Макъаладин кьилиз гъанвай чи халкьдин мисалдин мана са акьван сирлуди туш. Хуьр, жемят­, халкь сад хьайила, рикIе авай ва гъиле кьазвай вири крар кьилиз акъудиз жедайди я. Вучиз ятIани чаз гзаф уламра гьа садвал бес жезвач. Гьавиляй алатай советрин ва гилан демократиядин йисара чи халкьдин гзаф крар кьулухъ яна. Хъсан мурадар кьилиз акъатнач. Халкьдиз еке зиянарни гана.  И гьакъикъатни гзафбуруз чизва.

Жемятдилай, халкьдилай хьиз, гьар са касди­лайни гзаф крар аслу жезвайди я. Халкьдин кар алай месэлайрикай ихтилат кватайла, рикI куз рахадайбур, чи халкьдин векилриз тикъетар ядайбур, са вуч ятIани истемишдайбур жеда. Халкь па­тал вуна вуч авуна, вуч ийизва лагьай суал гайи­ла жа­ваб гуда: “Залай вуч алакьда кьван, зун я депу­тат, я министр, я райондин кьил туш кьван”. Гьелбетда, икI лугьуз регьят я. Зун квач, зун секин тур, халкьдиз талукь крар масадбуру авурай. Гьа и жуьреда эгечIзавайбур чи арайра гзаф ава.  Гьахьтинбур акваз, абурун амалар негь ийизвай цIарар СтIал Сулейманахъ гзаф ава:

“КIула гапур, кьилел бармак

Хьуналди эркек жедай туш”, — кхьенва чIехи шаирди

Гьелбетда, вири ахьтинбур туш эхир. Халкьдихъ, хайи макандихъ, милливилихъ рикI кузвай ва чпелай алакьдай крар ийизвай инсанарни ава. Абур я депутатар туш, я министрар. Гьаживер­диев Абдулжалил КцIар райондин Манкъулидин  хуь­ре дидедиз хьана. И хуьр гьам Азербайжанда, гьамни Дагъустанда малум я. Сифте нубатда маш­­­гьур инсанралди.

Абдулжалилаз школадилай гуьгъуьниз кIе­лу­нар давамардай, кьилин образование, кутугай кеспи къачудай мумкинвал хьанач. Хайи маканда яша­йишдин гьалар са акьван хъсан туширвиляй, жегьил хизанни галаз 2009-йисуз Махачкъаладиз атана. Ам чи меркезда аялрин “Лучик-5” бах­чада къа­равулвиле кIвалахал акъвазна. Гила­ни ана зегь­мет чIугвазва.

Аялрин бахча чIехиди я. Ана 50-дав агакьна тербиячийри ва маса къуллугъчийри кIвалахзава. Аялрин кьадар вад вишелай алатзава. Руьгьда лез­гивилин, милливилин ялавдин цIелхемри агъа­валзавай гададиз аквазва хьи, аялрин бахчада лезгий­ри зегьмет чIугвазватIани, ина лезги ни, тавар галай­ са затIни авач. Гьа са вахтунда респуб­ли­к­адин­ стха халкьарин машгьур инсанрин шикилар, тIва­рар, стен­дар ава, абуруз бахшнавай выставкаяр тешкил­зава. Бес лезги халкьдин векилар гьинава? — суал гузва вичиз Гьаживердиева. И суал ада бахча­дин тербиячийризни гана. Абурун жавабар тамамбур хьанач.

— Зун музыкадин кабинетдиз фейила, цларилай Наби Дагирован, Мурад Кажлаеван, Ширвани Чалаеван шикилар аквазва, — суьгьбетзава Абдулжалила. — БицIекриз музыкадин рекьяй тарсар гузвай муаллимдиз за лугьузва: “И шикилрай аквазвайбурун муаллим, Дагъустандин музыкадин би­не эцигай, композиторрин Союз тешкилай кас ава. Амни Готфрид Гьасанов я. Вучиз ина адан ши­кил авайди туш?”

— Валлагь, заз чидач. Абур зун иниз кIвалахал къведалди авайди тир. Гьелбетда, Готфрид Гьа­са­нов зурба музыкант ва композитор тир, адан шикил­ни хьана кIанзавайди я, — къейдзава муаллимди.

— За неинки са Готфрид Гьасанован, гьакI  Да­гъус­тандин сад лагьай балерина Алла Жалилова­дин, сад лагьай киноактриса Сефият Аскаровадин, сад лагьай опера кхьей дишегьли композитор Эльза Ибрагьимовадин шикиларни жагъурна ва кабинетдин цлаз яна, — давамарна вичин суьгьбет А.Гьаживердиева.

