Махачкъаладин 1-нумрадин клинический больницадин виликан кьилин духтур Межид Алиев кьуникай гайи хабарди и больницада чпин азарар сагъар хъувурбур ва ина кIвалахза­вай­бур рази авуна. Кьилин духтурди, лутувал ийиз, бюджетдин са шумуд миллион манат пулар тIуьрдакай центральный телеканалрайни лагьана. И кардиз баянар гудайбур, чпин разивал къалурзавайбур акьван ава хьи, кIвале-кIвале, куьче-куьчеда инсанар сагъар хъийизвай идарадин чIехидан инсафсузвиликай, марифатсузвиликай, нефсиникай ихтилатар физва.

Чун, са десте итимарни, кьилин дух­­турдихъ галаз алакъалу тарашчивилин агьвалатди гьуьжетриз акъудна. Сада республикадин шегьеррин ва ­районрин кьилин вири духтурар кIва­лах­дилай алудна, жавабдарвилиз чIу­гуна кIанзавайдакай кьетIивилелди­ ­лагьана. ГьикI лагьайтIа, ришветар ви­ри больницайра къачузва, рапар, дар­манар начагъбурун гьисабдай жезва, ришвет таганмаз, больницайра къат­­курни ийизвач. Кьилин дух­туррин къайгъусузвал, риш­ветбаз­вилиз кьил ягъун­ себеб яз, духтурдин асуллу, намуслу, михьи, пак кеспи виляй, ихтибардай вегьенва. Инсанриз намуслувилелди къуллугъда, начагъбур михьивилелди са­гъарда лагьана кьазвай Гиппократан кьинез вафасузвал къалурзава.

— Я гадаяр, — рахана лап ажугъ кваз лакви Юсуп, — эсер та­хьун аламат я. Гагь сад, гагь ма­сад кьазва, дустагъда твазва, амма ришветбазри чпин кар давамарзава. ЦIи чи хтул рушаз ме­ди­цинадин колледждик эке­чIиз кIанза­вай. Аллагьдиз шукур, колледжар меркезда, Каспийскда са шу­муд ава. Идалай гъейри маса хилерин колледжрани ­медсестрайрин отделенияр кардик ква. Валлагь, гадаяр, заз акьванбур авай чIал чизвайди тушир. Зун гъавурда акьур­вал, пул къазанмишдай хъсан рехъ я. Экзаменар вахкудалди вилик кьа­булдай комиссийрин къваларив кIватI хьанвай диде-бубайривай ван хьайивал, колледждик акатун патал 250-300 агъзур­ манат гана кIанзавай. Жу­ван наразивал къалурна­тIани, гъавурда авай ксари тагькимарна: “пул та­гайтIа, ви хтул акатдайди туш”. Абуру ла­гьайвал хьунни авуна. Эхир чна хтул са колледждин гьа­къидихъ кIелдай отделенидик кутуна.

Инлай гуьгъуьниз чи арада кьиле фейи ихтилатрин мана сад тир: республикада ришветбазвили цуьк акъудунин себебар законри дуьз кIвалах тавун, чиновникри чеб вири ихтиярар авай пачагьрай кьун, агьалияр ришвет гуниз мажбурун ва чи инсанарни ришвет гунихъ, къачунихъ галаз вердиш хьун я.

Эхь, вердиш хьун. Гьи идарадиз дерди аваз фейитIани, вун гьам гъвечIи, гьам чIехи чиновникди вичелай аслу тирдан гъавурда твазвай. Вичиз кIан­дай­вал тахьайтIа, карни туькIуьн тийидайди къаб алаз ва я ачухдиз лугьузвай. Кас кIанзни такIанз ришвет гуниз мажбур жезвай.

Аялриз бахчада чка жагъурун гьар са диде-буба патал четин месэла я. Анжах са кьадар пул харж авурла, аял бахчадиз кьабулзавай. Бязи больницайра ахьтин чIуру адет кардик кутунвай хьи, гъиле-гъил аваз пул ганач хьи, вун я кьабулни ийидачир, я палатада ви патав духтур, медсестрани къведачир. Пул агакьарна хьи, анжах ахпа сагъар хъийиз гатIумдай.

Мисалар, мисалар… Абур гзаф я. И карда ришвет къачузвайбурухъ галаз­ сад хьиз гьа ришвет гузвайбурни тахсиркарар я. Са патахъай, чна ришветбазвилелнай наразивалзава, муькуь па­тахъай, адаз мадни рекьер ачухзава. Ихьтин гьалар гьикьван гагьда давам хьайитIа, ришвет къачузвайбурун  кьадарни гьакьван вахтунда тIимил жедач.

Дугъриданни, эсер тахьун аламат я. Килиг гьа, эхиримжи варцара республикадин дережадин лап чIехи къуллугърал алай шумуд кас жавабдарвилиз чIугунватIа, шумудалай уголовный делояр къарагъарнаватIа, шумуд къуллугърикай азаднаватIа, амма чарадан жибиндиз гъил вегьезвайбур, халкьдин девлет, бюджетдин пулар чуьнуьхзавайбур тIимил жезвач.

Эхиримжи кьве вацра, тамаш, гьихь­­тин ксар жавабдарвилиз чIугун­ва­тIа. 17-сентябрдиз Дагъустандин Верховный судди РД-дин здравоохраненидин виликан министр Танка Ибрагьи­мов закондалди кьунвайди тестикьар хъувуна. Медицинадин тадаракар,  препаратар маса къачудайла, ада 115 млн манат чуьнуьхна.

