Шаир гьалтай югъ бахтлуди я, лугьузва мисалда. Заз алава хъийиз кIан­зава: шаирдикай, вични СтIал Сулейман хьтин шаирдикай рахадай югъни бахтлуди я. Гзафбуруз чизвайвал, СтIал Сулейманахъ вад аял — пуд хвани кьве руш — авай. Ватандин ЧIехи дяведин йисара шаирдин гадаяр фронтдиз фена. Мегьамед-Юсуф Керчь шегьер душмандикай хуьдайла, Мусаиб Сталинград патал женгера игитвилелди телеф хьана. Мирзе-Юсуф хурудал женгинин орденарни медалар алаз ва гъалибвал гваз хтана. Гзаф йисара ада хуьруьн колхоздин председателвиле, ахпа СтIал Сулейманан музейдин директорвиле кIвалахна. (Гаф кватай чкадал: гила СтIал Сулейманан КIвалин-музейдин директорвиле Мирзе-Юсу­фан руша, республикадин культурадин лайихлу работник Лидия Стальскаяди кIвалахзава).

Агъадихъ чна чIехи шаирдикай адан гъвечIи хцин, шаир СтIал Мусаибан рикIел хкунар гузва. Абур 1989-йисан «Самур» журналдин 2-нумрадай къачунва.

«Эхиримжи йисара ада шиирар саз галачиз теснифзавай ва абур манидалди лугьунни хъийизмачир — гьазур шиир кхьин патал кIелзавай. Ада гьар гьи мес­эладай хьайитIани кхьидай. Сад-кьвед квачиз шиирар тамамбур, туькIуьр хъувунар герек текъвезвайбур жедай.

Саз ядай чIавуз дахди мукьвал-мукьвал ял акъадардай, гьаваяр дегишардай. Собранийрал, межлисрал саз гвачиз экъечIна рахазвайди тир, шиирар чпин авазни галаз кIелдай».

Сулейман «ашукь» лагьай гафуниз акси тушир. Гьа са вахтунда ада вич ашукьвилин пешедал машгъул тежезвайдини тестикьардай.

Горькийди чIехи къимет гайидалай­ кьулухъ Сулейманан шиирар централь­ный газетриз мукьвал-мукьвал акъу­диз хьанай. Гзафбур газетрин чпин тIа­лабуналди туькIуьрзавайбур тир.

1928-йисуз Сулейманан шиирарни аваз араб алфавитдал «Лезги шаиррин хкягъай эсерар» тIвар алай ктаб чапдай акъатна.

…Ам, 13 йиса авай гада яз, Агъа-СтIалдилай Дербентдиз фена, 30 йиса аваз Самарканддай хуьруьз хтана.

Хуьруьн агьалийриз Сулейман кIан­дай, ам авай чкада шадвал жедай. Гьавиляй абуру Сулейманаз вири патарихъай куьмекарни гудай. Кимел жедай суьгьбетра Сулейманаз девлетлуйрин, фекьийрин аксина лугьудай хъсан келимаяр, хци зарафатар жагъидай.

Сулеймана лугьудай: «Лувар тахьанмаз къурал хкадармир». Хуьруьнвийрихъ галаз пIапIрус чIугвазвай Сулейманал девлетлудан хва Султана шиирралди хъуьруьнар авур чIавуз жавабдиз гъил-гъилеваз туькIуьрай шиирди кулакдин хцин сив яргъалди агалнай.

Жегьилриз Сулейманахъ галаз ихтилатар ийиз гзаф кIандай. Ахцегьрин жегьилри адаз хабар ганай: «Чнани шиирар кхьизва, Сулейман». Шаирди абуруз жаваб ганай: «Зи балаяр, куьне тади ийимир, акI сад лагьана куьн зав агакьдач. За жуван балкIан гьеле 1912-йисуз литературадин рекье туна. Гила куьнени куь балкIанар гьич тахьайтIа вад йисуз кьванни гьа и рекье тур, ахпа квевай зав агакьариз, белки залай алудизни жеди». Писателрин съезддилай гуьгъуьниз, жегьилрин тек­лифдалди, Сулейман Ахцегьиз фенай.

Ада хизанда чаз лугьудай: «Эгер яд къвезвай турбадиз хъвалахъ аватайтIа, ада цин вилик пад кьада. Яратмишунрин хурани манийвилер акъвазарун хъсан туш». Ада рикI алаз ихьтин мисални тикрардай: «Са гъилив кьве хали хкажиз жедач».

Шиирар туькIуьрдай чIавуз Сулейма­­­на гьич садазни яб гудачир, тар­цин кIа­ник ацукьна вич вичин ихтиярда жедай.

Бязи вахтара адаз редакциядай и ва я маса вакъиадин патахъай са меслят кIанз, я тахьайтIа шиирдин цIар туькIуьр хъувун патал хабар агакьардай. Сулеймана тадиз жаваб гудай.

Сулейман Айнадал 1924-йисуз эвленмиш хьанай. Адан сифте паб гьеле­ фад кьенвай. Зи рикIел алама, Айнадал­ эвленмиш хьайи 1924-йисуз чна кIвале­рин кьвед лагьай гьаваяр хкажнай.

Сулеймана Дагъустандикай поэмадал кIвалахдай чIавуз важиблу вакъи­аяр къалурнавай списокни авай (ам адаз хва Мирзе-Юсуфа кIелзавай).

Сулейманаз Дагъустандин литературадикай, Пушкинакай ва Горькийдикай чидай, ам абурукай рахадай.

За 1931-йисалай дахдин секретарь яз кIвалахзавай. Адан манияр кхьиз­вай­, кхьейбур ада вичи ахтармиш хъувун па­­­тал кIелзавай. Адаз къвезвай чарар­ кIел­з­авай, абуруз жавабар кхьизвай. Зи ри­кIел дах кIвалени, хуьрени, общест­вен­ный уьмуьрдани хъсандиз алама. Ам умун ва сабурлу, сивяй харчи гафар акъуд­ тийидай инсан тир. Ада секиндиз лугьудай са гафуни чIехи таъсир ийидай.

Дагъустандин Советрин съезддилай­ гуьгъуьниз ам гзаф районриз фенай.

Сулеймана лугьудай: «Чира жуван дустни душман — гьар кткайдахъ галаз фимир».

Сулейманахъ мад вичин са мисал авай: «Заргардин кIавузардал куьтен гатаз жедайди туш». Ада мадни меслят къалурдай: «Кутуг тавунвай чкадал хуш текъведай гьуьжетдик кьил кутамир». «ЧIулав шуьшеди нур гудач». «Къулайсуз чилел лацу фу битмишариз жедач».

Хазран Кьасумов