Гьа икI ада маса писателрин портретар авай кабинетда СтIал Сулейманан шикилни эцигна. Абдулжалилан вичин кабинетдиз фейитIа, гьар сад гьейран ва тажуб жеда. Ина халис ватанпересди лезги халкьдин машгьур векилрикай акъуднавай ктабрин ва абурун шикилрин выставка туькIуьр­на­­ва. Гьажи Давудалай эгечIна чи машгьур инкъилаб­чийрин, Советрин Союздин ва Социализмдин Зегьметдин Игитрин, тIвар-ван авай полководецрин, генералрин, писателрин, манидаррин, композиторрин, спортсменрин… (Ярагъ Мегьамедан, Нажмудин­ Самурскийдин, Мегьамед Лезгинцеван, Генрих Гьасанован, Якьуб Къулиеван, Магьмуд Абилован, Кьуьчхуьр Саидан, Етим Эминан, СтIал Сулейманан, Рагьимат Гьажиевадин…). Лезги гамарин ва нехишрин, пайдахдин шикиларни аквада квез анай.

Бахчадин пуд лагьай мертебада са кабинетда Дагъустандин халкьарин милли парталар куьрсар­навай. Вириданбур, гьатта агъулрин, рутулрин­, ан­дивийрин, къайтагъринбур… Лезгийринбур авачир. И гьал акур Абдулжалила кабинетдин методисткадивай хабар кьазва:

— Я чан вах, Дагъустандин бинелу халкьар гьибур я?

— Аварар, даргияр, къумукьар, лезгияр…

— Бес лезгияр бинелу халкь хьайила, лезгийрин милли партал вучиз иник квайди туш?

— Мегер квачни кьван?

— Килиг ман.

Килигна. Ахпа багьнаяр акъудиз гатIунна. Са шумуд йикъалай лезгийри алукIзавай парталарни пайда хьана кабинетда.

Абдулжалил Гьаживердиева лезги халкьдин да­махар, яржар, тIебиат машгьурунин карда со­­ци­альный сетрикайни менфят къачузва. Адан сайтдин­ кьилел “Гьажи Давудни лезги чIалал рахайди я” гафар ала. Белки, гьавиляй ада вичин хцизни Гьажи­ Давуд тIвар ганва. Адакайни халкьдин къайгъуда акъваздай хва жедайвал. Вичиз лез­ги халкьдиз та­лукь гьихьтин хъсан ихтилат, ма­­­­лумат, ктаб, шикил гьа­­тайтIани, ам ада гьасятда­ сайтда эцигзава. Сайт­да­ адан дустарин кьадарни пуд агъзурдав агакь­за­ва.­

Зи рикIел са ихьтин вакъиа хквезва. Меркездин майдандал Дагъустандин автономиядин 80 йисан юбилейдиз талукь чIехи концерт кьиле физвай. Сегьнедал экъечIиз, искусстводин устадри, районрин художественный, фольклордин ва кьуьлердайбурун ансамблри манияр лугьузва, кьуьлерзава. Кьиблепатан Дагъустандин патай Ахцегьрин ашукьри манияр лагьана. Мад чаз акур затIни хьанач. Зун концертдин программадин кьил гвай Республикадин халкьдин яратмишунрин кIвалин дирек­тор Марита Мугадовадин патав фена ва жузуна:

— Кьиблепатан Дагъустандин районар вучиз квач концертдик?

— Ахцегьрин ашукьар вуч тир бес?

Мегер лезги халкьдин культура, искусство са ашукьралди куьтягь жезвани?

— Ам заз чидач, — наразивилелди жаваб гана ада. — Программа туькIуьрайдавай хабар яхъ.

Эхь, заз чир хьана, программаяр вине авай идарайра туькIуьрзава. Дагъустанда лезги халкь авайди туш лугьудай тегьерда. Аламатдин, рикI гьайиф­див, ажугъдив ацIурзавай кар ам тир хьи, лезги халкь­дин векилар культурадин министрар, РД-дин Гьукуматдин Председателдин идеологиядин хел гвай заместителар тирлани гьахьтин программаяр туькIуьрзавай. Дербентдин 2000 йисан юбилейдиз талукь мярекатар кьиле тухвай тегьердини гзафбурун рикIер тIарна. Са рахунни алач, ихьтин кваз такьунар жедачир, эгер чIехи къуллугърал алай чи ватандашри, районрин кьилери, депутатри чеб алай чка къалуриз, лазим чка­дал герек гаф лугьуз ва гьахълу истемишунар ийиз хьанайтIа.

Гзафбуруз акунвай кар я, камерадин вилик, гьар жуьре мярекатра ихтилатзавай “стхайри” Дагъустандин халкьарин тIварар кьада, “лезги” гаф пара заланди хьиз, мецелай акъудиз рикIелай алудда. Ам “ва масабурук” кутада. Чи кисун, кваз такьун­, кьилиз тIал акъуд тавун себеб яз.

Нариман Ибрагьимов