Хьайи кар
Уьмуьрда зал са сеферда авур хъсанвал рикIелай тефидай инсанарни гьалтна, хъсанвал гьикьван авуртIани, — чир тежедайбурни. Инсанриз чир тахьайтIани, Аллагьди хъсанвал квадар тавурай!
Ихтилат алатай асирдин 90-йисарикай физва. За ДГУ-дин Дагъустандин филологиядин факультетда 3-курсуна кIелзавай. А вахт зи рикIел галай-галайвал хкведачир жеди, эгер адахъ «цIир» хьаначиртIа. Махачкъалада вилик вахтара хъипи рангунин автобусар авайди тир. ЧIехи кьве автобус сад-садав чIагъандиз ухшар аваз галкIанвайбур тирвиляй абуруз «гармошка» лугьудай. Дагъустандин Кьиблепатан районриз хъфидай автостанция «Механизациядин школа» лугьудай чкадин патав гвай. Гьа инлай Советский куьчедиз, «университетдин майдандал», 20-нумрадин «гармошка» физвай. За кIелзавай факультет М. Гьажиеван куьчеда, лап патарив гвай. Хуьряй хтанвай за, кIвализ хъфейтIа, геж жедайди чиз, автостанциядилай факультет галайвал фидай автобусда ацукьун кьетIна. Гъиле пакетарни аваз, зун 20-нумрадин автобусдиз хкаж хьана. Къенин девирдин гзаф жегьилриз, студентриз чпихъ авай къулай шартIарин, мублагьвилин къадир авач. Чна кIелдай йисар четинбур тир. Хуьрерай чун фу, ниси, маса лазим затIарни туна ацIурнавай сумкаяр гваз хкведай. Гатун вахт тир. Муаллимри «автоматдалди» къимет эцигзавай имтигьанарни авайвиляй, кьилинди, чимивиликайни ветIерихъай катиз, зун мукьвал-мукьвал хуьруьз хъфидай. И сеферда зав кьезил кьве пакет гвай. Са кьадар чкадиз фейила, автобус сиве-сивди ацIана. Инсанар тIимил аваз заз ам садрани акурди тушир.
Зун университетдин майдандал эвичIна, сумкаяр чилел эцигна, шофердал пул агакьарзавайла, патав жегьил са гада теспача кваз жибинра къекъвезвай. Зи рикIяй хиял фена: гьина авачтIани, адан пул чуьнуьхнава. 1-курсуна кIелзавайла, кьве сеферда, зи сумка лезвидалди атIана, кепекни амачиз пул чуьнуьхай туькьуьл вахтар рикIел хтана. Чидач заз гьинай ихьтин викIегьвал атанатIа, за и гададивай хьайи кар авани лагьана хабар кьуна. И гафари ам вич-вичел хкай хьиз акуна заз. «Хьанвач лугьузни жедач. Зи пул амач. Чуьнуьхна. Угъридикай ваъ, заз жувакай пис хъел къвезва, — жаваб гана ада. — Ахмакь я ман, вири пул жибинда тунвай. Пул герекдиз хуьруьз хъфена, амма — гьавайда…».
Зак тади квай, нисинин сятдин 12-даз имтигьан башламишзавайди тир. Заз и гададин язух атана, за адаз пул гун кьетIна. Амма, гьелбетда, утанмишвал авай. Пул зав гвачиз тушир. КIвализ мугьман хьайи халадини гужуналди ганвай, диде-бубадини. За хъсандиз кIелзавайвиляй галайвилер гзаф ийидай, пул тагана садрани рахкурдачир. Идалайни гъейри, заз виниз тир стипендия 30 агъзур (а девирдин пулуналди) манат къвезвай. И береда заз пулунин чарасуз лазимвални авачир, кирида кьунвай кIвалин гьакъини ганвай. За сумкадин кIане чуьнуьхарнавай пулуникай, са тIимилди жував туна, 100 агъзур манат и гададал яргъи авуна. «Тийижир рушавай пул къачун рикIи кьабулдай кар туш» лугьуз, ада къачузвачир. «Дают — бери, бьют — беги» гафарин ван ваз хьайиди тушни?» — хабар кьуна за, на лугьуди, зун муаллим я, зи виликни доскадал ученик ква. Жегьилди завай гьина кIелзаватIа, зи тIварни хабар кьунай, амма за жаваб ганачир. «За вав ам гьикI хьайитIани вахкуда» гафарин ван заз хъсандиз атана. За — Гьажиеван куьчедихъ, ада лацу дарамат галайвал камар къачуна. А йисара ДГУ-дин ректоратни ана авай, тарихдин ва юридический факультетарни.
