Вири крар къайдадик кваз фин, инсанрин ихтиярар хуьн, законсузвилерин, тахсиркарвилерин вилик пад кьун, государстводиз зиян гузвайбур жавабдарвилиз чIугун патал къайдаяр хуьдай са шумуд орган кардик ква. И месэлайрал кIеви гуьзчивал тухузвай идарайрикай сад прокуратура я. Гьина ада жемиятди Конституциядин къараррал, законрал амал ийидайвал кIвалах тешкилнаватIа, гьар са тахсиркарвал дуьздал акъудзаватIа, чIуру крариз рехъ гузвайбур жавабдарвилиз чIугвазватIа, гьана халкьдин майишатдин кIвалахар тирвал кьиле фида, зегьметчи коллективрихъ агалкьунар жеда, инсанри регьятдиз нефес къачуда.

Дагълара советрин гьукум тешкилайдалай инихъ чи районра кIвалахай, халкьдин патай еке гьуьрмет ва авторитет къазан­мишай, законрин къаравулда уьтквемдиз ­акъвазай прокуроррикай сад Латифов Агьмед тир. Ада Кьурагь, Докъузпара ва Мегьарамдхуьруьн районра Конституциядиз, законриз вафалувилелди къуллугъна.

Са мисал. Дяведилай гуьгъуьнин йисар тир. Цилингрин хуьруьн колхоздин председателди колхозчийри арадал гъизвай майи­шатдин девлетдикай вичин хсусидакай хьиз менфят къачузвай. Жемятди райондин чIехибуруз арза ийизвайтIани, адак хуькуьрзавачир. Гъавурда гьатна хьи, КПСС-дин райкомдин сад лагьай секретарди ам хуьзва. Колхоздин девлетдикай адални пай агакьзавай хьтинди тир. Намуслу ксари прокурордиз арза кхьена. Латифова арзада кхьенвай вири делилар ахтармишна. Абур тестикь хьана. Председателдилай уголовный дело къарагъарна ва силисчийрив ам кьаз туна.

И кардикай хабар хьайила, сад лагьай секретарди Латифоваз вичин кабинетдиз эверна ва кьетIи буйругъ хьиз эмирна: «Вуна заз хабар авачиз председателар вучиз дустагъзавайди я? Адалай къарагъарнавай­ уголовный дело акъвазара, вични ахъай хъия. Пака заз и кардикай малумат хце».

Прокурордиз 1-секретарь гъавурда­ тваз, председателдин тахсиркарвилер ба­гъишламишиз тежедайбур тирдакай лугьуз кIанзавай, амма партиядин райондин башчиди прокурордин гаф атIана ва ван алаз хьиз лагьана: «Юлдаш Латифов, вун зи гъавурда гьатначни? Пака на ам ахъайда. Хъвач, жуван кIвалах ая».

Секретардин буйругъ кьилиз акъуд­ тежедайди тир. И кар прокурордиз рагъ алай югъ хьиз чизвай. Председателдик гзаф тахсирар квай. Дяведин йисара гзаф инсанар кашакди рекьидайла, председателди вичин юлдашарни галаз кефер чIугуна. Колхоздин складдикай вичин хазина авуна. Колхозчийрин ягь-намусдик хкIа­дай краризри рехъ гана. Маса тахсиркарвилерни дуьздал акъуд­навай. Адан чка гьа дус­тагъ тир. Гьавиляй Латифова 1-секретардин буйругъ кьилиз акъуднач.

Лап хъел атана райондин башчидиз­. Ада гъиле-гъил аваз райкомдин бюро кIватI­на. Анал прокурор, коммунист Агьмед­ Латифован кIвалахдиз талукь месэла эцигна. Къарагъиз, рахай-рахайда коммунист Латифова гуя партиядин тапшуругъар рикIелай ракъурнавайдакай, ам вичин къуллугъдиз лайихлу туширдакай, районда гзаф гьахъсузвилер авайдакай, ада тахсиркаррин вилик пад такьазвайдакай, куьрелди, авай-авачир лагьана, къарар кьабулна. Латифов партиядай акъудин, къуллугъдикайни азад ийин. Бюродин виликамаз гьазурнавай членрини гъилер хкажна.

