“Лезги газетдин” 2017-йисан 10-августдиз акъатай нумрада авай зи «Куьре гафунин бине гьинай я?» макъаладин гьакъиндай Интернетда, жемятдин арада жуьреба-жуьре бая­нар, макъалада къейднавай делилрал шак гъизвай фикирарни пайда хьана. Делилрал шак гъунин себеб макъалада гъанвай делилар (версияр) икьван чIавалди садани талгьанвайбур хьунихъ галаз алакъалу я.

Жуван нубатдин макъалада за бинедай Кура хуьр Куьре округдин меркез хьайиди къалурзавай са шумуд делил гъизва.

1.Алай аямда Куьре (Кюринский) лугьуз­ва. Вилик девирра Кура лугьузвайди къадим кхьинри тестикьарзава. Зи архивда авай араб (аджам) кхьинрин чешмеда (абур захъ пара ава) икI къейднава (таржума):

а) Адил диван гъилевай

Курадин султIан эфенди.

 

б) Чи Кура агьалидиз

Мунасиб лайих.

 

в) Сад Аллагьди гана ваз пай

Кура магьалда жеч вин тай.

 

г) Курада, Табасаранда.

И чIаларай аквазвайвал, къе чна Куьре лугьузвай вилаятдин эвелан тIвар Кура я. И гьакъикъат мад са чешмеди тестикьарзава. Алкьвадар Гьасанан «Диван ал Мамнун» ктабда икI кхьизва: «Фи къаряти Алкъадар мин нагьияти Кура мин вилаяти Дагъистан». Таржума: «Алкьвадрин хуьре, Кура пата, Дагъус­тан вилаятда».

2.Араб чIала “Кура” гафунин мана “район”, “округ”, “область” я.

3.Чи бубайрилай агакьнавай лугьунрай малум жезвайвал, вилик девирда “Кура” тIвар алай шегьер хьана.

4.“Фаргъ Асари Дагъистан” ктабда (220-чин) икI кхьенва (мана): «Кура хуьрел элкъве­на къеледин имаратдин гелер ама». Мадни гьа и чина (мана): «Ирид лагьай асирда Да­гъустандиз атай арабрин кьил Абу Муслима сад Кура хуьре, садни Дербент шегьерда халифар яз тайинарна…» Халиф гьаким (правитель) лагьай гаф я. Къейд ийин хьи, адет яз, тайин са вилаятдин, округдин, областдин гьакимар анжах меркезда жезва. И ктабда мадни къейднава (мана): “Кура хуьре халифдин шейэрикай са кIвачин къаб кьетIенви­лелди хуьзва…”. “VII асирдин эхир, VIII асирдин эвел кьилера Кура пата кьве мискIин эцигна: са мискIин Кура хуьре, муькуьди — РчIа». РчIа, гьакъикъатдани, 703-йисуз эцигай мискIин къени ама. Курада, гьайиф хьи, мискIиндин цла авай къванцелай са затIни кIелиз жезмач.

5.Кура хуьре халифдин сурни амазма ва ам машгьурди, кьетIенди яз гьисабзава.

6.Яшлу агьалийри шагьидвалзавайвал, Кура хуьруьн патав дувандин къарар кьилиз акъудзавай, дуван ийизвай махсус майдан гвай.

7.Заз Мискискарин хуьряй жагъай гъилин хатIарин арабдал кхьенвай кIватIалда (6-чин) къейднава (мана): «Курадик 360 вилаят (яни, хуьр) квай».

8.Вилик девиррин араб чIалал теснифнавай ктабра “Кюринский” гафунин чкадал «Куриюн» кхьизва. “Куриюн” (“юн”) относительный прилагательное я. И гафунин дувул “Кура” я. Араб чIалан грамматикадин къайдайралди, относительный прилагательнидин вилик анжах «касра», яни “И” гьарф хьун истемишзава. Идахъ галаз алакъалу яз, “Кура”-дикай “Кури”, “Куриюн”, гуьгъуьнлайни «Кюринский» хьана.

Зун алим туш, я за макъалада гъизвай делиларни илимдал ахтармишнавай гьакъи­къат я лагьана тестикьарзавач. Ибур вири за, жувахъ авай чешмейрай къачуна, газет кIел­завайбурун фикирдиз гъизва. Мисалда лу­гьуз­вайвал, гьакъикъат гьуьжетрин арада тестикь жеда. Газет кIелзавайбуру, лезгийрин тарихдиз итиж ийизвайбуру и месэладин жигьетдай чпихъ авай фикирарни ла­гьанай­тIа, хъсан жедай.

Ариф Рустамов, Ичинрин хуьруьн имам