Гьафте вилик республикада гзафбуруз малум тушир, прессадин векилри са артух фикир тагай метлеблу вакъиа кьиле фена. Сулейман-Стальский райондин векилар дуствилин алакъаяр мягькемарунин, гегьеншарунин мураддалди Ботлих райондиз фена, ана сифте яз тухузвай “Андивийрин япунжи” фестивалдани иштиракна. Лугьун хьи, лезгияр аварвийри, андивийри пара хушвилелди кьабулна ва абур гьакI рекьени хтуна. Ихьтин метлеблу ва важиблу вакъиа гьикI ва вуж себеб яз арадал атайди я? Идан гьакъиндай чаз ЦIийи Макьарин хуьре яшамиш жезвай отставкада авай полковник Магьмудов Магьсуба суьгьбетзава.
— Хайи хуьруьз хкведалди за Россиядин регионра МВД-дин органра къуллугъна, дустагърин колонийрин чIехиди хьайиди я. Гьина жувал дагъустанви гьалтнатIани, за ам жуван ватанэгьли хьиз кьабулна, лазим вахтунда, миллет хабар такьаз алакьдай куьмекарни гана. Ина, республикада, вилик-кьилик квайбуру миллетчивилиз кьил язавай, садбур хайибурай, масадбур тахайбурай кьазвай тегьер акурла, зун сифте ажугъламиш хьанай, ахпа мягьтелвилихъ кьадар амукьнач. Заз чизвай эхир, халкьарин арада са такIанвални авайди туш, амма чиновникар, политикар лугьудай бязибуру чпин хсуси итижар патал миллетчивилин гьерекатриз рехъ ачухзава. Им чи республикада ерли рехъ гана кIанзавай кар туш, — лугьузва М.Магьмудова.- Республикадин алатай руководителди тухвай миллетчивилин сиясатди адал баркалла гъанач. Адалай вичин халкьдин векилрини наразивалзава.
Заз тарихар чириз, ктабар кIелиз, хъсан инсанрикай дустар, хванахваяр кьаз кIанда. ГьикI лагьайтIа, Дагъустандин тарихди чаз чи улу-бубаяр дуствилелди, сада-садаз куьмек ийиз яшамиш хьайиди рикIел хкизва. Дагъвийрихъ гьар са хуьре хванахваярни жедайди тир. Ихьтин хъсан адетар квадарун, тахьай мисал авун дуьз туш.
2000-йисуз, Сочида санаторийда ял ядайла, зун аварви Камил Мегьамедовахъ галаз таниш хьанай. Амни МВД-дин полковник тир. Чи танишвал дуствилиз элкъвена. Анлай инихъ ингье 18 йис алатзава, чи дуствал мадни мягькем жезва. Ара-ара зи хизан адахъ илифзава, адан багърияр за кьабулзава. Гьар сефердани за дустунин хизан чи ерийрин гуьзел чкайриз, хуьрериз тухвана. Хушвилелди лугьун за, абур, чи дагъларин, аранрин гуьзел тIебиат, хуьрер акурла, гьейран жедай. “Куь чилер, чкаяр пара хъсанбур, вил ацукьдайбур, мад сеферда хквез кIан жедайбур я” лугьудай абуру.
Эхиримжи сеферда дуст чахъ илифайла, чи арада халкьарин дуствиликай, чиновникри чеб тухузвай ахлакьсуз тегьердикайни ихтилатар хьана. За адаз лагьанай:
— Дуст Камил, чи халкьарин арада виш агъзур йисарин дуствал ава. Дегь девирар чаз са акьван малум туштIани, Ярагъ Мегьамеда Дагъустандин имамриз тарсар гана, Шамилан азадвилин рехъ нурлу авуна. Аварвийри Ярагъ Мегьамед шейхдин сурукай мавзолей авуна, анаг зияратдиз элкъуьрна. Гьамзат ЦIадасани СтIал Сулейман еке дустар тир. Гьамзатан хва Расула рекьидалди Сулейманан тIвар ва кар вине кьуна. Гьатта Кьасумхуьруьн райондиз зурба шаирдин тIвар гуникни Расула вичин пай кутуна. Дагъустандин билбил Рагьимат Гьажиевади аваррин билбил Муи Гьасановадиз гьар са рекьяй куьмекар гана. Ингье чун кьведни дустар я. Ихьтин хъсан алакъаяр арадавай лезгиярни аварвияр цIудралди, вишералди ава. Эвленмиш хьанвай кьве миллетдин векиларни тIимил туш. Гьавиляй чаз, чиновникрилай, политикрилай аслу тушиз, чи халкьарин арада дуствилин алакъаяр мадни мягькемардай мярекатар, гьерекатар герек я.
