СтIал Мусаибан — 110 йис
СССР-дин писателрин Союздин кьве вишелай виниз членар Ватандин ЧIехи дяведин фронтра телеф хьана. Абурулай гъейри, хъсан ктабар акъудунин мурадар рикIе хвена дяведиз фейи ва элкъвена хтун тавур, гьеле писателрин Союздин членар тахьанвай цIудралди ва вишералди гьикаятчиярни, шаирарни авай…
1970-йисуз Махачкъалада урус чIалал «КьатI хьайи симер» кIватIал акъатна. МутIалиб Митарова гьазурай и ктабда дяведай хтун тавур кIуьд дагъустанвидин эсерар гьатнава. Абурук Балакъардаш Султанов ва СтIал Мусаибни ква. Сифте гафуна фронтда телеф хьайи мад кьве лезги литератордин — Агъалар Гьажиеванни Мемей Эфендиеван тIварар кьунва.
Къенин чи ихтилат и йисуз чна вичин 110 йисан юбилей къейдзавай СтIал Мусаибакай я.
Винидихъ тIвар кьунвай ктабда МутIалиб Митарова ихьтин гафаралди куьруьдаказ, амма рикIел аламукьдай адан къамат арадал гъизва: «Кьакьан, кьилин чIарар расу, чинал датIана хъвер алай ам пара виле акьадай кас тир. КIантIа са суварик, я са собранидал, активдал, я са нин ятIани юбилейдин мярекатдал хьурай, СтIал Мусаиба гьамиша инсанрин фикир вичел желбдай, ам гьамиша гьа вич хьтин жегьил вичин дустарин арада аквадай».
Вуч чида чаз СтIал Мусаибакай?
1914-йисуз дидедиз хьайи Мусаибан акьулбалугъ хьайи йисар адан буба шаир Сулейман вири чIехи уьлкведиз машгьур хьайи йисарал гьалтна. И карди, гьелбетда, жегьилдин уьмуьрдиз кьетIен рангар ягъ тавуна тунач. Хуьруьн школадилай кьулухъ ада Дербентда педагогар гьазурдай техникумда, гуьгъуьнлай Дагъустандин педагогикадин институтдин филологиядин факультетдани кIел хъувуна. Гьеле студент яз ам Кьасумхуьруьн сечкийрин округдай РСФСР-дин сифте яз эвер гузвай Верховный Советдин депутатвиле хкянай (1938-йисуз).
Мусаибан шаирвилин алакьунар Дербентда техникумда кIелдайла малум хьанай, сифтегьан шиирарни 1934-йисуз Кьасумхуьруьн райондин «Колхоздин пайдах» газетда чапнай. Адан са шумуд газетриз кхьенвай макъалаярни малум я. 1940-йисуз Дагъустандин государстводин издательствода («Даггизда») адан шииррин «Хкягъай произведенияр» кIватIални акъатна. И йисуз ам СССР-дин писателрин Союздизни кьабулнай.
1941-йисуз институт акьалтIарай ам са тIимил вахтарилай коммунистри Кьасумхуьруьн райкомдин секретарвиле хкяна. Дяве физ кьвед лагьай йис тир. Мусаибан чIехи кьве стха фронтда авай. Хуьрерин райкомрин секретарар армиядиз тухун тавунин гьакъиндай партиядинни гьукуматдин къарар къуватда авайтIани, Мусаиба вич гуьгьуьллудаказ кардик квай армиядиз ракъурун патал военный комиссариатдиз арза кхьена.
1942-йисан июндиз ам, кIвале гьа мукьвара хьайи аял, руш, гваз уьмуьрдин юлдаш туна, Сталинграддин военный училищедиз кIелиз фена. Политотделдин начальникди адаз старший инструктор яз кIвалахун теклифна, амма СтIал Мусаиба вичин алакьунриз къимет гун яз авур и теклиф кьабулнач, вич амай юлдашрихъ галаз санал фронтдиз ракъурун тIалабна.
СтIал Мусаибан дяведин кIвалах яргъалди давам хьанач, ам гьа йисан сентябрдин лап эвелра женгина телеф хьана. Адан тIвар Волгоградда Мамаеван Кургандал алай Игитвилин пантеонда агъзурралди маса кьегьалрин тIварарихъ галаз санал гьатнава.
Ингье гвардиядин полковник, тарихдин илимрин кандидат, гвардиядин 6-танкарин бригададин ветеран В. Егорова «Адан тIвар риваятдиз элкъвена» тIвар ганвай вичин рикIел хкунра шаирдикай вуч кхьизватIа:
«23-августдин нянихъ курсантар тревогади кIвачел акьалдарна. Гьа исятда фашистрин авиациядин гзаф кьадарда самолетрин гьужум куьтягь хьанвай, кьуд патахъ цIаяр куькIвена кузвай, шегьердал залан булутдиз ухшар гумни руг куьрс хьанвай. Вичин юлдашрихъ галаз санал стройда акъвазнавай курсант Мусаиб Стальскийдини женгинин приказдиз яб гузвай. Анжах са варз вилик Дагъустандин халкьдин шаирдин хва, шаир-коммунист, Кьасумхуьруьн райкомдин къуллугъчи гуьгьуьллудаказ фронтдиз фенай… Гьа йифиз курсантрикай гьар сада санлай къачурла 800 кас авай кьве батальон тешкилнай, гьар са батальондикни пуд рота акатзавай… 3-сентябрдин пакамахъ, сенгерриз гужлудаказ гуьлле гайидалай кьулухъ, цIудралди фашистрин танкар курсантрин окопрал атана, абурун гуьгъуьналлаз автоматрай гуьлле гузвай пияда аскеррин къалин жергеярни пайда хьана. Сенгерар хуьзвайбуру душман гуьллейрин цIалди къаршиламишна. ПТР-рай ягъай са шумуд танкуни цIай кьуна, амма муькуьбур къвердавай сенгерриз мукьва жезвай.
…Армиядин командующий генерал В.И. Чуйкова Городище шегьердин къерехрив женгиналди разведка тухун кьетIна, разведкадин делилрай аквазвайвал, ана фашистрин кьушунар кIватI жезвай. Геж нянихъди чпин командирар лейтенантар Симакин ва Алистратов тир кьве Т-34 танк ва десантникрин кьве отделение душмандин сенгеррин деринриз гьахьна ва йифен женгиник экечIна. И женгина кьве танкунин экипажарни вири десантникар телеф хьана, абурун арада Мусаиб Стальскийни авай…».
Эхь, бубадин машгьурвили хцин уьмуьрдиз кьетIен рангар янай, анжах лагьана кIанда хьи, чаз Мусаиб анжах са вичин бубадин хва хьиз чизвач. Чаз СтIал Мусаиб, бубадилай аслу тушиз, чи халкьдин тарихда вичин чка кьаз алакьай советрин общественный ва политикадин деятель, а девирдин цIийи несилдин шаиррикай сад хьизни чизва. И бажарагълу, жуьрэтлу рикI авай, инсанвал вине кьур, Ватандиз герек атайла викIегь аскердиз элкъвей касдини чи тарих ва культура девлетлу ийизва, ам гьамиша чи рикIел аламукьда.
Р. Абдулов
