Тербиядин месэлайрай

Жавандин яш неинки диде-бубаяр, гьакI аялар чеб патални муракаб вахт я. ЧIехибур и чIавуз гъавурда акьазва хьи, чпи виликдай аялрихъ галаз алакъаяр хвейи къайдайри гила кIвалахзамач. Гьа икI тербия гунин гъалатIар мукьвал-мукьвал винел акьалтда. Ихьтин дуьшуьшра жаванрихъ галаз ийизвай рафтарвал дегишарна кIанда.

Хейлин диде-бубайриз чIехи хьанвай аялди уьмуьрдин бязи месэлайрай чпиз сирер ахъай тавунин кар кьабулиз четин я. Гьавиляй абуру гзаф дуьшуьшра аялдивай алакъайра артухан ачухвал истемишда. Амма жавандиз вичин аслу туширвал гьисс авун, хсуси фикирдикай даях кьун лап важиблу я. Гьикьван гзаф ада мукьва-кьилийрин патай вичиз басрух гун ва бейкефвилер гьисс авуртIа, гьа­кьван гзаф гьиссер вичин къене хуьда. Ачух рахуникай кьил къакъудуналди, тапарариз башламишда.

Бязи дуьшуьшра жавандин диде-буба, эсиллагь чIуру ниятар авачиз, адан жибинар, сумка, мобильникда авай алакъаяр ахтармишиз эгечIда. Ида неинки аялдиз гьуьрметсузвал къалурзава, гьакI адан аслу туширвилик хуькуьрзава. И карди жаванди гьам диде-бубадиз, гьамни вичиз ийизвай ихтибар екедаказ агъуз авудзава. Гьавиляй ийизвай гуьзчивал ачухди ва аялдинни куь арада меслятвилин алакъаяр хьун патал алахъунар авун кутугнава.

Диде-бубади аялдин фикирдиз итиж ийизвачирла ва ам гьисаба кьазвачирла, жаванди акI гьисабзава хьи, диде-буба патал адан фикирдихъ важиблувал авач ва гьаниз килигна абуруз вич я кIандач, я чIехибуру вичиз гьуьрметни ийиз­вач. Ихьтин гьалари аялдиз ажугъ арадал гъун мумкин я, я туш хьи, куь къастунин кIевивилиз жаваб яз, кьулухъ чIугвада. Эхирдин нетижа яз, жаванди масадалай аслу тушиз къарар кьабулдай алакьун ква­дарда.

Гьелбетда, санлай къачурла, аял куь гъавурда акьада. Амма куь истемишун кьилиз акъудун адаз асант кар туш. Вучиз лагьайтIа, квез вуч кIанзаватIа, аялдиз кьатIуз четин я. Вахтар алатайла, куь ва  аялдин фикиррин арада еке фаркь арадал къведа: аялди вичи вич истемишунриз тамамвилелди жаваб гузвайди яз гьисабда, куьне лагьайтIа, адавай мадни цIийи крар тIалабда. Идан вилик пад кьун патал вуч кIанзаватIа, квез дуьм-дуьз­даказ чир хьана кIанда. Герек лазим крарин гьакъиндай аялризни тайиндаказ ва дуьм-дуьздаказ лугьуз чир жен.

Гзаф вахтара диде-бубайриз аялри и ва я маса крарал кьадарсуз гзаф хъен вегьезвай хьиз же­да. Амма мукьвабуру аялдин тереф хуьн тийиз хьайитIа, ада вич арадай акъуднавайди хьиз гьисс­да, адан къилихарни ачухбур яз амукьдач. Я туш  хьи, жаванди ди­де-бубадин аксина вичин разисузвал къалурда, вич чIехибурухъ га­лаз ажугълудаказ тухуда. Аялдин гуьгьуьлар рикIивай кьабулиз чалишмиш хьухь, адан гьиссериз гьуьрмет ая, ихтибардиз къимет це. Жавандиз а кар чир хьун лазим­ я хьи, куьн адан гъавурда акьун­ва ва вичин гьиссер куьн патал важиблу я.

Кьилдин диде-бубайри чпин аялди истемишунар тамамарун патал виликамаз кьилиз акъудиз тежедай хиве кьунрикай ва я къурхуйрикай менфят къачузва. Эцигнавай мурад кьилиз акъатнамазди, абуру чпин гафар рикIелай ракъурзава ва я абур тамамариз тади къачузвач. Амма са кар рикIел хуьн лазим я: жаванри чIехибурун лап куьлуь хиве кьунар тамамарунизни гзаф дикъет гуда. Эгер мукьвабуру гьар сеферда буш гафар лугьуз хьайитIа, аял абурухъ мад инанмиш хъжедач. Гьа икI диде-бубайри жавандин вилера кесерлувал квадарда.

