«Лезги газетдин» чинриз чIехи алим, арифдар  Мегьамед  Мегьамедович  Гьажиев  чидай,адахъ галаз кlвалахай, ада кlвачел акьалдарай ва адан кар давамарай алимрин, гьакl журналистрин макъалаяр акъатзава.

Амма заз къе Мегьамед Гьажиев алим яз ваъ, мукьва-кьили инсан яз чидай, адахъ галаз са кьадар алакъада хьайи адан стхадин хва  Фикрет  Мирзоевич  Гьажиевахъ  галаз суьгьбет ийиз кlан­зава.

Фикрет Мирзоевич Дагъустан Республикадин культурадин лайихлу работник, Россиядин журналистрин Союздин ва лезги писателрин Союздин член, «Мегьарамдхуьруьн район вилик тухуник хсу­си пай кутунай» знакдин сагьиб я. Яр­гъал йисара ада «Самурдин сес» газетдин жавабдар секретарвиле кlвалахна ва «Зегьметдин ветеран» тlварцlиз ла­йихлу хьана.

• Фикрет халу, ви рикlел ими гьихьтин инсан яз алама?

— Кьве гафуналди за ваз гьикl лу­гьун?..

Мегьамед ими рикl михьи, хатур-гьуьр­мет ийидай, садрани вичикай масад инжиклу тийидай эдеблу инсан тир. Вич чидай­ ксарин патайни адаз еке гьуьрмет авай.

• Вун хьиз, мукьва-кьили яз, ам чидай ксар лап тlимил ама. Заз вуна адан яшайишдикай ахъайнайтlа кlанзавай.

— Авайвал лагьайтlа, галай-галайвал зазни вири чизвач. Себебни зи яшарин гъвечlивал хьана. Ими хизанни галаз Махачкъалада яшамиш жезвай. А девирда аниз фин-хтун гзаф четин тир.Инай дерди аваз шегьердиз физвай гзафбуруз ана танишарни, хуьруьнвиярни авачир. Ахьтин дуьшуьшра чинрай Махачкъаладиз акъатай кас Мегьамед имидин кlвализ илифдай. Адани садазни ваъ лугьудачир. Вичин алакъайрикай менфят къачуна, атай хуьруьнвидин кар туькlуьрдай. Гьа жуьре ада са хуьруьнви (тlвар кьан тийин) дустагъдайни ахкъуднай.

• Фикрет халу, заз чиз, жегьил тирла, вунни адан патав акъат тавуна амукьич. Рикlел хкваш кван…

— Уьмуьр тушни? Жуван ими тушни?.. Са шумудра зун дахди тухвана, жув кьилди акъатай вахтарни хьана.

Садра, 1953-йисуз, республикадин ком­сомолрин конференциядиз делегат­виле хкяна. Махачкъалада чаз «Дагъустан» мугьманханада чкаяр чара авунвай. Чахъ галай чlехидаз — ВЛКСМ-дин райкомдин секретардиз лагьана, зун, дидеди вугай шей­эрни гваз, имидин кlвализ рекье гьатна­. Аниз агакьайла, югъ няни хьанвай. Кlва­ле имиди, столдихъ ацукьна, кlва­лахзавай. Имидсуса хуьрек гьазурзавай. Зун имиди сифте къужахламишна, ахпа, вичин вилик ацукьарна, ­яргъалди килигайдалай кьулухъ эл­къвез-элкъвез кlва­ликай, хуьруь­кай­ хабарар кьуна. Зун ­атунин себеб чир хьайила, адан шадвилин а кьил амукьнач. Эхир ада дамахдивди лагьана: «Сали­гьат (имидсусан тlвар), садра вун килиг, гъве­чlи­ миресдал гьихьтин чlехи ихтибар авун­ва­тlа. Ам республикадин комсомолрин конференциядиз делегатвиле хкянава. Заз чиз­, им дуьшуьшдин кар туш. Аферин­, ми­­рес!»­­

И йифиз зун имиди мугьманханадиз рахкурнач: «Къе вун зи мугьман я. Чка ви санизни фидач. Пака экуьнахъ рекье хутада за вун».

Мегьамед имиди панагьвал са мукьва-кьилияр патал ваъ, гьакl  вичи тарсар, чирвилер гузвай жегьилар патални ийизвай. Гзаф вахтара имиди вахкуз агакь тавурбурувай экзаменар вичин кlвалени кьабулдай. Вични, сифте студентриз чай, фу гана, и кардив ахпа эгечlдай.

• Аквадай гьаларай, ви ими масадан дердиникай рикlивай хабар кьадай, къайгъудар кас тир…

— Вун гьахъ я. Садра рагьметлу шаир Ибрагьим Гьуьсейнова заз ихьтин ихтилат авунай: “Эгер ви Мегьамед ими хьаначир­тlа, низ чидай, зун «гьи кlама данайрив гвайтlа». Пединститутда кIелдайла, зун са студентдихъ галаз дуьз кукlуниз акъатна. Идакай ректоратдиз хабар хьана, зун институтдай акъудна. Чара атlай зун Мегьамед Гьажиеван патав фена. Ада заз хъуьтуьлдиз вири жуьре айибунар авурдалай кьулухъ, зи гъил аялдин гъил хьиз кьуна, дуьм-дуьз ректордин патав тухвана. «Зун и гададихъ галаз, итимдихъ галаз­ хьиз, рахана. Ада мад са шулугъни хъийи­дач. Ам кlелуникай хкудун виже къведач. Ам лекь жедай къуш я”… Гьа икl зун институтдиз кьабул хъувунай. «Имидиз тагай йисар, Фикрет, вири ваз гурай, я Аллагь», хълагьнай эхирдай Ибрагьима…

