(Эвел — 2023-йисан 45-50-нумрайра, 2024-йисан 2-9, 14-15, 19-20, 22-33, 35-40, 47, 48-нумрайра, 2025-йисан 2, 7, 13-15, 17-19, 21-24, 27, 31-34, 43-нумрайра)
ГъвечIи лишан №131
Мегьти (Магьди) загьир хьун
Гила аль-Магьдидиз талукьбур хьун мумкин тир гьадисрин десте къвезва.
- Жабир ибн Самура асгьабди (къуй адалай Аллагь рази хьурай) агакьарна: «Зун буба галаз Пайгъамбардин (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) патав фена ва заз, ада икI лугьудайла, ван атана (мана):
“Гьакъикъатда, квехъ цIикьвед халифа тахьанмаз, и кар акъваз жедач”».
Жабира лагьана: «Ахпа ада лагьана гафар закай чуьнуьх (чинеба) хьайи ва за бубадивай хабар кьуна: “Ада вуч лагьана?”. Ада жаваб хгана:
“Абур вири къурейшвийрикай я”».1
ЧIехи алим Ибн Касира лагьана: «И гьадисди адалатлу цIикьвед халифа хьун лазим тирди къалурзава. Ина шийитрин цIикьвед имамдикай ихтилат физвач, вучиз лагьайтIа, абурукай гзафбуруз халифавилин кар гьич талукь хьанач. Къейднавай халифаяр къурейшвийрикай хьун, абуру регьбервал гун ва абуру адалатлувал авун лазим я».
- Гьафса асгьабди (къуй адалай Аллагь рази хьурай) агакьарнавайвал, Аллагьдин Расулди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) лагьана (мана):
«Дугъриданни, кьушун дяве тухун патал КIвалихъ (Кябедихъ) рекье гьатда. Та абур баябан чилел агакьайла, абурун юкьва авайбур, чил пад хьана, чили туькьуьнда ва эверда кьилевайбуру эхирда авайбуруз. Ахпа гьабурни, чил пад хьана, чили туькьуьнда. Абурукай амукьда катай анжах са итим — вичи абурукай хабар гудай»2.
Яни абурукай тек са кас, катайди, амукьда, ам виридахъ галаз чилин кIаник акатдач ва ада инсанриз вири кьушун чилин кIаник акатайдакай ахъайда.
- Умм Саляма асгьабди, иманлуйрин дидеди (къуй адалай Аллагь рази хьурай) агакьарнавайвал, Пайгъамбарди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) лагьана (мана):
«Халифа кьейидалай кьулухъ гьуьжет (чаравилер) арадал къведа. Мединадин агьалийрин арада са инсан пайда жеда ва ам Меккадиз катда. Меккадин агьалияр адан патав къведа ва ам акъудна, адаз вичиз кIан тийиз, адаз «байгьат» (кьин) гуда — ар-Рукнудин (ЧIулав къванцин)» ва аль-Макъамдин арада (халифавилиз хкяда). Адан патав Шамдай кьушун рекье твада, амма Меккадинни Мединадин арада авай къумлухда (баябан чуьлда) кьушун чилин кIаник акатда. Инсанриз и кар акурла, адан патав Шамдин абдалар (будалаъ), абид ва диндар ксар, Иракь-эгьлийрин хъсан ва салигь ксарин дестеяр къведа, абуруни адаз кьин гуда — Рукнудин ва Макъамдин арада. Ахпа къурейшвийрикай тир итим пайда жеда ва адан халуяр (дидедин патай) Калб къебиладай я. Ада абуруз акси кьушун рекье твада ва рекье тур кьушунди гъалибвал къачуда ва ам жеда Калб къебиладин кьушун. Зиян жеда, Калб къебиладин «гъанима» пайдайла, анал шагьидвал тавурбуруз (анал тахьайбуруз!). Бес ада мал пайда ва инсанрин арада ада абурун Пайгъамбардин Суннадал амал ийида. Ислам чилел вири халкьарин арада мягькемдаказ, къуватлудаказ, дурумлудаказ гегьенш жеда ва амукьда ам ирид йисуз. Ахпа ам кечмиш жеда ва мусурманри адал жаназа-капI ийида»3.
Маса риваятда къейднавайвал, «ам кIуьд йисуз амукьда».
