Даимвилин замин

И йикъара вичин 70 йисан юбилей къейдзавай Дагъустандин халкьдин писатель, РД-дин искусствойрин лайихлу деятель  Абдуселим  Исмаилован  са эсерда къейднава: “Къуш тахьай цав ичIиз амукьда”.

За алава хъийизва: “Шаир тахьай хуьрни ичIиз амукьда…”

Абдуселима хайи лезги чIалаз талукь яз кхьенвай са макъалада генани башкъа­вилелди лагьанва: “Заз чиз, чIалал акьалт­завай аялдиз сифтени-сифте “ди­де” лугьуз чирайтIа, адаз лай-лайдин ван дидедин чIалал атайтIа, школада адаз а чIа­лан къадир, литературадин къимет ва метлеб чирайтIа, Америкадиз акъатайтIа­ни, адан рикIелай дидед чIал алатдач…”

Хуьр ва чIал — и кьве бинеда чи вири авайди датIана гьиссзавай шаирди хайи хуьр, чIал  хуьнин ва виликди тухунин месэлаяр генани дериндай веревирдзава:

Камалдин гъиле къалханни тур яз,

Квел даимвилин замин жеда зун,

Квел къвезвай тIалар жуван рикIе кьаз,

Сулейман! Саид! Эмин! — жеда зун!..

Ихьтин хиве кьун зайиф рикIяй акъатдайди туш. Хвавилин, архавилин, къайгъударвилинни жавабдарвилин гьиссерив ацIанвай хура, руьгьда, ихьтин цIарарал чан къведа!

Шаир, прозаик, драматург, публицист, таржумачи, редактор… Килиг садра, и касдикай ихтилат кудайла рикIел къвезвай кьван дережаяр! Гьа вири дережайра адалай вич устад тирди субутариз алакьнава­. Шаирдин муаллимрикай сад хьайи илимрин кандидат, лезги чIалан ва эдеби­ятдин дестекрал вич гьакьван ашукь тир Исламу­дин Гьуьсейнова А.Исмаиловакай “Вахт атанва рахадай” макъалада (“ЛГ”-дин 2011-йисан 17-февралдин нум­ра)­ кхьенва: “Абдуселим Исмаилов сифтени-сифте дагъви я, яркIиви. Дагъвиярни гьар жуьрединбур жеда эхир. Расул Гьамзато­ва лагьайвал, садбур хуьряй фад экъечI­­на, амма шегьердив къени агакьнавач. Абдуселим шегьерда ава, амма адан рикI хайи хуьре — КIеледал, Чат Лекъвел ала. Не­инки са вичин хуьре. Абдуселима, мукьва-кьилийрин сурарал хьиз, етим хьанвай хуьрерал — КIе­лей­рал­ни ЧIилихъ­рал, Ци­цIигъ­рални Мехкергърал… — кьил чIуг­вада”.

И гафари чаз гьар са бажарагъдин асул чешмеяр гьинай ятIа, гьикьван ам багъри чилиз — ватандиз вафалу хьун герек ятIа, генани хъсандиз ачухарзава.

Абдуселиман бажарагъдиз гзаф ксари: литераторри, критикри, шаирри, драматургри, адетдин кIелдайбуру кутугай къиметар ганва. Абурун жергеда профессорар — Р.Гьайдаров, С.Муслимов, А.Гуьлмегьамедов, Р.Кельбеханов, шаирар — А.Саидов, Х.Хаметова, масабур ава.

Зи рикIел шаирдин 50 йисан юбилей къейддайла кьиле фейи шад мярекатдал хейлин ксари авур рахунар хквезва.

