Тарихдай малум тирвал, алатай девирра сад-садаз акси пачагьлугърин, уьлквейрин арада гзаф кьадар дявеяр кьиле фена. 1409-1411-йисарин “ЧIехи дявени” гьа ихьтинбурукай сад я. 1410-йисан 15-июлдиз Европа патал важиблу метлеб авай Грюнвальддин женг кьиле фена. И женгина Тевтондин ордендин винел Польшадин пачагълугъди ва пачагь II Владислав Ягайлодин гъилик квай чIехи Литвадин княжестводи гъалибвал къазанмишна.
1409-йисан майдиз Жемайтияда Тевтондин ордендиз аксивилин гьерекатар кьиле фена. Литвади аксивилин тереф хвена. Идакай хабар хьайи ордендин рыцарри Литвадал гьужумда лагьана къурхуяр гана. Дяве кьиле тухун патал кьве патайни гьазурвилер тахьуниз килигна, Римдин пачагь Венцель арада аваз, абуру 1410-йисан 21-июндалди Ислягьвилин икьрар кутIунна. И вахт вирида дяве тухун патал гьазурвилер акуниз ишлемишна.
1409-йисан 6-августдиз Тевтондин ордендин магистр Ульрих фон Юнгингенди Польшадин пачагьлугъ вичи дяве башламишзавайдакай хабардарна. Польшадин пачагь II Владислав Ягайлоди уьлкведа “умуми ополченидФин” кьушунар тешкилиз эгечIна ва ам Литвадин князь Витовтахъ галаз женгинин гьерекатар кьиле тухунин гьакъиндай меслят хьана.
Литвадинни Польшадин кьушунрин жергейра урусрин, белоруссрин, украинвийрин полкари, чехрин кирида кьунвай аскерри, татаррин атлуйрин кьушунди иштиракзавай. Союздин кьушунрин бине пияда аскеррикай ибарат тир. Кьве патайни кьушунар, женг кьиле тухун патал, къванцин ва кьуркьушумдин тупаралди ядай артиллериядалди таъминарнавай.
1410-йисан 9-июлдиз союзникрин кьушунар Червендин патарив кIватI хьана, немсерин ордендин сергьятдилай элячIна, меркез Мариенбургдин терефдихъ рекье гьатна. Кьушунри гъвечIи сенгеррикай ибарат тир Грюнвальд, Танненберг, Людвигсдорф хуьрерин патарив чкаяр кьунвай.
1410-йисан 15-июлдин нисинихъ Грюнвальддин женг башламиш хьана. Сифте кьиляй татаррин атлуйри ва Витовтан кьушунри рыцаррал авур са шумуд гьужумдихъ са нетижани хьанач. Гуьгъуьнлай гьужумдик экечIай Смоленскдин пуд полкунин куьмекдалди немсерин рыцаррал гуьллейрин хар къурна.
Юрий Мстиславскийдин гъилик квай Смоленскийдин пуд полкуни гьужумра тешпигь авачир викIегьвилер къалурна. И женгера абурукай са полк садни амачиз телеф хьана. Муькуь кьве полкуни полякар эрчIи патан флангдин терефдихъай хвена. Ида женг гъалибвилелди акьалтIаруниз рехъ гана.
Нетижада Польшадин кьушунри, кьегьалвилер къалурай урусрин аскерри агалкьунралди кьиле тухвай женгери Литвадин кьушунриз душман акъвазардай ва гьужумдай мумкинвал гана. Сад хьанвай къуватрин чалишмишвилери Валенроддин кьушунар дарбадагъна. Немсерин орден, Юнгингенни кваз, тергна.
Грюнвальддин женгина немсерин рыцаррин 16 агъзур атлуди, 50 агъзур кьван пияда кьушунри, киридихъ кьунвай 3 агъзур аскерди иштиракна. Абурун кьушунрик 22 миллетдин векилар квай, амма кьилин къуватар немсер тир.
Санлай женгера союзникрин 130 агъзур касди, абурукай 23 агъзур атлуди, 70 агъзур пияда аскерди, киридихъ кьунвай 12 агъзур аскерди иштиракна. Тарихдай малум тирвал, Литвадин армиядик квай виридалайни ихтибарлубур Смоленскдин полкар тир.
Женгерин нетижада Тевтондин ордендин чIехи пай рыцарар телеф хьана ва есирвиле гьатна. ЦIипуд йисан дяведин вахтунда Польшадин пачагьлугъди Тевтондин орден тамамвилелди кукIварна.
1960-йисуз Грюнвальддин женг кьиле фейи чкадал памятник эцигна.
Земфира Бабаева