Аль-Магьдидикай тир гьадисар якъинбур я, и кардал шак алач. Абур къанни цIуд асгьабди агакьарнава ва гъанва а гьадисар Сунна агакьарзавай ва ам ахтармишиз кIватIзавай чIехи имамри — гьадисрин текстерин ва абурун иснадрин гьакъиндай. Алимри абур делилар яз къачунва, та Магьди пайда хьунин кар виридан иттифакь хьанвай кар хьанва — Агьлу-Сунна ва валь-Жамаадин арада. Дугъриданни, са десте алимри хабар гузвай Магьдидикай тир гьадисар «таватурбур» тирди, яни жемятдилай жемятдал агакьнавай гьадисар. А кардикай хабар гузвай имам ас-Сафариний ва аш-Шавканий ва Мугьаммад Сиддикь Хан — (Аллагьди абуруз регьим авурай).
Вич Магьди я лугьуз, иддя кьур ксарикай куьруь малуматар:
Эгер чна тарихдиз вил вегьейтIа, чаз мусурманар са шумуд асирда жуьреба-жуьре фикиррин гьакъиндай чаравилерайни (разногласия) гьахъсузвилерай акъатайди, регьберрин патай авай зулумкарвилер бязи вахтара эхиз тежедайбур ва акьалтIай чIехибур тирди аквада. Гьавиляй чеб аль-Магьди я лагьай инсанарни пайда хьун ва бязи жемятар ахьтинбурун чIалахъ хьун мягьтел жедай кар туш. Абурун арада ава:
- Рафидитри гьисабзавайвал, абурухъ абуру вилив хуьзвай аль-Магьди ава. Ам абурун цIикьвед имамдикай эхиримжиди я. Абуру адаз Мугьаммад ибн аль-Гьасан аль-Аскари лугьузва. Абуру ам аль-Гьасан ибн Алидин несилрикай яз ваъ, аль-Гьуьсейн ибн Алидин (къуй абурулай вирибурулай Аллагь рази хьурай) несилрикай яз кьунва.
Абуру гьисабзава:
— ам агъзур йисалайни гзаф идалай вилик, гьижрадин 260-йисуз, Самураъ шегьердин зирзимидиз гьахьнава;
— ам аниз гьахьайла, адан вад йис тир. Гьанлай кьулухъ ам гьа зирзимида яшамиш жезва ва ам кьенвач: ам эхиримжи заманада экъечIда;
— абуру гьакIни гьисабзавайвал, ам шегьерра ава, адаз инсанар авай гьалдикай чизва ва гьа са вахтунда ам садазни таквадайди яз амукьзава.
Абурун вири и гафар са делилни, са субутни авачир сефигьвал я. Ихьтин инандирмишвал я акьулди, я логикади кьабулзавач ва а кар Аллагьди инсанриз тайинарнавай къанундиз акси я. Аллагьдин виридалайни хъсан халкьнавай затIар (бендеяр) — пайгъамбар, расулар — вири кьенва. Бес Аллагьди гьикI Вичин пайгъамбарарни расулар рекьизва, рафидитрин Магьди агъзур йисалайни гзаф тир девирда чан алаз тазва, абуру лугьузвайвал!
Мадни: вуч паталди ам квахьнава ва чуьнуьх хьанва и яргъи муддатдин къене вичел чан аламаз. Вучиз ам инсанрин вилик экъечIзавач, вучиз ада къе, чи уьммет гьакьван мугьтеж тир гьалда авайла, дуьз кар авун эмирзавач ва пис крар авун къадагъа ийизвач.
ЧIехи алим Ибн Касира (къуй ам Аллагьдин регьимдик хьурай), гьадисра тIвар кьунвай аль-Магьди Мугьаммад ибн Абдулладикай рахадайла, лагьана: «Ам экъечIда шаркь патан уьлквейрай — яни Агьлу-Суннадин Магьди — Самураъдин зирзимидай ваъ, рафидитрин авам ксари гьисабзавайвал, ам исятда гьана ава лугьуз. Абуру ам эхиримжи заманада анай экъечIун вилив хуьзва. Дугъриданни, им шейтIанди илитIнавай терхебавал, гьакIан буш гафар я, гьикI лагьайтIа, и кардин гьакъиндай я Ктабда, я Суннада субутдин са делилни авач, а крар я акьулди (къанажагъди), я дуьз фикирди тестикьарзавач.»4.
________________________
1 Гьадис Муслима гъана, 79/80.
2 Муслим, 4/2209.
3 Гьадис Абу Дауда гъана.
4 «Ан-нихая филь-фитан валь-маляхим», 17-чин.
(КьатI ама. Мугьаммад ибн Абдуррагьман аль-Арифидин ктабдай)
Гьазурайди — диндин алим
Ямин Мегьамедов