Гатун сессия вахкана, зун хуьруьз хъфена. И дуьшуьшдикай за дидедиз суьгьбетна. «Низ чида, чан руш, адан гьал гьихьтинди тиртIа, факъирдиз маса чара авачир жеди, — гададин язух чIугуна дидедини. — Исятда гзафбур дарда ава. Куь бубади устIарвал ийизвачиртIа, чи гьални четинди жедай. Чаз мажиб тагана 4 варз я». Зи дидеди а йисара школада михьивилердайди яз кIвалахзавай. Туьквенрайни вири затIар талонрай гузвай…
1-сентябрдиз чун тарсариз хтана. Рушарихъ галаз факультетдин дараматдай экъечIзавай заз, за пул гайи жегьил ракIариз мукьва куьсридал ацукьнавайди акуна. Амма за, рушарин юкьва гьатна, зун адаз аквадайвал авунач. Са кьадар вахт алатайла, заз чи факультетдин фойеда тарсарин расписание алай цлал ихьтин гафар кхьенвай чар акуна: «17-июндиз зав пул вугай руш. Куьн завай жагъуриз хьанач. Амма куь хъсанвал за рикIелай ракъурдач. Дуьнья элкъвейди я». Гьа ихьтин «малумат», филологиядин ва къецепатан чIаларин факультетрин расписанийрин патавни алкIурнавай. Гьелбетда, адаз зун студент тирди чир хьанвай. Амма ина са дараматда пуд факультет авай эхир, анрани чи вахтара гзаф студентри кIелзавай. Гила хьиз тушир.
…Алатай гатуз Дербентдиз аяларни галаз фонтанрал фенвайла, чаз ацукьиз кIан хьайи куьсридив са хизан мадни мукьва хьана. Чаз кьулухъ элкъвез кIанзавай. «Я вах, ина чка тIимил авач хьи…», — гафар сиве амаз, итимди яргъи куьсридал гъил туькIуьрна. Куьн чIалахъ тахьунни мумкин я, студент йисарилай инихъ тамам 30 йис алатнаватIани, за пул гайи гада, гила кьил рехи хьанвай итим заз гьасятда чир хъхьана. Адаз — зунни. «Куьне ДГУ-да кIелайди яни?» — тади кваз хабар кьуна ада, амма зи жаваб гуьзлемишни тавуна, вичин уьмуьрдин юлдашдихъ элкъвена, ада давамарна: «Женнет, ингье а руш».
Чун куьсридал ацукьна, на лугьуди, чун вири уьмуьрда таниш инсанар я, сада-садавай хабарар кьуна. Малум хьайивал, адан тIвар Якьуб, ери-бине Сергокъаладай тир. Вуздилай кьулухъ аспирантурада кIелна, ам геж эвленмиш хьанвай. Якьуба Сургутда фирмадин гендиректор яз, Женнета аялрин бахчадин заведующийвиле кIвалахзава. Абур аяларни галаз гьар гатуз хайи хуьруьз хквезва. Дербентдиз абур фонтанриз тамашиз атанвай. Дугъриданни, Якьубан рикIелай вичиз авур хъсанвал алатнавачирди аквазвай. Женнетахъ элкъвена, ада дарги чIалалди са вуч ятIани лагьана, ахпа абуру кьведани аялриз уьмуьрда сада-садаз жедай хъсанвал, гьуьрмет, кIеве авайдаз гъил яргъи авуникай суьгьбетариз чидач гьикьван вахт алатнатIа.
Сагърай лагьана, чун къакъатна. Са кьадар рекьиз фейила, машинда ацукьдалди, заз къайи яд къачуз кIан хьана. Зи сумкада, сад-садал алчударна, 5 агъзурдан са шумуд чар авай. Суьгьбетдин вахтунда, Женнетахъ элкъвена, Якьуба дарги чIалалди са вуч ятIани лагьайди, Женнет зав агатна, япал кIуф эцигна, завай «Руш ганвайди яни?» лагьана жузурди фикирдиз хтана. Амма и куьруь легьзеда ам къуьне авай зи сумкада пул тваз гьикI агакьнатIа, заз сир яз амукьна…
Пери Сабирова