Кьилдин дуьшуьшра диде-бубади аялдал чпин фикирар илитIиз башламишда. Ихьтин гьалари аялдин патай ажугълувал арадал гъун мумкин я. Ада вичи вичиз къиметни хгудач. Жаванрин диде-бубаяр чпин аялдихъ галаз меслят хьун патал чалишмиш хьана кIанда. Герек къарарар аялдихъ галаз санал кьабулин, жедай дуьшуьшра адаз кIанивал ийин. Гьар са аял сифтени-сифте вичиз гьуьрмет авуна кIани инсан (личность) тирди чир жен.

Эгер диде-бубайри аялриз кьадарсуз гзаф дикъет гуз хьайитIа, абур чеб чпив къайгъусузвилелди эгечIда. Гьавиляй чIехибуру хсуси итижар, ял ягъун патални вахт жа­гъурна кIанда. И кар галачиз аялдихъ галаз дуьзгуьн рафтарвилер тешкилун асант кар туш. Адаз вичин диде-бубадал дамах ийиз, абуруз къимет гузни четин жеда.

Эгер аял гьихьтин къайгъуй­ралди яшамиш жезватIа, ада куьз итиж ийизватIа чизвачтIа, квевай жавандихъ галаз ихтибарлувилин алакъа­яр тайинариз жедач. Ахьтин алакъаяр и яшда авай аялрихъ галаз хуьн важиблу кар я. Акси дуьшуьшда жаванди вичин диде-бубадал дамахдач ва абуруз къимет гудач.

Аялди куьз итиж ийизватIа чир тахьанмаз, адахъ галаз ихтибарлувилин алакъаяр тайинариз жедач. Абур лагьайтIа, жаванвилин яшда иллаки важиблу я. Эгер куьн аялдин уьмуьрдикай, адан машгъулатрикай жезмай кьван гзаф чириз ча­лишмиш жезватIа ва и рекьяй жу­ван хабардарвал къалурзаватIа, куьне аялдин гуьгьуьл къачуда ва квез адахъ галаз суьгьбетдай себебар жагъида.

Гзаф дуьшуьшра диде-бубайри гьисабзавайвал, аялрин тариф анжах лап хъсан къиметрай авуна кIанда. Амма жаванрихъ чIехибуру чпин вири крариз къимет гунин игьтияж ава. И карди аялдин къуватар артухарзава, адаз кIвалах туькIуьн тавур дуьшуьшар регьятдаказ алуддай мумкинвал гузва. Гьа са вахтунда сагълам критика амал аламачирди яз садани арадай акъуд­навач. Амма гьиссер (эмоцияр) гьамиша хуьн кутугнава. Куьне гьихьтин мурад вилик эцигзаватIа рикIел хуьх: аял жазаламишдани? Авур кардиз жува гузвай къимет къалурдани? Аялдиз вичин гьахъсузвал кьатIуз куьмекдани ва я четин месэла адахъ галаз санал гьялдани?

Диде-бубаяр чпин аялрин виридалайни гзаф рикI алай дустарихъ галаз таниш хьун пис кар туш. И кар патал абуруз мукьвал-мукьвал мугьманвиле атун теклифун бес я. Ида неинки куь алакъаяр мягькемарда, гьакI жуван аялдин пата­хъай куь рикI секинарда. Эгер жавандин дустарикай сада куьн гзаф шаклу ийизватIа, квевай адахъ галаз и кардикай агъайнидаказ суьгьбет ийиз жеда. Куь фикирдикай даях кьуналди, ада вичин юлдашрихъ галаз ийизвай рафтарвал дегишарда.

Гьелбетда, бязи вахтара аялдикай вичикай чIуру гьалар арадал атунин тахсиркар жезва. Ихьтин дуьшуьшра сабурлувал хуьн асант кар туш. Амма чир хьухь: аялдихъ галаз сес хкажна рахуни гуьзлемишзавай нетижа гудач. Ида аялдиз анжах вичин гьахъвал ва куь зайифвал къалурда. Эгер ихьтин гьалар тикрар жез хьайитIа, жаванди квез мад дикъет хгудач, гьуьрметни хъийидач. Гьелбетда, идани хъсан нетижайрал гъидач.

Квез а кар чир хьун лазим я хьи, гьикьван кьит хьайитIани, куьне жавандихъ галаз жезмай кьван гзаф вахт кечирмиша. Анжах сифте килигайла, акI жеда хьи, жаванар еке хьанва ва абурухъ диде-бубайрин дикъетдин ва кинерин игьтияж амач. Гьатта квехъ вахт лап тIимил авайлани, ериди кьадар эвез авурай. КIвалахдай йикъара зур сят — са сят санал кечирмишун бес я. Амма жуван крар вахтуналди акъвазарна кIанда. Ял ядай йикъа­ра са гьиниз ятIани санал походдиз физ ва я къугъунар тешкилиз же­да. Эгер диде-бубади ва жаванди саналди тир уьмуьр гьакI тIвар патал кечирмишзаватIа, аялди вич герек авачирди ва садани вичин тереф хуьн тийизвайди яз гьиссда. Ихьтин жаванди вичи вичизни зайиф­ къимет гуда…

Нариман  МАМЕДОВ,

журналист-педагог,

РД-дин культурадин лайихлу работник