Чал уьмуьрда пешедиз вафалу, намуслувилелди кIвалахзавай, дамах гвачир, регьимлу, мергьяматлу, масадан дердиникай хабар кьадай, чеб яшамиш жезвай общество патал хийирлу крар авун чпин уьмуьрдин къайда, макьсад яз гьисабзавай инсанар гьалтда. Адет яз, абур вилик-кьилик жедач, тIварарихъни къуллугърихъ калтугдач. Абуру чпин гьар йикъан кIвалах баркалла алаз кьиле тухуда. Им ахьтин инсанрин уьмуьрдин асул бине я. Инсанриз куьмек хьун патал Аллагьди ахьтинбуруз къуватарни гуда. Гележегда абурукай риваятар, ктабарни кхьида.
Къе вичикай суьгьбет физвай, 40 йисуз Ахцегьрин центральный больницада, галатун тийижиз, аялрин участковый духтур яз намуслувилелди кIвалахай рагьметлу Фаизат Шагьабудиновна Эфендиевадини вичин уьмуьр гьа икI кечирмишна.
Ам 1953-йисуз Ахцегьрин хуьре колхозчияр тир Эфендиев Шагьабудинанни Бигимагъадин чIехи хизанда дидедиз хьана. Абуру кьве хвани кьуд руш зегьметдал рикI алаз, арада гьуьрмет аваз тербияламишна. Фаизат хизанда кьвед лагьай аял тир. ЧIехи аялри гъвечIибуруз кIелунра, диде-бубадизни кIвалин крар ийиз куьмек гудай. Алай вахтунда стхаяр Камил, Сердер, вахар Нажия, Гьалимат, Роза, гьар сад са пешедин иесияр хьана, чпин хизанар кутуна, уьмуьр кечирмишзава.
Фаизатаз гьеле аял вахтарилай вичикай духтур хьунин мурад авай. Гьар сеферда лацу халат алай, гарданда фенондоскоп авай духтурар акурла, руша абурал гьейранвалдай ва духтур хьунин гьиссер мадни артух жедай. Школада гъвечIи классра хъсан къиметар аваз кIелзавай, михьидаказ алукIнавай Фаизат ученикри чпин классдин санитаркавиле хкягъун дуьшуьшдин кар тушир. Къвалал лацу пекиникай цванвай яру хаш алай, йод, бинт, памбаг ва тади куьмекдиз герек дарманар авай турбани вегьена, экуьнахъ фад школадиз атана, ада партайрин, доскадин, пенжеррин, аялрин пек-парталдин, гъилерин михьивилер ахтармишдай. И кардал ада дамахни ийидай.
Школада Фаизата лап хъсан къиметар аваз кIелна. Адан рикI математикадал, физикадал, химиядал, биологиядал иллаки гзаф алай. Йисар къвез алатна. 1970-йисуз Фаизата Ахцегьрин 1-нумрадин школа агалкьунралди куьтягьна. Рушан вилик кIелиз гьиниз фида лугьудай суал акъвазнач. Ада вичин документар Дагъустандин мединститутдин педиатриядин факультетдиз вугана. Амма, еке конкурс аваз хьуниз килигна, сифте йисуз институтдик акатначир. Фаизат лагьайтIа, руьгьдай аватнач, экзаменар авай предметрай мадни хъсандиз гьазур хьана, 1971-йисуз ам институтдик экечIна. КIелдай йисара ада, муаллимрин лекцийрилай гъейри, медицинадай алава ктабар, журналар кIелиз, дерин чирвилер къачуна. Студентвилин йисар акуна-такуна акъатна. РикIе кIеви къаст авай викIегь руша 1977-йисуз институт агалкьунралди акьалтIарна. Ахпа ам Дербентдин аялрин больницада интернатурада хьана. Фаизатан чирвилер, алакьунар акур кьилин духтурди адаз гьа и больницада кIвалахун теклифна, са йисалай яшайишдин кIвални гун хиве кьуна. Амма жегьил пешекарди хайи ерийрихъ ялна — ам Ахцегьиз хтана. 1977-йисуз ахцегьви Тажибов Назирахъ галаз кьисметар сад авуна, гьуьрметлу хизан кутуна. 