(Эвел — 2023-йисан 45-50-нумрайра, 2024-йисан 2-9, 14-15, 19-20, 22-33, 35-40, 47,48-нумрайра, 2025-йисан 2,7, 13-15, 17-19, 21-нумрайра)
ГъвечIи лишан №122
Кьушунди Кябедал гьужумда ва ам
эвелимжидилай эхиримжидалди, чил пад хьана, ада туькьуьнда
Пайгъамбарди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) хабар ганвайвал, са кьушунди Аллагьдин Къадагъа алай КIвалел (Кябедал) гьужумун кьетIда, Къурайш къебиладикай са итимдин аксина женг тухун патал. А итим аль-Магьди яз жеда. Сад тир Аллагьди [а] кьушун тамамдиз — сад амай кьван вири — чилин кIаник акатдайвал ийида ва гьакIни Пайгъамбардин (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) уьмметдикай тир кьушунни ва абурал (Къияматдин юкъуз) чан хкида — абурун ниятар тирвал [яни гьар са кьушундиз вичин ниятриз килигна эвез хгуда, суваб лайихлубуруз — суваб, жаза лайихлубуруз — жаза].
Убейдулла ибн аль-КъибтIиййади хабар ганвайвал, ам, аль-Гьарис ибн Аби Рабиа ва Абдулла ибн Сафван чилин кIаник акатдай кьушундикай хабарар кьун патал Умм Салямадин патав фена. Ибур Абдулла ибн аз-Зубейра аль-Гьаджжадж ибн Юсуфахъ галаз женгер тухузвай йикъар тир. Ибн аз-Зубейр Меккада Аллагьдин Къадагъа алай КIвале, далдалух чка яз, чуьнуьх хьанвай. Умм Салямади лагьана: «Аллагьдин Расулди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) лагьана (мана):
«Са инсан КIвале чуьнуьх жеда. Адан патав кьушун рекье твада. Кьушун (Меккадин ва Мединадин арада) баябан чуьлда авайла, абур, чил пад хьана, чилик акатда». За хабар кьуна: «Я Аллагьдин Расул! Бес гьикI жеда вич мажбуридаказ фейидан патахъай?!».
Ада жаваб хгана:
«Амни амайбурухъ галаз санал чилин кIаник акатда. Амма Къияматдин юкъуз адал чан хкида — адан ниятдиз килигна»1.
Маса риваятда къейднавайвал, Пайгъамбар (Аллагьди салават ва салам хьуй вичиз) чилин кIаник акатдай кьушундикай рахана ва Умм Салямади хабар кьуна: «Мумкин я абурун арада мажбури тир касни хьун?!». Ада жаваб хгана:
«Абурал, чпин ниятрилай аслу яз, чан хкида»2.
Ниятрилай аслу яз чан хкуникай лагьайтIа, и кардин себеб ам я хьи, кьушундик квайбурун арада чеб мажбури авурбур, абуруз гьакI табий хьайибур ва базардин сагьибарни (алверчияр) хьун мумкин я. Абур вири телеф хьунин себеб ам я хьи, пис крариз юлдашвал авурла, а карди писвилихъ гъида, вучиз лагьайтIа, балади (мусибатди) вири кьада — писбурни ва абурухъ галайбурни. Къияматдин юкъуз абурун гьар садан, чпин ниятрилай, макьсадрилай аслу яз, гьахъ-гьисаб ийида.
И гьадисда зулумкаррихъ галаз юлдашвал авуникай, абурухъ галаз санал финикай мукъаят хьунин игьтиятвал ава. Гьадисда къалурзава, гьи касди гунагь карда жемятдин кьадар гзаф авун патал гуьгьуьллудаказ иштирак авуртIа, гьадазни жаза важиблу жезва атIабурухъ галаз.
ГьакIни и гьадисда къалурнавайвал, Аллагьди [вичикай] ихтилат физвай кьушун, ам Кябедив агакьдалди, чил падна, чилин къенез ракъурда.
