(Эвел — 2023-йисан 45-50-нумрайра, 2024-йисан 2-9, 14-15, 19-20, 22-25 -нумрайра)
ГъвечIи лишан №39
Аллагь паталди тушир чирвилер къачун
Кар алай месэлайрикай сад инсанди, Шариатдин чирвилер къачуналди, абур гегьеншаруналди ва масабуруз чируналди ибадат авун я. Пайгъамбарди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) лагьана (мана):
«Гьакъикъатдани, Аллагьди, Адан малаикри, цавунни чилин агьалийри, гьатта вичин тIеквенда авай цвекрени, гьатта гьуьле авай балугъдини ни инсанриз хъсанвал (хийирдин шей) чирзаватIа, гьадаз хийир-дуьа ийизва»1.
Эхиримжи заманада инсанри Къуръан, Сунна, фикъгь (Шариатдин къанунар) Аллагь паталди ваъ, инсанрин арада машгьурвал къазанмишунин ният аваз, жува-жув къалурун патал чирда.
Абу Гьурейра асгьабди (къуй адалай Аллагь рази хьурай) агакьарнавайвал, Пайгъамбарди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) лагьана (мана): «Дяведай женг галачиз гьатай шейэр девлетлуйрин гъиле пайдай шей яз кьурла… ва чирвилер дин патал тушиз къачурла…»2.
И гьадис тамамдиз гуьгъуьнлай гуда3.
ГъвечIи лишан №40
Папаз муьтIуьгъ хьун ва дидедиз яб тагун
И гьал Къияматдин йикъан лишанрик акатзава. Инсанди вичин дидедиз яб хгудач, ам вичиз паб мукьва ийиз алахъда, дидедин ва бубадин чIалаз килиг тийиз, гьадаз муьтIуьгъ жеда гзаф вахтара. Им чи йикъара якъиндиз кьилиз акъатнавай лишанрикай я. Чи йикъара къвалав веледар гвачиз текдиз яшамиш жезвай дидеяр гзаф ава. Чпин дидейрихъ галаз санал яшамиш тахьунилай гъейри, гзафбуру абурал кьилни тек-туьк дуьшуьшра чIугвазва, тIимил аквазва. Папазни аялриз лагьайтIа, еке гьуьрмет ава, абуру ял язава, лезетар хкудзава, датIана сиягьатар ийизва…
Гьатта диде-бубаяр чпин веледрихъ галаз санал яшамиш жез хьайитIани, абурув кьведав чпин аялриз кьван бес кьадар фикирни гьуьрмет агакьзавач.
И кардикай Абу Гьурейра асгьабди (къуй адалай Аллагь рази хьурай) агакьарнавай гьадисда Пайгъамбарди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) лагьана (мана): «Дяведа женг галачиз гьатай шейэр девлетлуйрин гъиле пайдай затIар яз кьурла… итим вичин папаз муьтIуьгъ хьайила ва вичин дидедин чIалаз килиг тавурла, вичиз дуст мукьва авурла ва вичин буба яргъаз авурла…»4.
И гьадис тамамдиз гуьгъуьнлай гуда5.
ГъвечIи лишан №41
Дустар — мукьва, бубаяр яргъа авун
Ихьтин гьал Къияматдин йикъан лишанрик ва диде-бубадин чIалаз килиг тавуник акатзава. Инсанди дустарихъ, санал кIвалахзавай юлдашрихъ галаз ял язава, рахазва, шадвалзава, амма гьа са вахтунда диде-бубадиз бес кьадар фикир гузвач.
Вичин дустарихъ галаз санал ацукьнавай, ял язавай вахтар адаз гзаф жезва, бубадихъ галаз санал алай вахтарилай, иллаки эгер буба яшлуди яз хьайитIа, ада хциз акьулар гуз, бязи туьгьметар ийиз, дуьз рехъ къалурдай насигьатар гуз хьайитIа, амма хциз чир хьун лазим я: бубадиз адаз талукь тайин тир ихтиярар ава. Аллагьди Къуръанда лагьанва (4-сура, 36-аят, мана): «… ва диде-бубадиз хъсанвал ая».
