(Эвел — 2023-йисан 45-50-нумрайра, 2024-йисан 2-9, 14-15, 19-20, 22-нумрайра)
ГъвечIи лишанар №№ 29, 30 ва 31
Мискьивал ва шкьакьвал гзаф хьун
Мукьвавилин алакъаяр атIун.
Пис къуншивал
Пайгъамбарди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) мадни лагьана (мана):
«Вахтар сад-садаз мукьвал, кIвалах (амал) тIимил, мискьивал ва яна кьиникьар гзаф жеда»1.
Мискьивал — им къанихвал галай шкьакьвал я, и карди инсандиз манийвалзава: мал харж авуниз, ва я хъсан кар авуниз, ва я Аллагьдиз итIаатлувал авуниз. (Яни вичин мискьивал себеб яз инсандивай инал тIварар кьунвай хъсан крар ийиз жезвач. — ред.)
Пайгъамбарди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) лагьана (мана):
«Эдебсузвал (явавал) авун, а кардал алахъун, мукьвавилин алакъаяр атIун ва пис къуншивал гегьенш тахьанмаз, Къияматдин югъ алукьдач»2.
Абу Гьурейра асгьабди (къуй адалай Аллагь рази хьурай) агакьарнавайвал, Аллагьдин Расулди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) лагьана (мана):
«Мугьаммадан чан Нин гъиле аватIа, Гьадал кьин кьазва: явавални мискьивал гегьенш тахьанмаз, вафалу дуст хаиндай кьун ва хаиндиз ихтибар тавунмаз, «вуъул» телеф тахьанмаз ва «тугьут» пайда тахьанмаз, Къияматдин югъ алукьдач».
Инсанри хабар кьуна: «Я Аллагьдин Расул, вуъулни тугьут вуч я?». Ада жаваб хгана:
«Вуъул инсанрикай виридалайни намуслубур ва лайихлубур я, тугьут — чеб инсанрин кIвачерик квайбур, чеб гьич авани, авачни чин тийизвайбур»3.
Дугъриданни, Пайгъамбарди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) хабар ганвай крар кьилиз акъатнава. Чаз аквазва гзаф инсанрин арада чIуру крар загьир хьанвайди. Чаз инсанрин арада мукьвавилин алакъаяр атIанвайди, пис къуншивилер авайди аквазвайвал, жегьилрин арада авай ачух явавални (чIуру рекье хьун) аквазва. Абурун кIанивилин, садаз-сад хуш хьунин, алакъаяр хуьнин чка а къайдада садаз-сад такIан хьуни кьунва хьи, гьатта къуншидиз вичин патав яшамиш жезвайди вуж ятIа, тайин инсанриз чпин бязи мукьва-кьилияр вужар ятIа, абур кьенвани, амани чизвач.
ГъвечIи лишан №32
Эдебсузвал гегьенш хьун
Эдебсузвал, ачух, кьецIил парталар алукIиз, мецел гъиз гьакьван регъуь жедай абурсуз ихтилатар, экъуьгъунар ийиз, нагьакьан, лянетлу крариз рехъ гун я. Аллагьдин Расул (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) эдебсузди ва а кар ийиз алахъдайди гьич тушир.
Къияматдин йикъан лишанрикай сад эдебсузвал гегьенш хьун я. Пайгъамбарди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) лагьана:
«Нин Гъиле Мугьаммадан чан аватIа, Гьадал кьин кьазва: эдебсузвал гегьенш тахьанмаз, Къияматдин югъ алукьдач»4.
ГъвечIи лишан №33
Вафалу инсандик хаин я лагьана,
тахсир кутун ва хаиндиз ихтибар авун
Имни Къияматдин йикъан лишанрикай сад я. Къияматдин йикъан лишанрик ихтибар квахьун5 (аманат цавуз хкаж хъувун) ва тайин кар а кардиз лайихлу тушир инсанрин гъиле хьун акатзавайди идалай вилик лагьанай. Къияматдин йикъан лишанрик гьакIни вафалу (ихтибарлу, эмин кас) ва умуд кутаз жедай инсандик, адал шак гъана ва ихтибар тавуна, хаин я лагьана, тахсир кутун акатзава. Ва гьа са вахтунда тапархъандин, кьве чин алайдан, хаиндин чинал тариф ийидай ялтахдин чIалахъ жезва. Пайгъамбарди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз)лагьана (мана):
«Нин Гъиле Мугьаммадан чан аватIа, Гьадал кьин кьазва: Къияматдин югъ алукьдач, гьеле…».
