Кьиляй-кьилиз гьейранвал
Булахар стIалрин тIямри, авахьзавай тегьерри, ширширдин сесери рикIериз мукьва ийида… Бес — шаирар?..
“Зун шаир я!”, “Зун булах я! ВацI я!” лугьуз, чпин тарифардай чIаларбанар, эхь-эхь, чIаларбанар, тIимил гьалтзавач. Яргъал йисара газетда, литературадин никIе кIвалахиз, и кар заз, белки, амайбурулай пара акуна жеди. Буш чIаларин сагьибри гзаф гьараярда, чпиз чеб эцигдай чка жагъин тийиз жеда.
ЧIалан къадир аваз, шаирвилин пар хиве кьазвайбур секинвилелди, аставилелди эгечIда. Рехъни дурумлудаказ виликди тухуда. КIелзавайбуру абуруз кутугай къиметни гуда…
За фикирзавайвал, вичин 50 йисан юбилей и йикъара къейдзавай Гуьлалиев Эйваз Теймуран хва гьа кьвед лагьай жергедик акатзава. Математикадин муаллим яз (ада Бакудин госпедуниверситет акьалтIарна) майдандиз экъечIай а касди литературадин, иллаки шииратдин алемда къачунвай камар сейлибур, чпикай, нур-экв алаз, хабар гузвайбур, инсанри хушвилелди кьабулзавайбур, гьавиляй рикIелни аламукьдайбур я.
За адан кьве ктаб кIелна: “Алахъдач зун шеле кIватIиз епинал” (2008-йис) ва “Экв” (2014-йис). Рецензиярни кхьена. И ктабрилай вилик адан “Цуьк аламаз хел хайи тар” кIватIал чапдай акъатна. Бакуда. Ам чав агакьнач. Гъилевай йисуз Махачкъалада, “Мавел” чапханада, автордин виликан вири ктабар санал кIватIнавай, цIийи эсерривни ахцIурнавай “Хкягъай эсерар” ктаб, маса затIарни акъатнава. Чи ихтилат абурукай туш. Чун автордикай, юбилярдикай хьиз, рахазва.
Ам 1969-йисан 16-июлдиз КцIар райондин Чпиррин хуьре дидедиз хьана. Вичи къейдзавайвал, гъвечIи чIаварилай шиирар кхьизвай. Сифте эсер 1988-йисуз “Къизил Къусар” газетдиз акъатна.
Са кьадар вахтар алатайла, Эйвазан тIвар Бакуда акъатзавай “Самур” газет, “Чирагъ”, “Алам” журналар кIелзавайбуруз, ахпани Дагъустанда “Лезги газет” кIелзавайбурузни чир хьана. Алай вахтунда ам вич жегьил авторар руьгьламишзавай, милли эдебиятдиз ва медениятдиз итиж ийизвай вирибур санал агудзавай, абурун эсерар, ктабар акъудун тешкилиз, залан пар вичин хиве кьаз алахъзавай ксарикай сад я. Ам кьиле акъвазнавай литературадин “Марвар” тешкилатдин са шумуд векилдин эсеррихъ галаз чна кIелзавайбур “Лезги газетдин” виликан нумрада танишарнавай. Абурукай гьар сад (Бажиханум Исаева, Зерифа Кьасумова, Римма Гьажимурадова, Лезги Бегьлул, масабур) кьетIен хатI, бажарагъ авай авторар тирди гьа акъатнавай тIимил эсеррини субутзава. А авторри чпин тешкилатдин (кIватIалдин) руководителдин бажарагъни, устадвални, руьгьдин алакьунарни, рикIин майиларни лишанламишзава. Пис багъманчидихъ хъсан тIямлу емишар, бегьерлу тарар тежедайди хьиз, пис руководителдихъни жанлу кIватIал бажагьат жеда.
