(Эвел — 2023-йисан 45-50-нумрайра, 2024-йисан 2-9, 14-15, 19-20, 22-33, 35-40, 47, 48-нумрайра, 2025-йисан 2, 7, 13-15, 17-19, 21-24, 27, 31-34, 43-44-нумрайра)
ГъвечIи лишан №131
Мегьти (Магьди) загьир хьун
Вич Магьди я лугьуз, иддя кьур ксарикай куьруь малуматар
(…) 2. Абдулла ибн Сабаъ лугьудай чувудди Али ибн Аби ТIалиб (къуй адалай Аллагь рази хьурай) вилив хуьзвай аль-Магьди я ва Али и дуьньядиз элкъвена мад хкведа лугьуз къейдзавай.
- Аль-Мухтар ибн Убейд ас-Сакъафийди къейднавай, гьижрадин 81-йисуз кьейи Мугьаммад ибн аль-Гьанафия вилив хуьзвай аль-Магьди я. Мугьаммад ибн аль-Гьанафия ам Мугьаммад ибн Али ибн Аби ТIалиб (къуй адалай Аллагь рази хьурай) я. Адаз «Ибн аль-Гьанафия» бану Гьанифа къебиладай тир адан диде Хавлагь бинт Жаъфар себеб яз лагьанва.
- «Кайсания» лугьудай кIеретI (секта). Абур я Алиди (къуй адалай Аллагь рази хьурай) азад авур Кайсан лугьудай лукIран рехъ давамарзавайбур (терефдарар). Шийитрин и сектади чпин имам Мугьаммад ибн аль-Гьанафиядихъ михьиз вири чирвилер авайди яз гьисабзава. Абур вири кIватI хьанва (сад хьанва) са келимадал: «Бес дин ам итимдиз муьтIуьгъ хьун я!». А карди (келимади) абур гъана Шариатдин дестекар тайин тир итимралди теъбир авунин фикирдал. Гьавиляй абуру Шариатдин дестекар кардикай хкудна. Абуру Абдулла ибн Муавия ибн Абдулла ибн Жаъфар ибн Аби ТIалиб аль-Гьашими аль-Къураши… аль-Магьди я лагьана гьисабнава.
- Мугьаммад ибн Абдулла ибн аль-Гьасан ибн Али ибн Аби ТIалиб (адан тахаллус — Зун-нафс аз-закия «михьи руьгьдин сагьиб», гьижрадин 145-йисуз кьена). Ам Аллагьдихъай кичIе, гзаф йифер ибадатра акъуддай, гзаф сивер хуьдай инсан тир… Адан девирда бязи инсанар адан гъакъиндай имтигьандик акатна… Ам аль-Магьди яз гьисабиз гатIунна. Адаз вичин гьерекат (мезгьеб) ва терефдарар хьана. Ам алахъна гьалар дуьзар хъийиз. Амма адан девирда мусурман уьлквейри гьакимар (башчияр, эмирар) тир аббасивийри адан аксина 10 агъзур аскердин кьушундалди дяве тухвана. Гьа икI, абуру адан гьерекат телефна куьтягьна. «Зун-нафс аз-закия» аббасивийрин аль-Мансур халифадиз акси экъечIна… Адан девирда гьахъсузвилерни зулумкарвилер гзаф гегьенш тир.
- Вич Магьди я лугьузвайбурун арада гьижрадин 325-йисуз кечмиш хьайи Убейдулла ибн Меймун аль-Къаддагьни авай. Адан чIехи буба ягьудрикай тир. Ам вич лагьайтIа, «къарамитIар» сектадин кьил тир, чпи мусурманар ягъиз кьейи ва гьижрадин 317-йисуз ЧIулав къван чуьнуьхай Кябедай. Абур ягьудрилайни насарайрилай генани пис я кафирвал авуниз.
Адан рухвайрин гъиле гьукум, къуват, гужлувал авай. Абуру Египет (Миср), Гьиджаз, Шам къачуна. Тапарралди ва хаинвилелди абуру чеб, ФатIимадин (къуй адалай Аллагь рази хьурай) несилрикай я лагьана, Пайгъамбардин (Аллагьдин патай салават ва салам хьуй вичиз) хизандихъ галаз алакъалу авуна. Гьавиляй абуруз гьакIни ФатIимийвиярни лугьузвай.
Абуру шафии-мезгьебдин бинедаллаз дуван авун михьиз алудна (чIурна). Сурарин винел кIвалер, гуьмбетар эцигна ва, абур себеб яз, мусурманриз чIехи балаяр, мусибатар хьана.
