Гелхен (урусдал — Гельхен) Кьурагь райондин кефердинни рагъэкъечIдай пата, Кьурагь вацIун вини кьере авай хуьр я. Эгер хуьруьн тIварцIин манадикай рахайтIа, ам кьве гафуникай ибарат я: гел (кел) ва хен, яни гелар яшамиш жезвай (хьайи) чка. Гелар Кавказдин Албанияда яшамиш хьайи халкьарикай сад тир. Хуьруьн тIварцIин гьакъиндай тарихдин илимдал машгъул алимрихъ маса фикирни ава — абуру хуьруьн тIвар дегь заманайра и чкада яшамиш хьайи Келхен лугьудай алимдин тIварцIихъ галаз алакъалу ийизва.
Гелхенрихъ сур ва девлетлу тарих ава. Ам ирид гъвечIи хуьрерикай арадал атана: Чфур, Туьхуьр, Никез, Келхен, КIеле, Кьерегь, Зупа. Хуьруьн мулкарал археологриз иски къелейрин харапIаяр жагъанва. Алимрин гьисабрай, и къелейрин къванерин яшар 1000 йисалай гзаф я. Мумкин я хуьруьн яшарни гьакьван хьун. И делилдин гьакъиндай шагьидвал вичихъ 500-далай пара йисарин тарих авай шейх Султан Агьмадан зияратдини ийизва. Султан Агьмад диндин рекьяй чирвилер авай, илимдал машгъул кас тир. Ада гьакIни шиирар кхьизвай, шейхдиз са шумуд чIални чизвай.
Алай вахтунда хуьре вад куьче ава. Хуьруьн майдан майишатдин мулкарни кваз 3500 гектардиз барабар я. 2002-йисан агьалияр сиягьдиз къачунин малуматра къейднавайвал, хуьре 557 кас, 140-далай гзаф майишатар ава. Гелхена администрациядин дарамат, алакъадин къуллугъдин идара, клуб, юкьван мектеб, аялрин бахча, фельдшервилин пункт кардик ква. Ина 1882-йисуз эцигнавай мискIинни ава.
Гелхенвийрин кьилин кеспи малдарвални лежбервал я. Картуфар, техилар битмишардай. Хуьруьн агьалийри виш гектарралди цанар цадай, дигидай никIерни арадал гъанва. ХъуьтIуьн ва гатун берейра хипер, малар, балкIанар хуьзва, чIижерхъанвилел машгъул я.
Алай вахтунда Гелхен, дегь заманайра хьиз, алимралди, шаирралди, кьегьал рухвайралди, спортсменралди, зегьметдал рикI алай ксаралди машгьур я. Гелхенвийри яшайишдин жуьреба-жуьре хилера кIвалахзава. Абур гьамиша чпелай алакьдай куьмекар гуз алахъзава. Мисал яз, мусурманар яшамиш жезвай уьлкве тир Палестинадиз куьмек гун патал хуьруьн агьалийри 750 000 манатдилай виниз пулдин такьатар кIватIна.
Лезгият Шагьпазова, ДГУ-дин магистрант
