(Эвел — 2023-йисан 45-50-нумрайра, 2024-йисан 2-5-нумрайра)

Къияматдин югъ алукьдай вахт  мукьва хьунин гъвечIи лишанар

ГъвечIи лишан №12

Хатасузвал ва умуми хушбахтвал машгьур хьун

Ада (Пайгъамбарди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) лагьана (мана):

«Арабрин чилер мад векьин чуьл­леризни вацIариз элкъуьн тавунмаз, Иракдай Меккедиз рекьевай касдиз тек са рехъ алатуникай кичIе тахьанмаз1 ва аль-гьардж чукIун тавунмаз (машгьур тахьанмаз), Къияматдин югъ алукьдач».

Абуру хабар кьуна: «Я Аллагьдин Расул, гьардж вуч я?». Ада жаваб хгана:

«Кьиникь (къанлувал)»2.           

И гьадис Пайгъамбарди (Аллагьдин­ салават ва салам хьуй вичиз) Гьадий ибн Гьатимаз (къуй адалай Аллагь рази хьурай) лагьай гафари тестикьарзава (мана):

«Гьадий, ваз Гьирагь акурди яни?»3­.

Ада лагьана: «Заз ам акурди туш, амма адакай заз хабар ганвай».

Пайгъамбарди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) лагьана (мана):

«Ваз яргъи уьмуьр гайитIа, дугъриданни, ваз аквада: дишегьлиди — рекье гьатдай Гьирагь чкадай та атана Кябедал тIаваф ийиз. Адаз, Аллагьдилай гъейри, мад са куьнихъайни кичIе жедач»4.

Аллагьдин изиндалди, девлетрин сан артух жеда ва аль-Магьдидинни Исадин (алейгьи салям) девирда адалатди зулумдинни гьахъсузвилин чка кьада. Аллагьдиз хъсан чида5.

ГъвечIи лишан №13

Гьижазда цIай пайда хьун

Пайгъамбарди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) хабар ганвай Къияматдин югъ мукьва хьунин лишанрикай сад Гьижаздин чиляй — Мединадин патаривай цIай акъатун я. Бязи алимрини тарихчийри хабар ганвайвал, и лишан гьижрадин 654-йисуз кьиле фена.

Аль-Гьафиз ибн Касира и вакъиади­кай ахъайнавай агьвалатда лагьана:­ «Пай­гъамбардин (Аллагьдин салават­ ва салам хьуй вичиз) гьадисда къейд­на­вай­вал, Гьижаздин чиляй Бусра­да6 авай девейрин гарданар экуь авур цIай акъатнава. Пайгъамбарди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) лагьана (мана):

«Гьижаздин чиляй Бусрада авай девейрин гарданар ишигълаван ийидай цIай акъат тавунмаз, Къияматдин югъ алукьдай вахт алукьдач»7.

Лугьузвайвал, и цIай саки пуд вацра давам хьана ва Мединадин дишегьлийри адан экуьнал чхрадал гъалар ийизвай.

Абу Шамагьа, и вакъиадикай суьгьбетдайла, лагьана: «654-йисан8 пуд лагьай жумада аль-ахирадин арбе йикъан­ йифиз Нурлу Мединада зегьле ракъурдай ван гьатна, гуьгъуьнлай вири чил, цлар, къавар, тахтаяр, ракIарар зурзурай залзала хьана. И кар тIвар кьунвай вацран жуьмя йикъалди вахт-вахтунилай тикрар хьана. Ахпа Мединада авай Гьаррагь чкада чIехи цIай пайда хьана — бану Къурайзадин патав гвай чкадай. Ам чаз, дереяр ацIана, авахьна физвай цIай хьиз акунай. Шаза дередиз яд хьиз авахьзавай ва адай еке имаратар хьтин цIелхемар акъат­завай»9.

