Фашистрин, нацистрин, бандеровчийрин вагьшивилерикай, абуруз кискис гуз, архавалзавайбурукай ван хьайила, тIуб сара кьуна амукьзава.

Дуьньяда, гьакI саки 70 йисуз СССР-дик кваз хьайи Украинада кьиле физвай вакъиайри къалурзавайвал, чун садрани зайиф, ажуз хьана виже къвезвач. Уяхвал, мягькемвал, мукъаятвал, уьлкве оборона­ авунин бажарагъвал чаз гьамиша, вилин нине хьиз, герек я. Советрин Союз, Варшавадин договор чукIуруникди чун вири рекье­рай лап зайиф, душманар хшка хьана. Не­тижада фашизмдини, нацизмдини, расизмдини кьил хкажна, чи уьлкведин, чи халкьдин душманрин иштагьар­ къати хьана. Фа­шизмдин, адаз къуват — такьат­ гузвай империалист ампайрин асул суфат къалурун патал са тIимил тарихдиз сиягьат хъийин.

Тарихдин ктабра къейднавайвал, tascio итальян чIалан гаф я, яни десте, гал­­­гам, тешкилат, умуми кризисдин вахтунда капитализмдин уьлквейра арадал атай акьалтIай чIуру, вагьши, буржуазиядин итижар хуьзвай рехъ (течение). 1919-йисуз Италияда революционный гьерекат садлагьана хкаж хьайи девирда инкъилабчи рабочийрихъ галаз женг чIугун патал виликан фронтовикрикайни чIуру элементрикай махсус дестеяр  (фашиди комбатименто) фашистрин партиядин бине тешкилнай. 1922-йисан октябрдиз Италиядин пачагьди разивал гуналди ва девлетлу капиталистрин истемишуналди революционный гьерекат пуьрчуькьарун патал кьиле Б.Муссолини авай фашистри гьукум чпин гъиле кьуна. Гьахьтин­ тешкилатар гьа 20-йисара Германиядани арадал атана. Анин фашизмди гьа сифте­ди­лай маса миллетар, иллаки славянарни чувудар, такIанвилин, арада душманвал твадай пис миллетчивилин, расизмдин, футфачивилин теория пропаганда ийиз хьана. Гьа ихьтин ерияр, лишанар 1923-1930-йисара — Испанияда, 1926-1939-йисара Польшада, Дуьньядин 2-дяведин йи­сара Японияда ва са жерге маса уьлквейрани, гьукум чпин гъиле кьуна, агъавал­за­вай режимризни хас тир. О.Мослиди Британиядин фашистрин союз тешкилнай. Ам анжах Германиядихъ галаз дяве башламиш хьайила, къадагъа авунай. Бязи чешмейра къейднавайвал, виридалайни винизди тир “арийская раса” лугьудайди сиф­те майдандиз акъудайди британви Хьюстан Чемберлен тир лугьуда. Англичанри чебни “арийская раса” яз гьисабзавай кьван. 1937-1940-йисара Британиядин премьер-министр хьайи Невилл Чемберленни фашистрин рекьел, терефдал алай.  Гитлеран чапхунчи геллегьар финансламишунин, яракьламишунин, Рагъ­экъечI­дай патахъ, СССР-дихъ ракъурунин карда­ Н.Чемберлена, адан гуьгъуьналлаз Чер­чиллани еке роль къугъвана.

Нацизмдиз майилвалзавайбур Поль­­шадани тIимил авачир. Абурун мурад­ “Балтикадилай ЧIулав гьуьлел кьван Речь Посполитая” лугьудайди арадал хкун, и май­­данра, чувудар тергна, амай халкьар чпин лукIвилик кутун тир. И чIулав ниятар Польшадин кьиле авай дестейрин рикIе ги­лани ама, гьавиляй абуруни, датIана Рос­сиядиз акси яз, къени чпин пехъивал къалурзава, Украинадин нацистриз куьмекзава.

Лянет хьайи “арийвияр” гаф (термин) арадал атуникай рахайтIа, ам къадим Индиядин “арья” гафунин манадихъ галаз ала­къалу ийизва, яни “асуллу, акьалтIай чIехи, михьи” (благородный). Немсерин фашистрин литературада адакай “пайдах” аву­на, чеб “арийвияр”, “высшая раса” я лу­­гьуз, инсаниятдин душманри фашист­рин “райхдин” вири агьалийривай чеб арийвийрикай туьретмиш хьанвайди субутун истемишиз хьанай, тахьайтIа, “тамамсузбур”, “бегьем къиметдик квачирбур” (неполноценные) яз гьисабзавай, арийвияр туширбур (чувудар, славянар ва  мсб.) инсафсузвилелди хурук кутазвай, абурун геле къекъвезвай. ИкI, абуру са тахсирни квачир миллионралди инсанар къирмишна.