1978-йисалай вичин уьмуьрдин эхирдалди ада Ахцегьрин центральный больницада аялрин консультациядин отделенида духтур — педиатр яз, гуьгъуьнлай анин регьбер яз кIвалахна. И девирда адан гъиликай азарлу гзаф аялриз куьмек хьана, гзафбур къутармишна. Пешедал рикI алай, Гиппократан кьин вичин уьмуьрдин мана, къайда яз гьисабзавай мергьяматлу духтурди, кIвалахдин сифте йикъарилай башламишна, вичин назик къуьнерал гьар са аял сагъарунин, абуруз вири жуьредин куьмекар гунин чIехи пар эцигна, суткада кьиляй-кьилиз аялрин сагъламвилин къаравулда хьун ада вичин буржи яз гьисабна. И важиблу, жавабдар кар ада эхирдалди кьилени тухвана. Суткада гьи вахтунда хьайитIани, йифиз-юкъуз, тIебиатдин татугай, живер, марфар авай йикъарани ам аялрин гьарайдиз фидай. Духтурдиз садрани зи райондай, хуьряй, участокдай туш лугьудай гафар чир хьанач. Ада маса духтурриз куьмек гуз кIан тахьай азарлу аялриз вичи куьмекдай. Адан патав, диагноз эцигна, сагъарун патал шегьердай аялар гъайи дуьшуьшарни кими тушир. КIвалахдилай кIвализ хтайлани, духтур секиндиз ацукьзавачир. КIевиз азарлу аялар гвай диде-бубайриз анжах Фаизат духтурдикай чара жедайди чидай. Гьавиляй абуру, гьар гьи вахтунда хьайитIани, азарлу аялар духтурдин кIвализни кваз гъидай. Фаизата сабурлувилелди, рикIин михьивилелди, чинин ачухвилелди консультацияр гудай, сагъардай серенжемар кьабулдай. Къутармишай гьар са аялдин уьмуьр диде-буба ва духтур патал еке бахт тир. Им, гьелбетда, духтурдин чирвилерин, бегьерлу зегьметдин нетижа тир. Ихьтин дуьшуьшар Фаизат духтурдин уьмуьрда низ чида гьикьван хьанатIа!..
40 йисуз аялрин духтурвиле зегьмет чIугунихъ галаз сад хьиз Фаизата гьа и больницада аялар хадай кIвалин отделенида неонатологивилени кIвалахна. Им гзаф четин ва жавабдар везифа тиртIани, Фаизатан кIвалахдин девирда ана аялар кьинин кьадар лап агъузди тир. Духтурди фикир тагай са гъвечIи карди аялдин уьмуьр хаталувилик кутун мумкин я эхир. Ада аялриз диагноз акьван дуьм-дуьз эцигдай хьи, гуьгъуьнлай медицинадин алай аямдин вини дережадин технологийралди ахтармишайла, абуруни Фаизат духтурдин диагноз тестикьардай. И карди аялриз терапиядин серенжемар вахтунда кьабулдай мумкинвал гудай. Кьилин духтурдиз Фаизата гъиле кьур гьар гьи кIвалах хьайитIани тамамвилелди кьилиз акъуддайди чидай, гьавиляй четин участок Фаизатал ихтибардай.
Фаизат духтурди вичин вири уьмуьр, галатун тийижиз, аялар сагъаруниз, мергьяматлу крар авуниз бахшна. Ам девлетар къазанмишунихъ, еке тIварарихъ, къуллугърихъ калтугнач. Хуьруьн юкьва, гьа тIимилдални рази яз, дамах гвачиз, са мертебадин кIвалера яшамиш хьана. Адахъ “РД-дин здравоохраненидин отличник” лагьай тек са награда авай.
Районэгьлийри адаз Аллагьдин патай пай ганвай духтур, халкьдин духтур, гзаф хъсан духтур ва маса тIварар ганвай. Абур ада вичин зегьметдалди къазанмишнавай. Ихьтин дамах гвачир, намуслувилелди зегьмет чIугвазвай инсанрин тIварар газетра, радио-телевиденида кьериз-цIаруз дуьшуьш жеда. Амма абуру чпиз са менфятни авачиз инсанар патал чIугвазвай зегьмет игитвал я. Гележегдин несилри ахьтинбурулай чешне къачун лазим я.
Фаизат духтур хьтин ксар уьмуьрдай фад фини рикI тIарзава. Ам яргъалди яшамиш хьун, аялар сагъарунал машгъул хьун лазим тир. Гьайиф хьи… Ам вахтсуздаказ чи арадай акъатун район, республика, вири здравоохранение патал еке магьрумвал хьана.
Фаизат духтур регьимлу, камаллу, датIана аялрин сагъламвилин къайгъуда авай кас тир. Ада шадвални, пашманвални гьар садахъ галаз пайдай, четин декьикьайра гьам акьуллу гафуналди, гьам кардалди къаршидиз къведай, куьмекдай.
Хъсан инсан, бажарагълу пешекар Фаизат духтурди уьмуьрда аквадай хьтин гел туна, виридан патай аферин къазанмишна. Фаизат духтурдин экуь къамат чи рикIера эбеди я.
Ш.Пашаева, Ахцегьар
