Ватан. Хайи макан. Жуван ери-бине… Вири рикIиз чими ва хуш гафар я. Ватандихъ авай кIанивал сергьят авачирди я. Гьиниз вун акъатайтIани, хайи макандин гьар са пIипI, къекъвай куьчеяр, яд хъвайи булахар рикIяй акъатдач. Абур ара-ара ахварайни аквада.
Инсанривай ван жезва, газетрай кIелзава, гуя къенин несил хайи ерийрал, Ватандал са артух рикI алачиз чIехи жезва. Абуру, асайиш патал, Ватандин итижар маса гузва, къариблухдин дережа вине кьазва. Завай ахьтинбур авач лугьуз жедач, гьикI хьи, ацалтна зални гьахьтинбур. Амма абур лап тIимил я.
Заз аквазвайвал, алай вахтунда акьалтзавай несил ватанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишунин месэла са кьадар гъиляй вегьенва. Инал заз и важиблу кардиз талукь сад-кьве месэладал куь фикир желб ийиз кIанзава.
Лезги халкь гьвечIиди я. Чи чилера вил авай гзаф чапхунчийри (монголар, персер, туьрквер) хайи макандал вегьена, анжах абурун алчах мурадар кьилиз акъатнач, чи халкьди къунши халкьарин куьмекни галаз чил ва вич хвена. Урусатдин гьукуматдик акатайдалай инихъ чи чилел са бубат секинвал хьана. Амма чи халкь кьве патал пайна. Ида чи гзаф крариз кьецI гана. Халис азербайжанвийрин дин шиизм я. Азербайжандин сунитар вужар я? Ибур, са рахунни алач, лезгияр, рутулар, цIахурар, аварар, яхулар я. Абур чара авачиз азербайжанвийриз элкъвена.
Хайи Ватан хуьн, кIан хьун патал зегьмет чIугуна, аялриз дуьзгуьн тербия гана кIанда. И карда халкьдин машгьур векилар чешне яз къалурун герек я. Чахъ, гьи хел къачуртIани, тарифдай баркаллу рухваярни рушар ава. Абурун тIварар, агалкьунар школайра кIелзавай аялриз чир хьун лазим я. Аялрик ватан кIан хьунин руьгь сифте нубатда диде-бубайри, муаллимри кутуна кIанда. Авазва лезги кьегьалрикай кхьенвай ктабар. Гьайиф хьи, абур тIимил я.
За фикирзавайвал, чи уьлкве ва лезги чил, чIал, лезги халкь хуьн патал еке зегьметар чIугур, викIегьвилер къалурай, чи тIвар-ван авай арифдаррикай, игитрикай, генералрикай, алимрикай, шаиррикай, спортсменрикай… са ктаб акъудна кIанда. И кардик чи бизнесменри, районрин чIехибуру чпин пай кутун лазим я. Гьа и ктабдин бинедаллаз ачух тарсарни, классдин сятерни, тербиядин маса мярекатарни тухуз жеда. Ихьтин ктабар гьар са школада аваз хьанайтIа, гьикьван хъсан тир.
Уьмуьрдин гьакъикъат я, чIехи пай диде-бубайри, муаллимри аялри чпи чеб хвейи вахтунда (къалмакъал акъатайла, кукIунар хьайила) аялриз гьарайда, абур жазаламишда. Им хъсан тербия туш. Гадайри чпи чеб хуьн тийиз хьайитIа, дишегьлийрин, гъвечIи аялрин, яш хьанвай инсанрин пад такьаз хьайитIа, ихьтин аялрикай, чIехи хьайила, вужар хкатда? Итимвилин лишанар, викIегьвал кутун патал спортдикай, кьуьлерикай (“Лезгинка”) менфят къачунни герек я. Руьгь зайифдавай садрани викIегьвал ийиз жедач. Гьайиф хьи, и жигьетдай чи хуьрера бес кьадар кIвалах тухузвач.
Лезги музыкади, лезги манийрини аялрик руьгь кутуниз къуллугъзавайди я. Советрин девирда мани (шиир, музыка) ватанпересвилин руьгь артухардай затI тир. Алай вахтунда акъатзавай чIехи пай манияр пайгарбур туш. Гьавиляй виликан чи лезги шаирри ва композиторри кхьенвай манияр лагьана кIанда.
Алай вахтунда хуьрера авай куьчейриз тIварар гузва. Лугьун лазим я хьи, чирхчирвилелди, хала-хатурвилелди. Хуьрерин администрацийрин кьилера авайбуруз чи халкьдин тарих чин тийиз, авторитет авачир, са куьналдини тафатлу тахьанвай, халкь патал чIехи зегьмет чIугун тавур инсанрин тIварар гузва куьчейриз. Чи халкьдиз Ватандин ЧIехи дяведин вад Игит, Афгъанистандин дяведин Игит, Россиядин кьве Игит, генералар вири дуьньядиз машгьур хьанвай Гьажи Давуд, Мегьамед Ярагъви, Лезгинцевар, Нажмудин Самурский, Кьуьчхуьр Саид, Етим Эмин, СтIал Сулейман, Генрих Гьасанов, олимпиададин чемпионар, композиторар художникар ава. Ибурун тIварарихъ вири хуьрера куьчеяр яна кIанда.
Чи Сулейман-Стальский райондай акъатнавай Россиядин Игит Радим Халикьован тIварцIихъ са пуд хуьре куьчеяр янава. Заз чиз, адан тIварцIихъ вири хуьрера куьчеяр хьана кIанда. Райондин центрадал адаз са памятник эцигнайтIа, мадни тарифлу кар жедай. Халкь патал жезмай кьван гзаф хъсан крар ийиз алахъун буржарикай я. Ахьтин ксар асирралди рикIерани амукьда.
Чна са кIвалах мадни фикирдай акъудна кIандач. Алай вахтунда жаван несилди социальный сетрикай, тик-токдикай, смартфонрикай ва маса гаджетрикай менфят къачузва. Чи яшайишдихъ, къанажагъдихъ, уьмуьрдихъ галаз кьан тийизвай идеологиядин сагьибри чи аялрин кьилер акадарзава, абур татугай, гьич фикирдизни гъиз тежедай чкадал гъизва. Абурун таза психика чIурзава. Ингье и мукьвара дагълух са районда жаван руша вичин чандиз къаст авуна. Гьа социальный сетар себеб яз. Диде-бубайрини, школадини, общественный организацийрини аялрихъ, жаванрихъ галаз нагьакьан таблигъатдиз акси кIвалах тухун къенин йикъан истемишун я.
Масуб Магьмудов,
отставкада авай полковник