Гьукум датIана чпин гъиле хьун, агъавал гьамиша чпи авун, колониячивилин сиясат къанунламишун, вири дуьньяда кесиб къатар истисмарун законламишун патал капиталистри, фашизмдилай, расизмдилай, бандитизмдилай, терроризмдилай… гъейри, сад-садалай фейи пис, чIу­ру, дуьзгуьн инсанрин зегьле ракъурдай­ “теорияр” тIимил туькIуьр­нач. Абурукайни сад “евгеника” я  (грек чIала ev — хъсан,  sevos  жинс (род), яни “инсандин, инсаниятдин жинс хъсанарун”. И теориядал асаслу яз, тестикьарзавай хьи, гуя агъавалзавай классар зегьметчи массайрилай гьам акьулдин, гьам физический рекьерай несилрилай несилралди вине ава. Реакционный буржуазный “алимри” евгеникадин положенияр капитализмдин къурулушда агьалийрин барабарсузвилин асул себебар далдала­мишун (маскироватун) патал майдандиз акъуд­на. Абур зулумдик, истисмарвилик квай классар алакьариз алахъзавай хьи, гуя яша­йиш­дин шартIар хъсанарун патал чIуг­вазвай са жуьрединни женгини абурун гьал хъсанардач, гуя абурун генофонд, кьисмет гьахьтинди я. Евгенистри  генани тестикьарзавай хьи, бажарагълувал, зигьинлувал, зиреквал гуя анжах “хъсан ивидин” инсанриз хас я, уьмуьрдин, яшайишдин шартIар, тербия хъсанаруни личность виликди финиз гуя таъсирзавач. ХVIII лагьай­ асирдин эхирра Мальтусани  зегьметчи инсанрикай кьиникьар гзаф хьун чарасуз кар, “тIебиатдин къанун” яз гьисабзавай. “Инсанрин жинсер хъсанарунин” теориядикай далда кьуналди, империалистар азадвал, дуьзвал патал женг чIугваз­вай халкьарин аксина чпи ийизвай алчах, мурдар тахсиркарвилер далдаламишиз алахъзава.

Вири инсаниятдиз душманвалзавай ихьтин бязи чIулав теорияр рикIел хкуналди, заз вуч къейд ийиз кIанзава? Дуьньяда, кьилди къачуртIа, Украинада ва масанрани кьиле фейи ва физвай вакъиайри къалурзава хьи, фашизм, расизм, евгеника, бандитизм, нацизм… терг хьанвач, санизни квахьнавач. Кьиле США, англосаксар авай фендигар дестеди, вири дуьньяда анжах чпи агъавал авунин, вири чпин пацук кутунин чIулав мурадар аваз, нацизмдиз цIийи къуватар хганва. Дуьньядин гзаф халкьар “кьвед лагьай сортунинбур” яз гьисабиз, абурун къенепатан крарик векъидаказ къаришмиш жезва, гьатта кьиле авай регьберарни (Саддам Хусейн, Муаммар Каддафи, Слободан Милошевич…) кваз рекьизва, аслу тушир сиясат тухузвай гзаф уьлквейриз (Иран, Сирия, Венесуэла, Сербия…) сас регъвезва, международный террористрин, экстремистрин ягьсуз геллегьар чпин чIулав ниятар кьилиз акъудун патал ишлемишзава.

США-дин кьиле авай чIулав къуватрин ниятрик, Советрин Союз хьиз, Россиядинни Белоруссиядин Союзный государствони, ЕЭС-ни, ОДКБ-ни чукIурун, виликан со­­­­юз­ный республикаяр сад, интеграция тежедайвал авун, Азияда Россиядиз, Китайдиз, Афгъанистандиз, Пакистандиз, гьакI Мукьвал тир РагъэкъечIдай патаз акси сия­сат тухун ква. И мурадар патал акъуд тийиз­­вай жуьредин кьуьруьк, таб авач. Таб, алдатмишун иллаки США-дини Англияди чпин государствойрин сиясатдин вини дережадиз акъуднава. Урусатдин кьилиз атай Ельцин хьтинбур ксана, уяхвал квадаруникди патав гвай Украинадиз гьасятда Америка гьахьна. Къейдзавайвал, ана гьазурвилер гьа 91-йисарилай аквазвай. Бандерадин, Шухевичан кьилиз яд чимнайтIани, Украинадин националистриз эсер хьанач хьи, хьанач, абур­у мад кьил хкажна. СССР чукIу­райла, чпин шемер гвай маршар, пара­дар тухуз­ эгечI­на. 2014-йисан ивияр экъичай вакъиайрилай кьулухъ “Правый сектор” (Россияда къадагъа авунвай террориствилин тешкилат), “Айдар” (Россияда къадагъа авунвай экстремиствилин кIва­тIал), “Азов” (Россияда къада­гъа авунвай экстремиствилин кIва­тIал) хьтин пехъи тешкилатри, ачухдаказ къурхуяр гуз, Донбассдин агьалийрихъ галаз дяве тухуз эгечI­на. США-ди, Рагъ­­акIидай патан са жерге уьлквейри абур туьтуьхдихъ кьван яракьламишна, ислягь гзаф агьалияр телефна.