Дагъустандин халкьдин шаир Расул Гьамзатован тебрикдин чарчяй:

“Вичин арадай Етим Эмин, СтIал Сулейман, Алирза Саидов, Шихнесир Къафланов, Арбен Къардаш хьтин бажарагълу векилар хкажнавай халкьди гьар вуж хьайитIани ихьтин дережада тебрикдач. Абдуселим Исмаилова гьа дережадин векилрин жерге ахцIурзава…”

Дагъустандин халкьдин шаир Мегьамед Агьмедов:

— А.Исмаилов лезги халкьдиз кIанза­вайвал, Дагъустандин амай халкьаризни хва хьиз кIанзава…

Лакви шаир Сугури Увайсов:

— За къе и залдиз икьван тамашачияр къведач лагьанвай. (А югъ гьакьван мишекъат къайиди тир — М.Ж.). Хъсан хьана, и сеферда зун ягъалмиш хьана. Аквазва хьи, лезгийриз поэзия гьикьван гзаф кIан­заватIа! Гьикьван чпин хва патал абурун рикIера муьгьуьббат аватIа! Гьа и чимивили чи рекьера муркIар цIурурзава, саврухар тахьай мисал ийизва…

Лезги ва Дагъустандин медениятдик А.Исмаилова кутунвай пай, гьакъикъатдани, лайихлуди, вичел гьар садавай дамахиз жедайди я. Адан къелемдикай шиират­дин “Кагьрабаяр”, “Яргъируш”, “Чигедин стIа­лар”, “ВикIегь гада Къагьриман”, “Экуь йи­­къан лувараллаз”, “Эверзава Эмина заз”, “Вацран мичIер”, “Дустагъда мехъер”, ма­са ктабар, драмадин “Чигали”, “КIвал хъит­кьинна”, “Зиярат” ва маса эсерар хкатнава. Абурукай гзафбур  чи театрди сегьнеламишни авунва.

Хейлин ктабар урус ва маса чIала­рални акъатнава. Москвада, Махачкъалада, масанра.

Публицист- журналист яз ада тарихдинни этнографиядин “Шаирри машгьур авур чил”, “Гиярдин несилар”, “Умудринни ачухунрин дагъ”, “Самурди квекай лугьузва” хьтин кинодин лентер ва телетамашаяр тешкилна.

Адан саки яхцIурдалай виниз эсерриз композиторри гьаваяр кхьенва. Бес им еке хазина тушни!

Яратмишзавай кас хьиз, ада хейлин общественный крарикни вичин пай кутунва. Сифте нубатда, инал чи классик Етим Эминан ирсинин ва кьисметдин къайгъуда хьун, адан тIварунихъ галай  фонд тешкилун ва шаирдиз Эминхуьре зурба памятник хкажун патал чIугур кьван зегьметар рикIел къвезва. Ихьтин крар мадни ава. Да­гъустандин писателрин Союзда лезги секциядин кIвалах тешкилун, “Самур” журналдиз регьбервал гун… ва икI мадни.

Гьелбетда, шаирдин зегьметдиз кутугай къиметни ганва. Ам РФ-дин писателрин Союздин член, РД-дин искусствойрин лайихлу деятель, Дагъустандин халкьдин писатель — гьуьрметдин чIехи тIвара­рин, хейлин маса шабагьрин сагьибни я. И кар винидихъни къейднава.

Халкьди А.Исмаилован тIварцIиз ийиз­вай гьуьрметдин дережа и йикъара Мегьа­рамдхуьре кьиле фейи шадвилин меж­лисдини къалурна. Ихьтин межлисар мадни хъийизвайдини къейднава.

* * *

Чна чи  къелемдин юлдашдиз агакь­на­вай дережаяр рикIин сидкьидай тебрикзава: ада хейлин йисара чи газетдин редакциядани отделдин редактор яз кIва­лахна.

Мубаракрай дережайрин кьакьанвал,

Чир тахьурай са чIавузни такIанвал.

Гьам ЯркIарик, гьам Ахцегьа, Гиярдал

Зар алаз хьуй ви илгьамдин Киярдал!

Агакьда вав мадни къалин тарифар —

Уьтквем хьурай чи шаиррин тайифа!..