Буйнакскдин центральный поликлиникади лицензия авачир коммерциядин организациядихъ галаз чеб дарманралди таъминарунин рекьяй икьрар кутIунна ва и савдадин нетижада 14 миллион манат мемекьуьртIна. Организациядин директордилай 16-сентябрдиз уголовный дело къарагъарнава. Хасавюртда, ришвет къачудайла, Федеральный налогрин къуллугъдин Да­гъустанда авай управленидин межрайонный инспекциядин контролер кьуна.

МВД-дин силисчи тахсиркардивай ришвет къачудайла кьуна ва ам 1,8 мил­лион манат жермедин пул гуниз мажбурна. Къуллугъдикайни азадна.

4-сентябрдиз къуватдихъ галаз ала­­­­къалу къурулушрин работникри Ма­хачкъалада “Каспий”  Упрдор ФКУ-дин республикадин филиалдин руководитель Мегьамедрасул Омаров кьуна. 17-августдиз Махачкъаладин аэропортуна РД-дин ФОМС-дин (фонд обязательного медицинского страхования) кьил Мегьамед Сулейманов кьуна. Адалай кьве статьядай уголовный де­ло къарагъарнава.

Дербент шегьердин 2000 йисан юбилейдихъ галаз алакъалу мярекатриз гьазурвал акунин ва абур кьиле ту­хунин Дирекциядин виликан регьберни кьуна ва адалай уголовный дело къарагъарнава.

Мисалар мадни гъиз жеда, абурукай вири республикадиз малум я. Алай девирдин гьакъикъат я: коррупциядиз, ришветбазвилиз халисан женг малумарнава. Эгер виликдай вири кьуру гафаралди, эвер гунралди акьалтIзавай­тIа, гила РД-дин Кьил Владимир Васильева и месэладиз кьетIен фикир гузва ва къайдаяр хуьдай органрин вилик республикадин экономикада, яшайишда корруппциядиз рехъ агалунин везифа эцигнава.

Алай йисан июлдиз Россиядин Фе­дерациядин Президент Дагъустан Республикадин Кьил Владимир Васильевахъ галаз гуьруьшмиш хьанай. республикадин экономикадиз, яшайишдиз, культурадиз ва маса хилериз талукь месэлайрикай суьгьбет кьиле фенай. Гуьруьшдин вахтунда республикада къайда туникайни ихтилат кватнай. Идаз талукь яз В.Васильева лагьанай: “Алай вахтунда чна чиновникрин жергеяр михьи ийизва. Куьне Генпрокуратурадиз тапшуругъ ганай. Са дестеди, 48 прокурорди, чина кIвалахна, абуру 200-далай виниз къанунсузвилер дуьздал акъудна. Интересрин чуьруьк арадал атунай, харжиярни доходар сад-садахъ галаз кьун тавунай, прокуратурадин материалрал асаслу яз, са кьадар ксар низамдин рекьяй жавабдарвилиз чIугуна…”

Москвадай хтайла, В.Васильева го­сударстводин властдин органрин руководителрин иштираквал аваз кьиле тухвай совещанидал малумарнай: “За кардал, бизнесдал машгъул виридаз налогар гун меслятзава. Чаз лазимди “ацукьарнавайбурун” кьадар туш, чна Дагъустандин халкьдив центрадай рекье твазвай ва ина кIватI­завай вири такьатар тамамвилелди агакьдай гьалар арадал гъана кIанда: аялар, яш­лубур, дишегьлияр патал. Гьа и кIвалах чна авуна кIанда. Бюджетдай чара ийизвай пулдин такьатарни инсанрив ага­кьарун ва абуру адетдин ин­сандин уьмуьрда хъсанвилихъ дегишвилер тун иллаки важиблу я”.

Коррупциядин алакъайри уьлкведиз еке зиянар гузва. И кар гьисаба кьуна, РФ-дин Президентди уьлкведа коррупциядиз акси кIвалах мадни активламишун патал махсус Указ кьа­булнава. Коррупциядихъ галаз женг чIу­гуни­кай, тамамвилелди налогар кIва­тIуни­кай, республикадин экономикада гьалар хъсанаруникай и йикъара РФ-дин Гьукуматдин Председатель Дмитрий Медведева РД-дин Кьил Владимир Васильев кьабулайлани ихтилат фена. Кьилди къа­чуртIа, Д.Медведева лагьана: “Да­гъус­тандин экономикада “рехи, ра­гъул”­ зонади еке чка кьазва. Авайвал ла­гьай­тIа, уьлкведин маса регионрив гекъигайла, — хейлин еке чка. Коррупциядихъ галаз женг чIу­гуни республикадин бюджетдиз алава пулар гъида”.

Са рахунни алачиз. Эхиримжи йисара республикадин бюджетдай, федеральный бюджетдай жуьреба-жуьре программайриз, проектриз ахъайзавай пуларикай миллиардралди чуьнуьхун адетдиз элкъвенвай. Ихьтин къанунсузвилерин вилик пад кьадайбурни авачир. Гьавиляй тарашчийрин иштягьарни йикъалай-къуз ачух жезвай.

Федеральный антимонопольный къуллугъдин руководителдин заместитель Андрей Цариковскийди тестикьарзавайвал, Дагъустанда картельный меслятдалди пулар чуьнуьхзавай дуьшуьшар гзаф ава. “Чун гьиниз фенатIа­ни, я ачухдиз тарашзавай картель, я картелдин жуьре жагъизвай. За фикирзавайвал, республикада кьиле тухузвай торгрин 10-далай 30 процентдив агакьна крар “рехи, рагъул” зонадик акатзава. Малум тирвал, ФАС-дин пешекарри Дагъустанда картелдин кьве меслятвал (здравоохраненида ва рекьер туькIуьрдай хиле) дуьздал акъудна. Абуру законсуздаказ 25 миллиард манатдин кьилиз яд чимна.

Гила ихьтин лутуйрин рекьер агалзава лагьайтIа, жеда.

Нариман Ибрагьимов