(Агьвалат)
Уьмуьрда бязи вахтара чIалахъ тежедай хьтин крар, яраб ахвар я жал лугьуз, рикIяй фикирар фидай декьикьаярни жеда кьван. Ихьтин вахтара мурад тIалабнайтIа, кьилиз акъатдай лугьуда чна мадни. Зи рагьметлу чIехи диде Суьлгьуьжата (вичин ери-бине Рухунай тирвиляй, гьуьрмет авунин лишан яз, адаз вирида «Рухун баде» лугьудай) мукьвал-мукьвал тикрардай: «Чан дидедин, гьар са затI Аллагьдин гъиле хьурай, инсанрин гъиле хъвадай ядни тахьурай!», «Халикьдиз кIан хьайила, къванцяйни цуьквер экъечIда, Адаз гуз кIан хьайи затI, аватна, куьчедилайни жагъида…». Аллагьди рагьметар гурай зи чIехи дидедиз! Ам гзаф камаллу дишегьли тир.
Им са шумуд йис идалай вилик хьайи кар я. Ихтилат физвай макъамда чи хизан цIийи кIвалериз экъечIна са акьван вахт алатнавачир. Чи кIвал авай районда къулайвилерни, къекъведай бегьем рекьерни гьеле авачиртIани, яргъал йисара кирида кьунвай дарискъал кIвале яшамиш хьанвай зи шадвилихъ кьадар авачир. Шегьердин къалабулух квай чIехи куьчейривай яргъа тир инаг заз жув хайи ва чIехи хьайи хуьр хьиз аквазвай. ГьакI хьайила, гьаятда заз верчер, цицIибар хуьз кIанзавай, амма хизанар вири и кардиз акси тир. Гьар сеферда кIвалин къушарикай ихтилат вегьейла, вири са пад жезвай, зун — са пад.
Июлдин варз тир. Зун отпускда авай. Са юкъуз зунни хва Мегьамедрасул базардай хквезвай. Югъ нисинилай алатнавай бере тир. Лугьурвал, кьилин кIукI кудай рагъ авай, гьава лап зегьемзавай. Чна кIвал галайвал гьерекатзавайла, садлагьана зи вил рекьел алай картондин кьватида акьуна. Ам къвалахъ хьана акъвазнавай, къеняйни самар акъатнавай, мадни хъипи са вуч ятIани аквазвай.
— Чан хва, фена, а кьвати рекьелай къакъуда. Кас авач лагьана, инаг машинар йигиндиз физвай чка я. — Зи и гафар сиве амаз, аялди гьарайда:
— Диде, диде, иниз килига — е …
— Гъил кямир, чан хва, кIвачивди къакъудна тур, — хълагьзава за генани аялдиз.
И арада заз ада хкажзавай кьватидай хъипи рангунин «кIватIар» хьтинбур чилел аватзавайди акуна.
— Ина чан алай затIар ава, диде! — гьарайзава шадвиляй Мегьамедрасула.
Мукьув агатайтIа, дугъриданни, ина шарагар ава — бадбаддин. Хъипибурни цIарубур, сад-кьвед — чIулавбур. Сад, кьвед, пуд … Кьватидай аватайбур гьарнихъ катзава. Чун абур, хкьаз, кьватида хутаз алахъзава. Са гуж-баладалди кIватI хъувуна вири. Теспача акатнава чак. Мукьвал чкайра я машин, я инсан аквазвач. Кьвати гъиле кьуна, мад вучдатIа чизвач заз. Яраб ибур нинбур ятIа? Инал абур квяй аватнатIа? Рекьелай алудна, бес гила вучда? Рекьел гьикI тада? — ракъини хьиз, суалрини кенефдин кьил квадарнава чи.
И арада аялдин ванци зун уяхарна.
— Диде, инал туртIа, ибур кицIери недайди я. Язухар. Ибурун диде гьина авайди ятIа яраб!?
— Я чан бала, ибур диде галайбур туш. ГьинавачтIани, базардай маса къачунвайбур я. Белки, машиндай аватнавайбур я жеди!? ТахьайтIа… Жагъурда чна абурун иеси, — лугьуз, заз аял секинариз кIанзава.
Амма гьинай ва гьикI жагъурда абурун иеси? Им мумкин кар туширди рикIи кьатIузва. И цIай аватнавай береда ина вуж хьурай! Патарив гвайди фадлай кIвалах хъийин тийизвай заводдин куьгьне дарамат я. Амай кьуд пад — баябан чуьл. Сад-кьве чкадал эцигнавай кIвалер ала, амма анра инсанар яшамиш жезвачирди заз чизвай.
Гьа икI, чимивилизни килиг тавуна, ийир-тийир квахьна, рекьел ала чун.
— Диде, белки, абур чна кIвализ хутахин? — мадни суал гузва заз Мегьамедрасула.
— Чан бала, чарадан затI кIан туш зи рикIиз.
— Бес ибур кицIерив, кацерив нез, тадани, я диде? Гишилани, чимилани рекьида ибур, — сифтедай шадвалзавай хцин ванцик къалабулух акатзавайди гьиссзава за.
— Маса чара авач, язухдай хутахда чна абур кIвализ, — разивал гана за. — Кьисметдай акъат тавурай иесидин. Белки, рекье чал ам гьалтда, — умуд атIузвач за генани.
Кьулухъди вил ягъиз-ягъиз, хъфизва чун шарагар авай кьватини гваз. Зи рикIяй агъзур хиял физва. Квахьай касдин рикIикайни хабар ава. Амма маса рехъ, чара аваз акунач заз. И фикиррик кваз ингье чун чи кIвалериз мукьва жезва. И арада залай са тIимил вилик кваз физвай, кIвалин варцив саки агакьнавай Мегьамедрасула зун уяхарна.
— Диде, шарагар чаз рекьелай жагъайдахъ садни агъадайди туш. Вахазни дахдиз, зани вуна абур базардай маса къачуна, гила багьнаяр акъудзавайди хьиз жедайди я! Ваз, диде, гьамиша кIанзавайди тир кьван кIвалин къушар, — алава хъийизва хци.
— Эхь, чан хва, гилани кIанзавайди я. Амма чарадан шейина зи вил авачирди Аллагьдиз аквазва. И гафар зи сиве амаз, гьаятдиз гьахьай аялдив гвай кьватида авай шарагар акурла, заз юлдашдин ван къвезва:
— Эхирни куь дидеди вичин рикIиз кIандайвал авуна хьи, авуна! Куьн къушарин базардиз фейибур тушир кьван!
Мегьамедрасула шарагар чаз куьчедилай жагъайбур я лагьайла, квез ада авур хъвер акунайтIа!
Чун гьикьван суракьда хьанатIани, бадбаддин шарагрин иеси чаз жагъанач. Шарагар 11 авай. Абурухъ чун хъсандиз гелкъвез хьана ва чIехи авуна. Хизан, гъиле къизилдин къушар гьатай хьиз, шад тир. Абур чи гъилив акьван вердиш хьанвай хьи, тукIвадай, недай къимиш чаз хьаначир. Зулухъай чна абур хуьряй чаз кIвал мубарак ийиз атай гзаф аялар авай са хизандиз багъишнай. И дуьшуьшдилай инихъ гьаятда къушар хуьнин месэла агал хьана…
Рагнеда Рамалданова