Им гьич гуьзет тавур гьахъсузвал, 1-секретардин кьисас вахчун тир. Бюродин членар адаз муьтIуьгъ хьунини прокурор тажубарна. Мегер намуслу коммунистдилай, законрин къаравулда акъвазнавай прокурордилай ихьтин татугайвал эхиз жедайни?! Латифов Махачкъаладиз фена, обкомда, прокуратурада талукь ксариз Кьурагь райкомдин 1-секретарди рехъ гайи гьахъсузвиликай ихтилатна. Са гьафтеда абуруни чпин ахтармишунар авуна ва прокурор гьахълу тирди тестикь хьана. Бюродин къарар къуватдай вегьена. 1-секретардив къвезвай жазани агакьнай.

Кьуьчхуьрви Мегьамедан (Латифоврин улу-буба) хизан, вири дагъвияр хьиз, малдарвилел, хипехъанвилел, магьсулдарвилел машгъул жезвай. 1880-йисара абурухъ вишев агакьна лапагар, цIудалай виниз малар ва балкIанни авай. Зулун, хъуьтIуьн варцара итимар, фялевал ийиз, Шекидиз, Бакудиз фидай. Са бязи багърияр гилани Бакуда ама. Агьмеда сифтегьан чирвилер хуьруьн мискIиндин медресада къачуна. Ахпа Бакуда школада кIелна. Дагълара советрин гьукум тешкилайла, дагъвийрин аялриз кIел-кхьин чирунив эгечIайла, Агьмедакай хуьре сифтегьан муаллимни хьанай. Дарамат авачирвиляй сифтедай тарсар мискIинда, ахпа Тарикъули гьажидин кIвале (адан хизан суьргуьннавай) гана.

Гьукумдин цIийи къурулушар тешкилзавай вахт тир. Савадлу ксар районда­ лап тIимил авай. Агьмед Латифовазни райком­диз инструкторвиле кIвалахиз теклифна. Везифаяр гьар жуьрединбур, четинбурни­ тир. Дагъвияр гзаф месэлайрин­ гъавурда­ туна кIанзавай. Нубатдалди хуьрера школаяр ачухзавай, артелар, колхозар, медпунктар кардик кутазвай, рекьер туькIуьрзавай… И крариз аксибурни амай хуьрера. Гьавиляй гьар юкъуз райкомдин инструктор гагь балкIандаллаз, гагь яхдизни хуьрериз физвай, анра собранияр тешкилзавай, гележегда дагъвийриз жедай хъсанвилерикай инанмиш жедай саягъда ихтилатзавай. Ви­чин везифайрив кардин гъавурда аваз эгечIзавай жегьилдал (а чIавуз адан 26 йис тир) райондин «ЦIийи рехъ» газетдин редакторвал авун тапшурмишна.

Са рахунни алач, газетдин кIвалах чидай пешекарар лап кьит, къулай шартIарикай магьрум тиртIани, гъвечIи коллективди газет тешкил авур йикъалай агьалийрив партиядин гаф, государстводин политикадин макьсад агакьарна, инсанар къени крарал желбна, абур советрин гьукумдихъ инанмишарна, гьакъисагъ, зарбачи зегьметдал желбна инсанриз виликди, агалкьунрихъ фидай дуьз рехъ къалурна. Газет агитациядинни пропагандадин чешмедиз элкъвена. Социализмдин къурулуш туькIуьрзавай, Гитлеран чапхунчийрихъ галаз женг чIугвазвай, дяведилай гуьгъуьниз чкIанвай уьлкве кIва­чел ахкьалдарзавай, комсомолдин зурба­ эцигунар гъиле кьунвай макъамра райондин газетдилайни пара крар аслу хьайиди я. Дяведин йисара ватанпересвилин тема кьилиндаз элкъуьрай «ЦIийи рехъ» газет  ВДНХ-диз тухванай. Виликан редакторар Аллагьвердиев Жалалан, Ахундов Агъабаладин кар давамаруналди, Латифова газетдин къвалав савадлу, гъавурдик квай, яратмишунрин бажарагъдикай пай ганвай инсанар кIватIна, хъсан еридин газет акъудна.

Гьелбетда, чирвилер девирдин ва партиядин истемишунриз жаваб гузвайбур тушир. Гьавиляй Латифов Агьмеда Грозныйда, Москвада кIелунар давамарна. Чкадал хтайла, ам Кьурагь райондин прокурорвиле тайинарна.