И гьадисрин риваятрай гъавурда гьатзавайвал, Кябедал гьужумиз фидай и кьушундин ният Масжидуль-Гьарамда далдаламиш хьанвай аль-Магьдидихъ — Мугьаммад ибн Абдулладихъ галаз женг тухун я. Сад тир Аллагьди ам [аль-Магьди] хуьда ва вири а кьушун чилин кIаник кутада, адаз гьуьрметун (керемат) яз.
Иманлуйрин диде Аишади (къуй адалай Аллагь рази хьурай) агакьарнавайвал, ада лагьана: «Аллагьдин Расул (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) ахвара хъуткьунна ва чна хабар кьуна: «Я Аллагьдин Расул. Вуна ахвара виликдай тавур хьтин кар авуна?!». Ада жаваб гана (мана):
«Ажеб кар я, зи уьмметдикай бязи инсанар рекье гьатда (женг чIугваз) КIвал (Кябе) галайвал — Къурайш къебиладай са итимдин аксина вич а КIвале далдаламиш хьанвай (хуьнуьх патал), та абур (кьушун) баябан чуьлдал атайла абур (вири), чил пад хьана, чили туькьуьнда»3.
Чна лагьана: «Я Аллагьдин Расул. Рекьи гьар жуьредин инсанар кIватIда». Ада жаваб хгана:
«Эхь, [абурун арада] хъсандиз вичин кар чизвайди, мажбурнавайди, рекье (сеферда) авайди жеда, вири абур телеф жеда гьа са телеф хьуналди [яни чили туькьуьнналди] ва Къияматдин юкъуз абур экъечI хъийида чпин сурарай гьар жуьре рекьералди [гьа жуьре гьаларалди] — Аллагь-Таалади абурал чан хкида — абурун ниятрал алаз4»5.
Маса риваятда ада агакьарнавайвал, Аллагьдин Расулди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) лагьана (мана):
«Са кьушун Кябедал гьужумиз фида. Ам баябан чуьлдив агакьайла, абур сад амай кьван вири, чил пад хьана, чили туькьуьнда». Аишади лагьана: «Я Аллагьдин Расул, гьикI абур эвелимжидалай эхиримжидалди чили туькьуьнда — вични абурун арада базарра авай ксар ва абурукай [а кьушундикай] тушир ксар аваз хьайила?!». Ада лагьана (мана):
«Сад лагьайдалай гатIунна, эхиримжидал къведалди — вири чили туькьуьнда, амма абурал, ниятрилай аслу яз, чан хкида»6.
Аль-Магьдидикай ва адахъ галаз алакъалу вакъиайрикай гегьеншдиз гуьгъуьнлай рахада7.
ГъвечIи лишан №123
Аллагьдин Къадагъа алай КIвалел
(Кябедал) гьаж авун акъваз хьун
Къияматдин йикъан вилик квай девирда кьиле фидай вакъиайрик фитне крар, рекьяй акъуддай, диндивай къакъуддай крар арадал атун акатзава. Кябедиз талукь ахьтин вахтар къведа — гьажни умра авун акъваз жедай.
Абу Саид аль-Худрий асгьабди (къуй адалай Аллагь рази хьурай) агакьарнавайвал, Аллагьдин Расулди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) лагьана (мана):
«КIвалел (Кябедал) гьаж авун акъваз тавунмаз, Къияматдин югъ алукьдач»8.
Къейд ийин хьи, и лишан лап геж кьилиз акъатда, гьикI лагьайтIа, Ажижаль-Мажиждилай гуьгъуьнай гьаж авун давам жеда.
_______________________
1 Гьадис Муслима гъана.
2 Гьадис ат-Тирмизиди гъана.
3 Чил ахъа жеда ва абур адан кIаник акатда.
4 Аллагьди абурал ниятрилай аслу яз чан хкида.
5 Гьадис аль-Бухарийди 4/284 ва Муслима
№ 2884 гъана.
6 Гьадис аль-Бухарийди гъана.
7 Килиг: 131-нумрадин гъвечIи лишан.
8 Аль-Бухарийди гъана.
Гьазурайди — диндин алим
Ямин Мегьамедов
(КьатI ама. Мугьаммад ибн Абдуррагьман аль-Арифидин ктабдай).