Мердали Жалилов, «ЛГ»-лин литературадин отделдин редактор

Вад гафунай — къад манат

Зи гуьгьуьлар пара къулай тир. Югъ дустарихъ галаз акъатнавай. Шегьердивай къерехда, кIвалахдикай гьич фикирни тавуна. Къулай иномаркада аваз, сада-садан  къвал тIушун тийиз. Кондиционер авайвиляй, чимивили гьелек тийиз, кьве сят а па­тахъ­, гьакьванди и патахъни атIанвай рекьи кIусни юргъун авунвачир…

Гьарунан ихтилат цIил кьван яргъи жедайди чиз, Хъуруна суал гана:

— Ахпа вуч хьана-е? А яргъи ихтилатрикай вучзавайди я?

— Эхиз жедач вавай! Валлагь, жедач!

— Яда, за вучиз эхзавайди я? Лагьана тур лугьузвай гаф. Де гьун, ахпа вуч хьана?­

— Ахпа акьахна зун маршруткада.

— Акьахдачир ман, хкиз тадай дустарив кIвализ кьван.

— Шегьердин а кьиле  яшамиш жезвайбурув хкиз тунач за жув и кьилиз кьван. Чкадилай чкадал маршрутка физваз акуна, абуруни чин гьалднач.

— Дуьз я ман. Ахпа гьикI хьана? Акьахна вун маршруткадиз…

— Эхь, акьахна зун. Акуна заз, инлай чи бубайрин  муьхце къулай я. Ацукьдай чкаяр куьгьне хьун анихъ амукьрай, абур, верчерин демекдин кьацIар хьиз, чиркин тир, абурухъай  ни къвезвай…

— Гьадан гъавурдани зун акьуна. Чи шегьерда чIехи пай маршруткаяр гьахьтинбур я. Ахпа вуч хьана-е?

— Ви кьарайсузвал вуч я, кьарай атIайди?

— Яда, вуна закай вучзава? Зун гьахьтин­ди­ язва, эхь. Жува лугьудай гаф лагьана тур.

— Яда, ваз рулдихъ галайдан суфат аку­найтIа!.. Чурудал — чIар, кьил-бачIах, чIа­рар — чиркин. Чебни — рехибур. Алай перем­ни — рехиди,гардандилай агъуз, юкьван тар тирвал, пад хьанвайди…

— Астафируллагь,- къапарай акъатзава  Хъурун. — Ахьтинбур чазни тIимил аквазвач, я чан стха. Ахпа вуч хьана?

— Гьалунни  кьей хцин аламатдинди тир. На лугьуди, инсанар туш машиндавайбур, Макъан тамун керкетIар я… Я товарищ шофер,- лагьана за адаз жув ацукьнавай чкадилай, — им вуч машин я, вуна инсанар тухузвайди?

— Масад авач лагьанани?

— Эхь, ваз гьинай чида?

— АвайтIа, ада гьалдай хьи.

— Бес са къайда кьванни  кIандачни?- рахана зун мад.

— Бегенмиш туштIа, эвичI лагьанани?

— Ваз гьинай чида? Зун рахаз акуна, машинда ацукьнавай  дишегьлиярни  викIегь хьана, чпин туьгьметарни ийиз эгечIна. Шоферди, лагьайтIа, са гафни хълагьнач. Ам, вичин вилик квай гуьзгуь салондихъ туь­кIуьр­­на, анжах зи чиниз килигзавай.

— Яраб вучиз тиртIа?

— Ам заз чидач.

— Заз чида, амма лугьудач…

— Гьа икI, агакьна зун чи куьчедиз. Маса пулар гвачиз, за адав виш манат вугана. Гьа­къи къачуна, ада зи гъиле пул хтуна. Рак акьалдай мумкинвални тагана, ам, хуртI га­на, чкадилай юзана, вилерикай квахьна…

— Икьван яргъи ихтилат вуна вуч паталди авурди я?

— Вуч паталди?.. Ада зи виш манатдикай, рекьин гьакъи къачурла, артухан къад манат  кьилни къачуна!

— Вад гафунай къад манат гзаф туш хьи.

