Ватан кIан хьунин тербияни гуз алахъзавай. Амма алай вахтунда чи уьлкведин майданриз США-дин, РагъакIидай патан яшайишдин лап зиянлу гьерекатрин, алакъайрин тереф хуьзвай ксар, гьакIанбурни туш гьа, РФ-дин Госдумадин бязи депутатар,­ журналистар, адвокатар, политологар акъат­нава. Чеб хизандин бинеяр, аялрин итижар хуьзвайбур хьиз къалуриз, абур чи мягькем хизан тахьай мисал ийидай, веледарни диде-бубаяр сад-садаз акси акъвазардай законар кьабулиз таз алахъзава.

Чи кIелзавайбур дуьзгуьн гъавурда гьатун патал и кардикай галай-галайвал ахъа­йин. ИкI, 2019-йисуз РФ-дин Госдумадин депутат Оксана Пушкинади депутатар “Россия­дин Федерациядин хизандани яшайишда рехъ гузвай зулум профилактика авунин гьакъиндай” закондин проектдихъ галаз танишарна. И проект туькIуьриз адаз адвокатар тир Мари Давтяна, Алексей Паршина ва дишегьлийрин ихтиярар зулумдикай хуьзвайди тир феминистка Алена Поповади куьмек гана. И проектдихъ галаз таниш хьайи хейлин депутатрик, диде-бубайрин къурулушрик, диндин векилрик, ватанпересвилин организацийрик, хейлин регионрин жемятрик къалабулух акатна.

Кардин гъавурда авайбуру Оксанадин и проектдиз «ювенальный закон», «ювенальный террор» лугьузва, яни хизандиз акси закон.  Хизан террордик кутазвай проект.

Чаз малум тирвал, алай вахтунда гьа США-да, РагъакIидай патан уьлквейра хизандин гьакъикъи бинеяр барбатIзава. Я ахлакьдин, я марифатдин, я эдебдин  къанунрал, адетрал амалзамач. Арадал гъанвай гьа ювенальный къайдайри  халис хизан арадал гъуниз манийвалзава. Оксанадизни, адан те-рефдарризни, чеб хизанда зулумар авунин (итимди — папаз, диде-бубайри аялриз) вилик пад кьазвай ксар яз къалуруналди, Россиядин яшайишдани гьич чи адетрихъ, къана­жагъдихъ, къанунрихъ, эдебдихъ галаз кьан тийизвай законар тваз кIанзава.

Абурун гафаралди, Россияда кIвалин зу­лумдиз рехъ гунин сергьятрал садани амалзавач.  Гьавиляй винидихъ къейд авунвай закондин проектни кьабулун чарасуз я. Эгер Госдумадин депутатри ам кьабулайтIа, крар лап чIуру патахъ элкъведайдал шак алач. Ди­де-бубадиз, муаллимдиз, чIехи стхадиз, вахаз, имидиз, халудиз, халадиз надинжвал авур, лагьай кар кьилиз акъуд тавур, школадиз тефизвай, кIел тийизвай, зиянлу крарал машгъул жезвай аялдиз гьарайдай, гъвечIи хьтин жаза гудай, адавай истемишдай ихтиярни амукьдач. Эгер вун аялдихъ галаз сес хкажна рахайтIа, им психологиядин зулум я кьван. Эгер аял йифиз куьчедиз, машгъулардай чкайриз ракъур тавуртIа, им адан азадвал зулумдик кутун я кьван. Эгер на аял чиркин къапар чуьхуьз, кIвал къакъажиз маж­бурайтIа, им адал гужуналди чIехибурун къай­гъуяр илитIун я кьван. Чпив и жуьреда эгечIунал наразивална, аялди махсус идарадиз зенг авуртIа, къаюмвилин ва маса талукь идарайрин векилар атана, са жерге серенжемар кьабулда.  КIвале кIевиз рахазва, куьчеда бубади хциз гьарайна, къал гвай руш, гъил кьуна, кIвализ хутахна… И крар аквазвай­ къуншидивайни, талукь идарадиз зенг авуна, диде-бубади ийизвай «зулумдикай» хабар гуз, адавай шагьидвални ийиз жеда. Эгер къуншидиз вун аквадай вилер авачтIа, ада валай, кIвале «зулумдин» гьерекатар тухузва лагьана арза гунни мумкин я. Теклифзавай закондин проектди кьисас вахчудайбуруз гегьенш рекьер ачухзава, яни хъел авайда валай къаюмвилин ва гуьзчивилин идарайриз фитнедин хабар гун, зенг авун бес я, ви хизан гьа фитне ахтармиш­завайбурун “зулумдик” акатда.