Эйвазан эсеррин дережа чна винидихъ гъанвай адан ктабрин тIварарайни, шииррин кьилер кIелайлани, чир жезва: “Ватан я и къван…”, “Ялда дагълари”, “Ксумир, шаир”, “Накьвадив гва гафунин сир”, “Алцифна зун цIарара”, “ЧIал” тIвар алай пIирел ша”, “Ша, лекьер яз амукьин”, “Ашкъидин ким”, “Яд це заз, кIаниди…”, “Тек са рикIе чка яхъ…”, “Ярдин рикIе кIвал эцига”, мад ва мад шиирар, гъезелар, манияр, поэмаяр, драмаяр…
Эйвазан шииратдин алемдикай, адан къелемдин вах Римма Гьажимурадовади хъсандиз лагьанва: “…адан шиирар, вичи лагьайвал, “РикI къелемдал, къелемни рикIел аруш хьана”, арадал къвезвайбур я”.
Виридалайни артух, за кьатIузвайвал, автордин тариф адан багъишри — устад цIарари ийида. За инал сад-кьве мисал гъизва:
И накьвадин цуькведизни
Намус, ар ава.
Зи шиирра, гьавиляй я,
Чархид1 тIвар ава.
____________
1 Чархи — Чпир хуьруьн патав гвай кьакьан син
* * *
КIамун юкьвал верцIи ванцив
Авахьзава яд.
Са хупI ая, чир жедайвал
Берекатдин дад…
* * *
Лугьумир заз пIирерал фин
Гунагь я пара.
Зазни чизва, Аллагьдив гва
РикIерин чара.
Виш йисара инсанри чи
Зияратай къван
Хайи чилел алатIа ам,
Ватан я, Ватан!..
* * *
Чиг алай чуьлдин цуьк —
КIамарин тават.
Къелемдин суьгьуьр я
Зи руьгьдин къуват.
Гагь цавув рахада,
Гагьни зун чилив,
Рамда и иервал
Гафунин гъилив…
* * *
Сад хьиз акваз кьисметар чи,
Ялда дагълари.
Йиса садра татайтIа зун,
Къалда дагълари…
* * *
Ашкъидин гуж и гирвейрин
Къилихрай кьуна.
Нехишрин таж хайи чилин
ЦIилихрай кьуна…
( Вири цIарар “Экв” ктабдай къачунва )
И тIимил цIарарайни аквазвайвал, Эйваз Гуьлалиев вичин ивидалди, гьиссералди хайи чилиз мукьва я. Дагъдин хесет адандини я. ВацIарин сеслувал адани вичик кужумзава. Дагъдин лекьериз хьиз, адазни сирлувал, такабурлувал, сабурлувал, дикъетлувал хас я. Чи чIаваринни дугунрин векьерни цуьквер, вилер гьейранардай анрин шикилар-гиширар, цаварин абивал, чIурарин нурлувални харувал — ибур вири шаирдин рикIе гьакьван тавази цIарариз элкъвезва. Гьавиляй ам хайи чилин сирдаш, юлдаш, мелгьем гвай Лукьман, дидедин багъривилихъ къаних хва хьиз рахазва. Гьавиляй адан чIаларихъ, назиквал хьиз, михьи сеслувални, чIагайвални, нехишлувални, сад хьиз ацIана, ава. Абуру кIелзавайдан рикIив, кьилив, гьиссерив кIвалахиз тазва. Секинвал къакъудна, хайи маканрал кьил чIугваз хъфиниз мажбурзава. Им, заз чиз, кьетIен агалкьун я.
Эйваз Гуьлалиеван рехъ гьелелиг вилик ква! Къачунвайбур 50 кам я. Къуй абурун гьисаб вичин рикIиз кIани кьван яргъи хьурай.
Къейд ийиз кIанзавай са кар ава: къуй аламвийриз закай хъел татурай, гьикьван сеслу, авазлу чIалар хьайитIани, грамматикадин жигьетдай кьабулнавай къанунрал амал тавуртIа, кIелзавайдан гуьгьуьл чIур жеда. Са нукьтIа квахьайлани, шиирдин цIарцIин метлеб квахьзава…
Гьич тахьайтIа, чIехи устадар тир Забит Ризванован, Лезги Няметан, Расим Гьажидин, Байрам Салимован , Асеф Мегьманан, алай вахтунда теснифзавай Бажиханум Исаевадин, Зерифа Кьасумовадин, Седакъет Керимовадин, Муьзеффер Меликмемедован тежрибадиз килигна кIанда. Лезги чIалан грамматикадин илим виринра сад я. Истемишунарни — гьакI…
Макъала юбилейдинди я. Чун рехнейрал акъваздач. Хъсан къаш гъиле гьатай хъсан устIарди ам, руквадикайни михьна, герек тирвал хуьда. Чна Эйваз Гуьлалиеваз 50 йисан юбилей рикIин сидкьидай мубаракзава.