Гъуьгъуьнлай ада къейдна:
«… ва вафалуди хаин яз гьисабда, хаиндиз ихтибарда».
ГъвечIи лишан №34
АкьалтIай намуслубур рекьида, лап усалбур (авам, семе) хкаж жеда
Имни Къияматдин йикъан лишанрикай сад я. Виридалайни намуслу, камаллу, акьуллу ва алимар тир инсанар кьейила, абурун эвездиз авам инсанарни алан-къуланар къведа. Абур патал чка азад жеда…
Пайгъамбарди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) лагьана (мана):
«Нин Гъиле Мугьаммадан чан аватIа, Гьадал кьин кьазва: Къияматдин югъ алукьдач, гьеле…».
Са кьадар маса затIарихъ галаз ада къейдна:
«… ва вуъул телеф тахьанмаз ва тугьут пайда тахьанмаз».
Инсанри хабар кьуна: «Я Аллагьдин Расул, вуъулни тугьут вуч я?». Ада жаваб хгана:
«Вуъул — инсанрикай виридалайни намуслубур ва лайихлубур я, тугьут — инсанрин кIвачерик квайбур, абур авани, авачни гьич чин тийизвайбур»6.
Лап усал (авам, семе) ксар пайда хьун жеда абуруз чIехи къуллугъар гуналди, гьакIни абуруз СМИ-ри куьмекар гана, абур машгьур авуналди ва адалди абурал ашукь тир авам жемят гзаф жеда. Амма акьалтIай намуслу, акьуллу, лайихлу, дугъри, насигьатчи ксар инсанрикай къакъудда ва СМИ-рин затIарикай яргъа ийида.
Гьа икI, инсанрин арада манияр лугьудайбур, кьуьлер ийидайбур, явавилел машгъулбур машгьур жеда. Алимдикай, са гьихьтин ятIани цIийи затI арадал гъайидакай, алакьунар авай духтурдикай ва я инженердикай рахайтIа, адаз абурун арада чка жедач.
И лишан якъиндаказ кьилиз акъатнава.
Вири и крарихъ галаз санал инсанар диндин лекцийриз, тарсариз атун давам жезва. Ваз гзаф кьадар уьлквейра мусурманри алимризни вязер ахъайдайбуруз гьикI гьуьрметзаватIа, алимрин межлисриз къвез алахъзаватIа, спутникдин диндин каналриз килигзаватIа аквада. И гьерекатар йикъалай-къуз артух жезва. Гьатта мусурманар туширбуруни диндин лекцийрихъ яб акалзава ва и кар фикир тагана амукьдайбурукай туш. И карда еке менфят ава.
_________________
1 Гьадис аль-Бухарийди ва Муслима гъана.
2 Гьадис Агьмада ва «аль-Мустадрак»-да аль-Гьакима гъана.
3 Гьадис «аль-Мустадрак»-да — аль-Гьакима, «аль-Аусатда» ат-Табараниди гъана ва шейх аль-Альбаниди «са-Сильсиля ас-сахих»-да ам якъинди я лагьанва №3211.
4 И гьадис идалай вилик квай паюна гъанва.
5 Килиг: 17-нумрадин гъвечIи лишан.
6 Гьадис «аль-Мустадрак»-да — аль-Гьакима, «аль-Аусатда» ат-Табараниди гъана ва шейх аль-Альбаниди «са-Сильсиля ас-сахих»-да ам якъинди я лагьанва №3211.
(Мугьаммад ибн Абдуррагьман
аль-Арифидин ктабдай)
Гьазурайди — диндин алим
Ямин Мегьамедов