Ими гьахъ хьайиди Ибрагьим Гьуьсейнован яратмишунри шагьидвалзава…

• Фикрет халу, зун квел аламат жезва­тlа чидани ваз? Мегьамед Гьажиевахъ еке хизан авай, вич начагъни тир. Ада, тарихдин, чlалан ва литературадин институтда кlвалахиз, пединститутда тарсарни гузвай. Халкьдин ирс кlватl хъувунин месэлайрал машгъул яз, пьеса, илимдин макъалаяр ва ктабар, 20-далай виниз лезги чlалан учебникар ва литературадин хрестоматияр кхьена, ­романар таржума авуна, илимрин док­торвални хвена, газетдин секретарвални ийизвай. Къайгъударвилин дердий­рикай раханни тийин. Гьеле чаз чин тийиз­вай крар адан хиве яраб гьикьван авай­тlа?..

Гила на заз лагь, мажал авачир ихьтин касди гафарганрални кlвалахдай вахт гьикl аквазвай?!

— А чlавуз ахьтин зурба гафарганар туь­кlуьрунал, валлагь, зунни мягьтел я. Кlва­ле­ ацукьна абур арадал гъиз жедай шейэр ту­ширди ашкара я. Ада лезгияр яшамиш  жез­вай районра садрани-кьведра камар янач. Къуба патаз ва я Рутулиз, Ахцегьиз фе­на хк­ведайла, чи кlвале ада вини кьил са йиф акъуддай. Кlвалахдин гъиляй масакlа жезвачир. Зи рикlелай гьич фидач. Гъил-чин чуь­хуьдайла, афта­фани лиген ишлемишзавай вахтар тир, ими­ди вичин гъилерал зи дидедив яд или­чиз тадачир, инжиклу же­да лугьуз. Гзаф гьавалат хьайила, а кlвалах за, я та­хьайтlа, зи ваха авурай лугьудай.

• Ви имидиз Мегьарамдхуьре вичин хсуси кlвалер авайни?

— Кlвалер авай. Ам хизан галаз ана яшамиш хьайи вахт зи рикlел аламач. Адан кlвалера яслини, амбулаторияни, партиядин райкомни ва гъвечlи-чlехи ма­са идараярни хьана. Масадан шейина вил тун тавур имиди вичин кlвалерни государстводиз багъишнай.

• Мегьамед Гьажиеваз рикlин тlа­ларни, залан туькьуьлвилерни хьайиди малум я…

— Эхь, хьана. Туькьуьлвилерни, эхиз те­жедай хьтин хажалатарни. Амма са кар кьетlендиз къейд ийиз кlанзава: имиди вичин рикlин тlал вичи эхдай, «пар» масадал илитlдачир.

Адан чlехи хва Шагьабудина Бакуда нафтlадин институт акьалтlарнавай. Гьам хьтин, фронт патал нафт хкуддай савадлу пешекарар гьукуматдиз далу пата ге­рекза­вай. И кар гьикьван чизвайтlани, ам са къуватдивайни акъвазариз хьанач. Хуьруьз­ни хтун тавуна, гьа Бакудай вичин хушуналди фронтдиз рекье гьатна. Жуьрэтлувилелди женгер чlугур савадлу офицер Ша­гьабудин Мегьамедович, дяве куьтягь жез са варз амаз, игит хьиз, телеф хьана. Буба патал идалай залан дерт хьун мумкин туш…

• Ваз имиди гайи, имидилай амукьай затl-матl авани?

— Дяведин ва адалай гуьгъуьнин йи­сара­ ктабар, иллаки художественный литература гзаф кьит тир. Имиди ара-ара, гъвечlи ми­­ресди кlелрай лагьана, ктабар рахкур­дай­. Ада сифте рахкурайди лезги чlалан фольклор тир. Гьайиф, ам завай хуьз хьанач.­

Ада рахкурай виридалайни багьа савкьат «Русско-лезгинский словарь» хьана. Ам зав гилалди гумай. Гила Мегьарамдхуьре 1-нумрадин школада кардик квай М.Гьажиеван музейдиз пишкешна.

• Мегьарамдхуьруьн 1-нумрадин школадиз М. Гьажиеван тlвар ган­ва­, адан тlварцIихъ ана музейни ачух­на­ва­.

— Рехнеяр ягъиз кlанзавач, амма шко­ла­­­да гьелелиг музей авач. Са классда, адаз талукьарна, са пlипl ачухнава. Вични — гзаф кесиб. Музей жеда лагьана, аниз ва­х­кай, виликдай ирсдарривай кlватlай имидин орденарни, маса шейэрни квахьнава.

Вахъ галаз суьгьбетдиз гьазурвал аквадайла, за школадални са кьил чlугу­най­. 1992-йисан актуна авай, Саидов Ала­у­дин муаллимди кlватlай шейэрикай «Знак почета» орден, кьвед-пуд удостоверение, депутатвилин билет амач. Муькуь шейэр­: “За доблестный труд в Ве­ликой Отечественной войне 1941-1945г.г.” ва “За трудовую доблесть” медалар, илим­рин кандидатдин диплом, гафарганар, алимдикай кхьенвай гзаф кьадар макъалаяр гилан директор Гьуьруьзат Къадировади, вич гьа къуллугъдал хьайи сифте йикъалай, гьич цакни ацукьар тийиз, хуьзва. Мукьвара школада чlехи краеведческий музей ачухдайвал я, кlватlна­вай шейэри гьана лайихлу чка кьадайдал шак алач…

Суьгьбет тухвайди — Руслан Керимханов