Хуьх на ви шив,
Буш тавуна важарар.
Алахьай ци
ВацIар твада гужара.
Лувар квай шив
Я халисан бажарагъ!
На ваз лишан
Жагъура
Цавун лужарай!..
Мердали Жалилов
___________________________________________________________
Дагъларин тIал
Пине хьанва кьве шалвардин,
Нав фенава ви астIардин.
Сифте цIар я зи дафтардин
Дагъларин тIал.
Гьар камунал акьалтна тIвал,
Чухвадалла симинин цвал,
Чи тарихдин чIуп-чIулав хал —
Дагъларин тIал.
Сим фенавай лекьерин муг,
Зун акурла къекъифай кIукI,
И рикIин кьил, и чандин чIук —
Дагъларин тIал.
Чинал алаз са мили хъвер,
Бахтуна — рагъ, чешмеда — звер.
Чан шаирдин тIалдин кьветхвер —
Дагъларин тIал.
Са рикI тада за
Са чешмедин уьмуьр гьална, галатнач,
Авахьна зун, чка кьунач чилик за.
Рекьи эхна, рикIи эхна, алатнач,
СтIал-стIал пай кутуна гьуьлуьк за.
Рекьин юкьвал хияларнач атана,
За рикIериз рикIин мелгьем ракъана.
Дуьнья къвазрай, зун элкъведа датIана,
Гьа и жуьре къаст эцигна вилик за.
Сагъ тежедай кьацI амукьна фикирда,
Цацарин тIал, звер гуз ава шиирда.
ГалчIур хьана, амукьай туш эхирда,
Мукьвал-мукьвал тIал кутуна кьилик за.
Фейи рекье гел тавуна хъфенач,
Алахъна зун, цIар тангара чуькьвенач.
Са чIавузни жув мажбурна кхьенач,
ЭчIелрикай михьиз туна зи ник за.
КIеви варар ахъа хьурай чиниз чи,
Хайи чIалан экв илифрай гиниз чи.
Жакьвай цIарар ярашугъ я гьиниз чи?
Элдиз тада шиир ацIай са рикI за.
Зун зи рикIе…
50 хьанва. Фейи йисарилай амайбур пара хьиз аквазва. Вучиз лагьайтIа, авуна кIанзамай крар пара ама.
Уьмуьрдикай атIайтIани,
Зи кьатIунрал чан тур, Аллагь!
Са уьмуьр мад вахкайтIани,
Заз руьгь авай тан тур, Аллагь!
Кваз такьуна, квадарна гел,
ГъвечIи жез-жез, цIразва эл.
Ватан лугьуз къекъвей чилел
Ca ацукьдай къван тур, Аллагь!
Жедач лугьуз са тарцикай,
Галатнани зи ванцикай?
ГалкIидайвал ви ценцикай
Заз къелемни ван тур, Аллагь!
Туькьуьлвилер негь жедайвал,
Акьазвайбур эх жедайвал,
ТIалдин хура лекь жедайвал,
Зун зи рикIе хан тур, Аллагь!
Экуь хьухь, рикI
РикIелай алудмир: пулни илгьам датIана къвезвайди туш. Акъвазмир!
( Видади Севзиханов )
Къелем кьуна, чIалаз дуьа кхьида,
Гаф хъуьреда, рикI рахада, ифида.
Чан-рикIда за зи кьатIунрин таватдиз,
Яб тагайтIа, яб тагана хъфида.
Чандин муказ и гьай-гьарай гъайида
Садра гана, вилив хуьда гайида.
Кьвалан цлал йикъа са къван эцигда,
Руьгьдин гъиляй чIалан шуьрбет хъвайида.