Инал Хрущеван чIуру гьерекатар, къас­тарни рикIел хкун тавуна жедач. Ватандин ЧIехи дяве куьтягь хьайила, бандеровчияр — “тамун стхаяр” тамара чуьнуьх хьана, са­ки 50-йисаралди абуру советрин агьалияр­, милицаяр, партработникар ягъиз рекьиз­вай. Халкьдин пехъи душ­манар тирди чизвай­тIани, гзаф миллетчийрив гьукум регьимлувилелди­ эгечI­на: абур терг­нач, дус­тагъ­ра туна, мах­­сус лагерриз акъудна. Гьукум вичин гъиле кьур Хру­щева лагьай­тIа, менефис малумарна, ­нацистар азад хъуву­на. Абур гьукумдин къурулушриз гьахьна­. И.Ста­линаз, уьлкведиз, халкь­диз ак­си угъраш сиясат тухузвай вичин терефдаррин кьадар гзафарун патал ада  Укра­инадиз Крымни ба­гъиш­ хъувуна. Къейдзавайвал, винидихъ тIва­рар кьур ва маса бандаяр Укра­инадин нацистрин, фашистрин пуд ла­гьай несил я. Абуруз США-дин “устадри” — инструк­торри чирнавайди, чирзавайди анжах чу­кIу­рун, ягъун-кьиникь ягьсузвал, инсафсузвал, ивияр экъичун я. Ук­раинадин кьилиз атай-атайбуруни акI фикирзава хьи, Рагъ­акIидай патан “дустари” чеб гурарин кIаниз ахъайна, виликай ку­мукьай­ тарелкайриз, къапариз мез гудай ихтияр ганва лугьуз, чпикайни “виниз тир сортунинбур”, “хъсан жинсининбур”, агъа­яр хьайиди хьиз. США-диз, англосаксриз чеб, ял­тахар,  Россия зайифарунин, пайи-паяр авунин, адан девлетлу ресурсар тара­шунин чIу­лав ниятар кьилиз акъудун патал ту­пунин луьледа твадай якIун ти­ке­яр яз ге­рекзавайди, иш-лемишзавайди­ ан­на­мишзавач. Вилерал хуш,  рагъул перде акьалт­­нава!

Инал чIехи арифдар СтIал Сулейманан камаллу цIарар, насигьатар рикIел къвезва:

Гьар гьи касди ийид зулум,

Эхир вичяй акъатда гум.

Зи акьулдалд, фитнедин тум

Жуван сала цун хъсан туш.

 

Вун кьацIалай куьз алатда?

Эхир вуна хажалатда.

Чир хьухь, факъир, вун аватда,

Масадаз фур атIун хъсан туш.

 

Ахмакьвилик квай азарар

Чир тахьун я хийир-зарар.

Эвел михьи тир пIузарар

Эхирдай кьацIун хъсан туш.

Украинада кIватIнавай кьван яракь, акунвай кьван гьазурвилер, мягькемарнавай кьван чкаяр, биолабораторияр лугьуз­вайбур акурла­, тажуб хьана амукь­зава. Яракьарни вири США-динбур, Германиядинбур, Польшадинбур ва гьакI маса уьлквейринбур я. Са къатда генани ракъур­зава. Ида къалурзава хьи, чи баркаллу­ аскерри — викIегь рухвайри, санлай Россия­ди гьа­къи­къатда вири дуьньядин акьал­тIай пис, чIулав къуватрихъ галаз женг чIугваз­ва. Гьахъвал, дуьзвал, аслу ту­ширвал, ин­сан инсан яз, чун чун яз амукьун патал, экуь­ ге­лежег патал. И женгина чун гьикьван­ сад, тупламиш хьайи­тIа, гьакьван мягькем, къуватлуни я. “Вад ла­гьай колонна” лугьудайди, къенепатан душманар гзаф хаталу я, абурун вилик падни махсус къуллугъри кIе­велай кьуна кIанда.

ЧIехи урус халкьдикай писатель Ф.Достоевскийди (1821-1881) икI кхьенай: “Выс­шая и самая резкая характеристическая черта нашего народа — это чувство справедливости и жажда ее”. ГьакI хьайила, гьикьван четинвилер акьалтай­тIани, Ватандин ЧIехи дяведин йисарани лугьуз хьайивал, “чи кар гьахълуди я — чун гъалибни жеда!” Эхь, гьахъ патал женгиниз кьегьалар экъечIда.

Ш.Шихмурадов