Йифен операция

Вахт кьуланферив агакьзавай чIавуз, Хъурунан телефонди  макьам яна. Кроватдин патав гвай тумбочкадал алай ам акI зурзазвай хьи, на лугьуди, адав са чIуру ха­бар гва. Белки, зенг йифен геж чIавуз атайвиляй, Хъуруназ ам гьакI аквазвай жеди…

— Гьай, — лагьана, ада трубка япал эцигна­.

— Ам зун я — йе, я къунши. Ахварай авуднани за вун? —  рахана  Гьарунан сес.

— Ахварал физ агакьнавачир, месик анжах экечIнавай… Хьайи кар авани? Чун няниз акурбур тир кьван?..

— Зунни ксуз гьазур хьанвай, къунши. Ам­ма чи кьведан подъездда са кас ава. Ширт-ширт ийиз, адан кIвачерин сесер агакь­зава зи кIвализ. Кьве сеферда зенгинал тIубни илисай хьтинди я.

— Рак ахъайна килиг ман, — сес хкажна Хъуруна.

— Ваз чизвачни, зи гадади гьина кIвалах­заватIа?.. ГьинвачтIани, адан гуьгъуьна авайбур я.

— Ам кIвале авачни?

— Ваъ. Къе дежурствода ава.

— Акъваз, зун килигда подъезддиз..

Хъурун кIваляй экъечIзавай ракIарихъ­ди фена. Анив агакьдалди, адан кьилени игьтият квай  хиялар рахана: “Ваз герек яни рак ахъайна подъезд ахтармишун? КIвалер атIуз-тарашзавай, ягъиз-рекьизвай, са куьнихъайни кичIевални регъуьвал амачир чIавуз, къунши патал вуна ви кьил баладик кутадачни?” Гьавиляй Хъуруна рак ахъай­нач, ада тIеквендал вил эцигна, подъ­езд ахтармишна.

Телефонди мад сеферда  макьам яна.

— Килигнани вун? — рахана Гьарунан сес.

— Эхь, ана касни авач.

— Жеч! Заз кIвачерин ванер атана эхир?..

— Экв авачир чкадай вуч аквада заз?  Канвай лампа дегишарнач хьи вуна, дегишарнач. Зал вил алаз…

— Эхиримжи сеферда лампа турди зун тир, вун ваъ, я къунши, — батIуларна ам  Гьаруна. — Абур гьич. Ша чна икI ийин.

— ГьикI?

— Зунни ракIарихъ гала, вунни, — гъавурда тваз эгечIна  Гьарун. — Вуна жуван трубка хкудмир. За  пудалди гьисабда. Пуд хьайила, чна, кьведани сад хьиз,  ракIарар ахъайда. Аквада чаз анихъ вуж галатIа.

— Хьурай де, гьисаба, зун ракIарихъ гала.

— Са-а-ад… Кьве-е-ед… Пу-у-уд! — гьисабна Гьаруна трубкадай.

Хъуруна, чеб меслят хьайивал, гьасятда рак ахъайна. Цлал лампа кузвачиртIани,  къецелай аватзавай нурари  дегьлиз гьар са затI аквадайвал экуь авунвай. Подъездда къекъвена, адаз  чан алай са затIни, са касни  акунач.

Гьарунан кIвалин рак анжах гила ачух хьана.

— Вуна залай фад рак ахъайна,- вич гьахъариз кIан хьана адаз.

— Ваъ, вуна залай хейлин геж ахъайна ви рак, — ам батIуларна Хъуруна.

Гьарунан амалдарвал чиз, ада алава хъувуна:

— Ваз, къунши, гьамиша хьиз, ви крар зи гьисабдай туькIуьриз кIан хьана. Эгер ви гуьгъуьна мидя аватIа, ам вид я, ада вич заз къалурдач…

— Яраб авай жал кас-мас?

— Чир хьана кIанзаватIа, лампа тур, къунши. Мад сеферда  пудал кьван  гьисабдайвал хъхьайлани, жуван рак сифте ахъая…

Абдуселим Исмаилов, Дагъустандин халкьдин писатель