Йифен гунагь михьда экуьн нурари,
Байихрин агь кьезиларда цIарари.
Пине туртIа экв къвез авай тIеквенда,
Кьил гатада мукьвал-мукьвал харари.
Хиял — лувар, ашкъи — сувар, шиир — яр,
Гьар са патахъ рикI эвядай экуьн гар,
Гьич тахьайтIа, хвешивал це тек садаз,
Экуь хьухь, рикI, илифдайвал цIийи цIар.
Расиман чIагъан
Гатадна раг муг алай,
Къарагъра лекь мукалай.
Зи дуьньядиз мукьвалай
Атурай ви верцIи ван,
Расиман чIагъан!
Кам-кам экъвез сувара,
Зи хиялрин цавара,
Ша, зи ахвар кукIвара,
Дири хъия руьгьдин чан,
Расиман чIагъан!
Какадарна мани, къив,
Мах ахъая манидив,
Са агь чIугван лирлидив,
Алугдайвал къайи къван,
Расиман чIагъан.
Дугура зи рикIяй гъам,
Виш гьава ягъ, виш макьам.
Хъиткьин хьана вегьин хам,
КIеви жеда, белки, тан,
Расиман чIагъан.
Алем туна суьгьуьрда
Минадихъ къекъведайбуру чпин кIвалахда тек са сеферда гъалатI ахъайда. Заз чи кьисметар, вучиз ятIани, пара ухшар аквада. Амма за мукьвал-мукьвал “гъалатI хъийидач” лугьуда…
Пай къачуна цIайлапандин ванцикай,
Къекъвена зи кьил гафарин атирда.
ГалкIана зун хайи чIалан ценцикай,
Чирагъ кьуна, экв туна за шиирда.
Уф тагана, чай хъун хьана, хад кана.
СурлумпI кана, тухул кана, рад кана.
Залай вилик рехъ атIайбур мад хьана,
Са кукIушдин жигъир хьана фикирда.
“ЦIарцIар” лугьуз, ягьанатна “дустари”,
ЧIав атана, къалурна чеб “къастари”.
Вучиз икьван галуднатIа “тостари”?
…ТIалдив ацIай шеле ялна уьмуьрда.
Гафарикай лап хъсандахъ къекъвена,
Фарфалаг хьиз, гьар гафунал элкъвена.
Азраилрин хъиле гьатна, текьена,
Алем туна за шиирдин суьгьуьрда.
Къвери йикъаз муьгъ эцигда
Вуна халкь авурди ваз хъсан чида,
РикIе шиир туна, меце — хайи чIал.
Зазни гаф чкадал таз хъсан чида,
ЦIарцIе нехиш твада, ихтилатда — хал.
Я тандин, я чандин язух татана,
АцIуз, ичIи хьана, аман атIана.
Виш сефер зун цавун равал атана,
Рекьиз, дири хъхьана, масад хьана гьал.
Хкажна рикIелай къвери йикъаз муьгъ,
Гьуьл кьван деринарна жув акъатай легъв.
Гьеле къатунама зи кьатIунрин гуьгъ,
Аманат тазва за са шиирдин кIвал.
Кьабулда — кьабулдач — чIавариз чида,
ГьикI жеда — гьикI жедач — цавариз чида.
Эйвазаз гьар кимел гафариз чида,
Вичин — ваъ, кIелдайдан кьезиларда тIал.
Акахьда шиир
Чилелай хчалдач, валалай кIватIдач,
Хилелай аватна, таракай гьатдач,
Я стха атайла, дамарда гьакьдач
Атир хьиз, кьуд патаз алахьда шиир.
Кьер-кьерев, рикI-рикIив ялна агудиз,
Ажузвал, зуракIвал чандай акъудиз,
Цацарин мекьи фул тандай акъудиз,
Шакъадай шакъадиз авахьда шиир.
Руьгьди ша лагьайла, чарчив агатда,
РикIи рехъ гайила, варцив агатда,
50 лагьай кIарцив агатда,
Завай туш, са тIимил акахьда шиир…
Эйваз Гуьлалиев