КъарамитIрин сектадик квайбуру винелай чеб мусурманар яз къалурзава, амма гьакъикъатда лагьайтIа, абур имансузар, динсузар я. Абур вири динрай акъатнава, абурун мезгьеб мажусийринни гъетериз икрамзавай сабеийрин фикиррални къайдайрал бинеламиш жезва.
ЧIехи алим Ибн Каасира лагьана: «ФатIимийвийрин пачагьвал 280 йисалай артух девирда давам хьана. Убейдулла аль-Къаддагьа вич аль-Магьди я лугьуз къейдзавай ва ада аль-Магьдия шегьер эцигна»1.
- Вич аль-Магьди я лагьайбурук мад Ибн Тумарт тIварцIел машгьур хьайи Мугьаммад ибн Абдулла аль-Барбари акатзава. Ам гьижрадин 514-йисуз пайда хьана, а чIавуз и касди вич Али ибн Аби ТIалибан (къуй абурулай Аллагь рази хьурай) несилдикай я лугьуз хьана. Ада вичи-вичиз аль-Гьасан ибн-Алидилай гатIунзавай ата-бубайрилай эгечIна, вири несилдин эвледрин тIварар авай сиягь туькIуьрна (къундармишна).
Ада зулумдалди ва гужаралди пачагьвал авуна (яни гьукум анжах са вичин гъиле кьунвай). Ибн Тумарта амалдарвилер, гьиллеяр ишлемишзавай ва абурун куьмекдалди вичивай гуя аламатарни керематар къалуриз жезвайди я лугьуз, инсанар алцурарзавай. Адан гьиллейрикай (амалдар крарикай) сад ам тир хьи, са сеферда ада са шумуд кас сурара чуьнуьхарна, гуьгъуьнлай «аламат» къалурун патал ам инсанрин дестени галаз сурариз атана. Ада гьарайна: «Кьенвайбур, жаваб це!» ва абуру жаваб гана: «Вун гунагь авуникай хвенвай аль-Магьди я, вун зурбади я, вун… вун…». Ахпа адаз вичин амалдарвилер (гьиллеяр) винел акъатунихъай кичIе хьана ва чуьнуьхарай инсанрин винел сурарин накьвар чукIурна ва абур вири телеф хьана.
- Гьижрадин 1302-йисуз кечмиш хьайи Мугьаммад Агьмад ибн Абдулла ас-Суданидини вич аль-Магьди я лугьузвай. Ам Судандин винел гьукум кьур суфий тир. Ам вичин загьидвилел (терги-дуьнья, вири лезетрикай, вири затIарикай пегьриз яз, кьулухъ хьана, са кардикни акахь тийиз яшамиш жезвай инсан) сейли хьанвай. Вич аль-Магьди тирдакай ада вичин 38 йис тамам хьайила хабарна. Тайифайрин башчиярни шейхер адан патав фена…Ада вуж вич аль-Магьди тирвилел шаклу хьайитIа, ада Аллагьдихъ ва Адан Расулдихъ (Аллагьдин патай салават ва салам хьуй вичиз) кафирвална лугьуз тестикьарзавай, гьакIни буш, ичIи, са метлебни авачир фикирар ада мадни лагьанай. Ингилисви хашпарайриз акси гьерекатра ам гьахълу ва керчек тиртIани, амма гьакъикъат гьалди ам вичикай гьадисра ихтилатнавай аль-Магьди туширди къалурна. Ам тапаррин (иддярин) куьмекдалди и кардикай малумарзавайбурукай сад тир.
- Вич аль-Магьди я лагьайбурун арада гьакIни Мугьаммад ибн Абдулла аль-КъагьтIанини авай. Ам Саудиядин Аравиядин Пачагьлугъда, Эр-Рияд шегьерда, пайда хьана ва вичиз вирида вилив хуьзвай аль-Магьди вич тирдакай хабар гайи ахвар акурдакай лагьана. Са кьадар инсанри адаз «байгьат» (кьин) гана ва абур гьижрадин 1400-йисуз Масжидуль-Гьарамда далдаламиш жез, чуьнуьх хьана. И вакъиа жемятдин арада «Къадагъа алай мискIиндин гъулгъула» хьиз сейли хьана ва адан нетижада аль-КъагьтIани яна кьенай.
_______________________
1 «Аль-Бидая ванн-нихая», 13/331.
(КьатI ама. Мугьаммад ибн Абдуррагьман аль-Арифидин ктабдай)
Гьазурайди — диндин алим
Ямин Мегьамедов