ГъвечIи лишан №42
МискIинра ван хкажун
Бинедилай фикирда кьунвайвал, мискIинда секинвал, архайинвал ва лайихлувал хьун герек я. Къияматдин югъ мукьва хьанвайдакай хабар гузвай лишанрик мискIинра ван-сес хкажун, гьарай-эвер, гьуьжетунар авун акатзава.
ГъвечIи лишан №43
Къебилайриз гунагькарри регьбервал гуда
Агъавал, регьбервал асул гьисабдай, амайбурув гекъигайла, лайихлу, чирвал авай, камаллу инсандин гъиле хьун лазим я. Амма ахьтин вахтар алукьда хьи, я вичихъ мал-девлет, гзаф кьадар чирхчирар авайвиляй, я тахьайтIа, вич тIвар-ван авай тухумдай тирвиляй ва я вичин утанмазвиляй, ягьсузвиляй регьбервал гунагькарди гуда, вичин халкьдин кьилени адалатсузди акъвазда.
ГъвечIи лишан №44
Инсанрин кьиле абурун арадай виридалайни усалди (алчахди) жеда
И лишан идалай вилик рахай лишандиз ухшар я. Рекье-хуьле, кIвалахал ва икI мад — инсанрин дестедин кьиле виридалайни дуьз къвезвайди, камаллуди ваъ, акси яз, виридалайни алчахди, виже текъверди акъвазда.
ГъвечIи лишан №45
Инсандиз, адан писвилихъай кичIела, гьуьрмет авун
Ихьтин гьал, кIвенкIве жергейра мурдар крар ийизвайбур хьайила, пис ксар вилик акатайла, арадал къведа. А вахтунда инсанар чеб писвилерикай, гьахъсузвилерикай, зулумрикай хуьн патал абуруз гьуьрмет авуниз, абур вилик-кьилик кутуниз, абурун кьилериз теменар гуниз мажбур жеда.
Вири и лишанрин гьакъиндай Абу Гьурейра асгьабди (къуй адалай Аллагь рази хьурай) агакьарнавай гьадисди шагьидвалзава. Ана Аллагьдин Расулди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) лагьана (мана): «Дяведай женг галачиз гьатай шейэр девлетлуйрин гъиле къекъведай затIар яз кьурла, аманат гъанима яз кьурла, закат жерме яз кьурла, чирвилер дин патал къачун тийидайла, итимди, вичин папаз яб гуз, диде кваз такьадайла, дуст мукьва ийиз, буба яргъал ийидайла, мискIинра ванер-сесер хкаж хьайила, тайифадин кьиле гунагькар акъвазайла, халкьдин кьилевайди абурукай виридалайни усалди (алчахди) хьайила, инсандиз, адан писвилихъай кичIезвайвиляй гьуьрметдайла… Манидарарни кьавалрин алатар машгьур хьайила, ички гзаф хъваз эгечIайла ва и уьмметдин эхиримжибуру эвелимжибур лянет авурла, а чIавуз абуру гуьзлемишрай яру гар, залзалаяр, чил, пад хьана, къенез аватун, маймунриз ва вакIариз элкъуьн, цавай къванерин марф къун ва куьгьне хьана, еб кьатI хьанвай гарданлухдин кагьрабаяр сад-садан гуьгъуьналлаз аватдайвал, лишанарни сад-садан гуьгъуьналлаз къведа»6.
(Мугьаммад ибн Абдуррагьман аль-Арифидин ктабдай)
_____________________
1 Гьадис ат-Тирмизиди гъана ва ам хъсанди, якъинди я.
2 Гьадис ат-Тирмизиди гъана.
3 Килиг: 45-нумрадин гъвечIи лишан.
4 Гьадис ат-Тирмизиди гъана.
5 Килиг: 45-нумрадин гъвечIи лишан.
6 Гьадис ат-Тирмизиди гъана ва ам гъариб (яни анжах садалай атанвайди) гьадис я лагьана.
Гьазурайди — диндин алим
Ямин Мегьамедов
(КьатI ама)