Чаз центральный телеканалрин передачайрай, теле-шоуйрай къаюмвилин идарайрин къуллугъчийри, са законрални амал тийиз,­ чпиз хуш акун тавур диде-бубайривай гьикI аялар къакъудзаватIа, абур интернатриз, детдомриз ракъурзаватIа, аквазва. Ахпа кIвалерни къакъудзава, пуларин иесивални ийизва. БицIи аялар маса гузвай дуьшуьшарни жезва. Эгер винидихъ тIвар кьунвай закондин проектдиз рехъ ачухайтIа, ихьтин дуьшуьшар гьар са шегьерда, хуьре, гзафбурун кIвалера хьун мумкин я.

Гьеле кьабул тавунвай законди аялризни, гуьзчивилин, къаюмвилин органризни алаз хьиз ихтиярар гузва. Эгер аялди диде-бубадик тахсир кутазвай арза кхьейтIа, са рахунни алачиз, органрин векилар къведа, арза ахтармишиз. Месэладай кьил акъуддалди, аялар диде-бубадивай чара ийида. Эгер гъуьл и кардиз акси акъвазайтIа, адакайни гъиле-гъил аваз “зулумкар” ийида. Аялар махсус идарадиз тухуда ва са арадилай абуруз маса хизан жагъурда. Гьатта суддин къарарни авачиз.

Аялрин ихтиярар хуьнин къайгъуда авайбурун законди гьа аялрин яшайиш, пакадин югъ фикирдай акъуднава.  «Зулумдик» акатнавай аялриз диде-бубайрихъ, гъуьлуьз папахъ галаз баришугъ, меслят хъжедай мумкинвални гузвач. Закондин кьилин макьсад аялрин ихтиярар чIурзавай делилар, дуьшуьшар жагъурун, дуьздал акъудун, идакай менфят къачуна, хизан чукIурун ва аялар маса хизанриз кьабулдай “базар” гегьеншарун я. Пешекарри тестикьарзавайвал, и крар пара пулар къазанмишиз жедайбур я.

Лугьузвайвал, Оксана Пушкинади теклифзавай закондин проект, са гафни хкуд тавуна, РагъакIидай патан хейлин уьлквейрин ювенальный законриз ухшамишди я. Анра хизандин векилар чеб чпиз фад­лай къарши акъваззава. Жегьилри мехъе­рар авуникай, эвленмиш хьуникай, аялриз экуь дуьнья къалуруникай кьил къакъудзава. Вучиз лагьайтIа гьа ювенальный закондин истемишунрихъай, зулумдихъай кичIез­ва. Аялар себеб яз чеб закондин вилик жерме гудайбуруз элкъвена кIанзавач. И кар чиз, же­гьилри чпин хивез алава везифаярни къачузвач. Ихьтин гьалар РагъакIидай патан уьл­квейрин  хизанра аваз гзаф вахт я. Гила Оксана Пушкинадиз ва адан терефдарриз Россияни гьахьтинбурун жергеда тваз, чи уьлкведа тестикь хьанвай хизандин эдеблу, марифатлу, къанажагълу бинеяр, чешнеяр барбатIиз кIанзава.

Хизан барбатIиз кIанзавай закондин проектдиз аксибурук и мукьвара мадни юзун акат­нава. Вучиз лагьайтIа, Федерациядин Советдин спикер Валентина Матвиенкоди  алаваяр ва дегишвилер кухтунвай “Рос­сиядин Федерациядин хизандани яшайишда рехъ гузвай зулум профилактика авунин гьа­къиндай” закондин проект агъа палатада веревирд авун патал майдандиз акъудзава. И проектдиз акси яз алатай йисан гатуз РФ-дин ирид сенаторди “Россиядин хизандин кодексдик” кухтадай дегишвилер теклифна. Абурун тереф Думадин талукь ко­ми­тетдин регьбер Павел Крашениниковани хвена.

Проект кьабулайтIа, чи кIвалериз чпин кьацIай кIвачер гваз, хизанра авай гьалар  ахтармишиз, аялрин ихтиярар хуьзвайбур я лугьуз, вуж хьайитIани къведа. Абуру кьабулдай серенжемрилай хизандин, аялрин кьисметарни, гележегни аслу жеда. Хизандиз акси закондин проект кьабул тавун патал гзаф ксари чпин сес хкажнава. Умудлу я, Россиядин Федерациядин Советдин сенаторрив, Госдумадин депутатрив а сес агакьда ва абуру чи уьлкведин гьакъикъи хизандин бинеяр хуьдай, адаз къуват гудай “Хизандин кодексни” кьабулда.

Нариман Ибрагьимов