Гъалибвилин — 80 йис

2025-йис алукьдалди амайди пуд гьафте я. Уьлкведин вири регионра, гьа гьисабдай яз Дагъустан Республикадани, Гъалибвилин 80 йисан юбилейдиз гьазурвилер аквазва. Региондин Кьил Сергей Меликова рес­публикадин тешкиллувилин «Гъалибвал» комитетдин заседание кьиле тухвана. Анал юбилейдин мярекатрикай (военный парад, шегьерра ва районра тешкилдай серенжемар, информациядин ва печатдин идарайрин вилик акъвазнавай везифаяр) лагьана.

Гъалибвилин 80 йис. Гитлеран чапхун­чийрихъ галаз тухвай инсафсуз дяведа къачур Гъалибвилин бинеяр чи уьлкведин­ меркез Москвадихъ галаз гзаф алакъалу я. 1941-йисан 5-декабрдиз Москвадивай гатIу­най гьужум Берлинда акьалтIна. Совет­рин кьушунрин женгерихъ, яру аскердин къагьриманвилихъ галаз алакъалу вакъиайрикай къе рикIел хкун кутугнава.

Хабарсуз Советрин Союздал вегьей, адан шегьеррал, хуьрерал бомбайрин­ хар къуриз, танкари, хурук акатай вири барба­тIиз, виликди еримишзавай делилар агакьзавай Гитлер «Тайфун» операция кьилиз акъатдайдахъ агъунвай. Адан къаст, мурад­ 1941-йисан 7-ноябрдиз Москвадин Яру май­дандал Германиядин гъалибвиликай малумарзавай парад тухун тир. Амма и алчах, мурдар ният кьилиз акъатнач.

Гитлера Москва кьун патал Советрин меркездихъ вичин кар алай кьушунар рекье туна. Сентябрдиз фашистар шегьердин патарив агакьнавай. Немсерин стратегиядин план ихьтинди тир. Духовщина, Рославль, Шостка районра авай танкарин 3, 4, 2-дестейри Яру Армиядин Москва хуьзвай кар алай кьушунар элкъуьрна кьада, Брянскдинни Вязьмадин районра тергда, ахпа кефердихъай ва кьибледихъай Моск­вадал гьужумда.

Гьеле 22-июлдиз немсерин самолетри Москвадал сифте бомбаяр вегьенай. Гуьгъуьналлаз — мадни. Иллаки ноябрдин вацра меркездин цава фашистрин самолетар гзаф пайда хьана. Амма абурувай шегьердиз гзаф зиян гуз хьанач.

Немсери вири къуватралди виликди гьужумзавай. Брянскдин, Севскдин, Орелдин районра къизгъин женгер кьиле физвай. Чи кьушунрихъ фашистрин вилик пад кьадай къуват авачир. Чи шегьерар немсерин гъиле гьатзавай. Ельня, Киров, Юхнов, Гжатск, Спас-Деменск…

Москвадал цIийи гьужум ийиз вермахт­ди­ — 51, гьа гьисабдай яз, танкарин — 4 ва тупаринни минометрин 7 дивизия рекье туна. Нем­серин ният, Москва гьалкъада туна, ахпа­ адал вири патарихъай гьужум авун тир. Советрин аскерри гьар са участок эхир нефес­далди хуьзвай. Кьулухъ галайди Моск­ва тир эхир. ЯтIани фашистри Клин, Дедовск, Пет­ровск, Селиваниха, Снегир кьуна. 1-декабр­диз душмандин армияр Москвадин лап къваларив агакьна ва абур виликди гьужумдиз фена. Яру Армиядин кьушунри вири гьужумриз жаваб гана. Ударный 1 ва 20-армийри фашистриз хъсан ягъунар кьуна, Яхрома, Красная Поляна районра душмандал гьужумарна. 16 ва 5-армийри гитлеровчияр­ Нарадилай, Звенигороддилай анихъ чукурна­.

Гуьгъуьнлай немсерин са генералди кхьенай: «Москвадал авур гьужум кьилиз акъатнач. Чи гьунарлу кьушунрин алахъунар ва телефвилер бадгьавая фена. Чун, верховный командованидин са бязи гьерекатар себеб яз, магълуб хьана…»

1941-йисан 5-декабрдиз Яру Армия Мос­квадин вири терефрихъай гьужумдиз фена ва ам 1942-йисан 7-январдалди давам хьана. Ахпа душмандиз Сталинграддин, Курск­дин, Прохоровкадин, Ленинграддин женгера рикIелай тефидай ягъунар кьуна. Нетижада Советрин Союзди Гитлеран Германиядал Гъалибвал къазанмишна. Адан метлеб вири дуьньядин майданда лап зурбади я.

Хийир Эмиров