Республикадин прокуратурада Агьмед­ Латифоваз, михьи, намуслу, дуьз, пешедин­ ва кардин гъавурда авай, законрал кIевелай амалзавай прокурордиз хьиз, гьуьрметзавай. Гьавиляй адал Докъузпара ва Мегьарамдхуьруьн районрани прокурорвал авун тапшурмишна. А вахтара социализмдин хсусият, колхозрин, совхозрин девлетар хуьн, тарашчийрин, халкьдин девлетдиз гъил яргъи ийизвайбурун вилик пад кьун, тахсиркарар жавабдарвилиз чIугун ва агьалийрин ихтиярар хуьн кьилин, гьар юкъуз фикир гана кIанзавай месэлаяр тир. Латифова вичин кIвалахда гьа и терефриз датIана фикир гана.

Латифован руш Зара Агьмедовнади лугьузва ва рикIел хкизва. «Буба, законрал кIевидаказ амал ийидай пешекар хьиз, регьимлу, мергьяматлу, кIеве авайдан гъавурда гьатдай инсанни тир. Дидеди ахъаяйвал, дяведин йисара хуьрера етимар гзаф хьанвай, кашни авай. Чун Кьурагьа яшамиш жезвай. Чи кIваляй фу ва маса шейэр чуьнуьхдайла, дидеди къуншидин куьмекни галаз 12 йисавай хьтин гада кьуна. Ада виликдайни шейэр чуьнуьхнавай. И кардикай дахдиз хабар гана. Ам хтана ва аялдивай хабарар кьуна, нин аял ятIа чирна. Ам мадни недай суьрсет вахкана, «чуьнуьхунар авун хъсан кар туш, чан хва, масадан гъиле гьатайтIа, вун гатада, дустагъдани тун мумкин я» лагьана, рахкурнай.

Буба заз, вах Зоядиз ва стхаяр Сабираз,­ Насираз, Латифаз, Мегьамедаз вири рекьерай чешне хьайиди я. Югъди вичин кIва­лахал жезвайтIани, ада чи кIелунрални гуьзчивалдай. Чи вири агалкьунрин бинеда бубадин тарсар, чешне ава. Физикадин муаллим Сабир стхади хейлин йисара райондин пионеррин кIвалин директорвиле, райондин архитектор Насира рекьерин управленидин начальниквиле кIвалахна. Политехнический институт куьтягьай Латифакай ниси хкуддай заводдин директор хьана. Мегьамеда таможнядал кIвалахна. Зоя ваха 30 йисалай гзаф вахтунда аялрин бахчадиз регьбервал гана.

Рагьметдиз фидалди (1988-йис), зи уьмуьр­дин гьар са камни бубадин гуьзчивилик хьайиди я. Ихьтин са кар хьанай. Мегьарамдхуьруьн райондин исполкомдин председателвиле кIвалахзавайла, за райондин халкьдин депутатрин сессиядал хуьруьн майишатдин кIвалахар кьиле физвай гьалдикай доклад авун лазим тир. Вири терефар, авай гьалар фикирда кьуна, за док­лад кхьена. Бубадизни адаз килигиз кIан хьана. Доклад за урус чIалал кхьенвай. Буба заз са жуьреда килигна ва хабар кьуна: «Вуч я, ваз лезги чIал чизмачни? Вун ви районэгьлийрихъ галаз дидед чIалал рахун хъсан я, чан руш». Доклад яргъи хьанва лагьана, адакай хкуддай чкаярни къалурна. Чара амукьнач, сессиядал за доклад лезги чIалал кIелнай ва вирида разивални къалурнай.

Эхь, Агьмед Латифов прокурорвилин къуллугъдал аламай кьван гагьда законрин къаравулда акъвазна, инсанрин ихтиярар хуьз, тахсиркарар суддин вилик акъвазариз, государстводин хсусият хуьз алахъна.

Рагьметдиз фидалди, ада са шумуд ­йисуз Гилийрин хуьруьн колхоздин пред­се­дателвиле, Мегьарамдхуьруьн райкомда, райисполкомда кIвалах хъувуна. Ам вичин уьмуьрдилай, хизандилай, веледри­лай, авур кIвалахрилай рази яз амукьна. Ин­санрин, ихтиярар хуьнин къайгъуда хьайи кас къе ам чидайбуру хушвилелди рикIел хкизва.

Нариман  Ибрагьимов