— Вун гьахъ я, дуст, — разивал къалурнай Камила. — Чахъ дуствилин еке чешнеяр, мисалар ава. Заз лап хъсандиз чида, чи МВД-дин органра дустар тир аварвиярни лезгияр хейлин я. Куь гадаяр ихтибар ийиз жедай, викIегь, итимвилин гаф гвайбур я. Чахъ такIанвалдай, сада-масадаз писвалдай са себебни авач. Ша чна сифте чи районрин арада дуствилин алакъаяр арадал гъин.
И фикир зазни хуш хьана. Камила месэла гежел вегьенач. Ада зенг авуна ва вич Ботлих райондин администрациядин кьил Мегьамед Патхулаевахъ галаз меслят хьанвайдакай хабарна. Зунни чи райондин кьил Нариман Абдулмуталибован патав фена, адаз месэладин гьакъиндай малумат гана. Баркалла, ада гьасятда теклифдин тереф хвена ва ам лап хъсан кар жедайди лагьана.
Гьа икI, алай йисан 14-августдиз Сулейман-Стальский райондай полковник Магьсуб Магьмудов, Кьасумхуьруьн телеканалдин журналист Мизам Магьмудов ва художник Айвар Камилов Ботлих райондиз рекье гьатна. Махачкъалада абур Камил Мегьамедова кьабулна ва инай машинда аваз дагъларихъ рехъ давамарна.
Мизам Магьмудова ихтилатзава:
— Зун Кеферпатан Дагъустандиз сад лагьай сеферда физвайди тир, гьавиляй Гимридин тоннелди, Ахульгодин тарихдин комплексди, кукIушар цифери кьунвай дагълари ва ара-ара аквазвай цава лув гузвай лекьери зун гьейранарна. Ажайиб ва гуьзел чкаяр я. Лугьудайвал, гьар дагъдихъ, яйлахдихъ, хуьруьхъ вичин гуьрчегвал, кьетIенвал ава. Са карди зун мадни гьейранарна. И дагъларин хуьрер вири сагъ тир. Чи харапIайриз элкъвенвай хуьрер, инсанар амачир дагълар рикIел хтайла, рикI гьайифди кана ва за рикIяй авар жемятриз баркалла лагьана.
Ботлих районда Республикадин фольклордин “Андивийрин япунжи” тIвар алаз сад лагьай фестивални кьиле тухузвай. Мегьамед Патхулаева чун пара хушдиз кьабулна ва Шамил, Гуьмбет, Чарода, Акуша, Леваша, Ахвах, Чечен Республикадин Ведено районрай атанвай мугьманарни галаз Казенной-Ам вирин къерехдал тухвана. Фестивалдин мярекатар гьа инал кьиле физвай. Вирин къерех тирвал районрин ва хуьрерин майданар ачухнавай. Заз чир хьайивал, япунжийрин ватан Рахата хуьр тир. Дишегьлийри гьа инал япунжиярни гьазурзавай. Районда кIуь чепедин кьваларни ава. Гьа чепедикай андивийри кьел хкудиз гзаф вахт я. Алай вахтунда, кьел хкудиз, чпин кьил хуьзвай 5-6 хизан авалда.
Югъ марф къвазвайди тиртIани, инсанар гзаф авай. Фестиваль хъсандиз текшилнавай. Манияр, кьуьлер… Хуьрерин, районрин майданрал вири мугьманриз хуьрекар пулсуз теклифзавай. Фестивалдин иштиракчийрин вилик Магьсуб Магьмудовни рахана. Ада Дагъустандин халкьариз садвал, дуствал кIанзавайдакай, вири месэлаяр гъил-гъиле вугана гьялун лазим тирдакай, Сулейман-Стальский ва Ботлих районриз дуствилин муькъвер эцигиз кIанзавайдакай лагьайла, жемятри гурлу капар яна.
Фестивалдилай гуьгъуьниз чун андивийрин хейлин кIвалериз фена. Виринра чун шаддиз, рикIин, гъилин ачухвилелди къаршиламишна (шикилда). Чкадин журналист Умахан Андийскийди лагьана: “Куьн, лезгияр, иниз атунал чун пара шад я. Квез чир хьухь, чна лезгийриз гьамиша гьуьрметзавайди я. Ботлихдин 1-нумрадин школа районда лап хъсанбуркай, чешнелубуркай сад я. Къад йисуз адан директорвиле лезги дишегьли Асият Мирзоевнади кIвалахна. Ботлихвийриз рагьметлуди чпин диде, вах, руш хьиз кIандай. Чи районда мадни лезгияр яшамиш жезва. Абуру чеб анжах лайихлу краралди успатзава. Чи районри дуствилин, амадагвилин алакъаяр кутIунун къенин вахтунин истемишун я”.
Эхь, кьве дустунин дуствал Сулейман-Стальский ва Ботлих районрин агьалийрин дуствилиз элкъведа.
Нариман Ибрагьимов