Гьаррагь-рагьтI тIвар алай вулкан хкахьнавайди я. Эхиримжи сеферда ам гьижрадин 654-йисуз (ракъинин календардай — 1252-йис) винел акъатна. Ам чиляй акъатдалди вилик залзалаяр хьана. Вулкандин сивяй, тарихдин чешмейрай якъин жезвайвал, саки яхцIурни цIикьвед йикъан къене цIай квай палчух акъатна. А палчух вич акъатай чкадилай кеферпатахъ 23 километрдин мензилдиз кьван авахьна, яни чи йикъарин Мединадин аэропортунин кьиблепатан паюнин часпардив кьван агакьна. ЦIай квай палчух Мединадив агакьдалди 12 километр амаз акъваз хьана, ахпа ам кеферпатахъ элкъвена. А вулкандин кьакьанвал гьуьлуьн дережадилай 916 метрдин вине хьанва.

ГъвечIи лишан №14

Туьркверихъ галаз ягъунар

Винидихъ чна къейд авурвал, Къияматдин югъ мукьва хьуникай хабар гузвай лишанрик дявеярни акатзава. И кардикай Пайгъамбарди (Аллагьдин сала­ват ва салам хьуй вичиз) хабар гана, а женгерни мусурманрин ва масабурун арада кьиле фида. Абурук мусурманрин­ни туьркверин10 арада хьайи дявени акатзава. Ам Пайгъамбардин (Аллагьдин ­салават ва салам­ хьуй вичиз) асгьаб­рин девирда, бану Умаййа халифатдин эвелдай кьиле фена. А чIавуз туьрквер магълуб хьана ва мусурманриз абурувай гьанимаяр (трофеи) хьана.

Абу Гьурейра асгьабди (къуй адалай Аллагь рази хьурай) агакьарнавайвал, Аллагьдин Расулди (Аллагьдин салават ва салам хьуй вичиз) лагьана (мана):

 «Та куьне чпихъ гъвечIи вилер, яру чинар, аскIан ва гьяркьуь нерар,, эл­къвей яцIу къалханар хьтин чинар­ авай11 туьркверихъ галаз дяве­ тавун­маз, Къияматдин югъ алукьдач.­ Ва та куьне чпин кIвачин къапар чIа­ра­рикай авунвай12 халкьдихъ галаз дяве тавунмаз, Къияматдин югъ алукьдач»13.

Яни ихтилат гьижрадин 656-йисуз (хашпарайрин календардай — 1258-йис) Ис­ламдин уьлквеяр барбатIай, гзаф кьадар ивияр экъичай монголрикайни татаррикай физва (Аллагьдиз хъсан чида). Амма абуру гуьгъуьнлай Ислам кьабулна.

__________________

1 Яни, адаз къачагърихъайни угърийрихъай кичIе туш, вич рехъ алатна квахьиз кичIезва. Вичин ва вичив гвай мал-девлетдин патахъай ам архайин я.

2 Гьадис Агьмада «аль-Муснадда» гъанва ва гьадисдин эвел кьил гьакIни Муслиман «Сагьигьдани» ава

3  Хира — Иракда авай шегьер. Ам Куфа шегьердивай пуд милядин (яргъивилин уьлчме) яргъа ава.

4 Гьадис аль-Бухарийди гъана.

5 Идакай гегьеншдиз 131-нумрадин гъвечIи лишан ва 2-нумрадин чIехи лишан ачухдайла рахада.

6  Бусра — Сирияда авай Хауран шегьер.

7 Гьадис аль-Бухарийди гъана.

8 Хашпарайрин календардай, 1256-йисан 3-29-май.

9  Килиг: «ат-Тазкира», 527-чин.

10 Туьрквер къанни кьве тайифадикай ибарат тир. Зуль-Къарнейна къанни са тайифа патал абур хуьдай кьакьан жугъунар туькIуьрна. Анжах са тайифа жугъунрилай къецепата амукьна. И тайифадин агьалийриз туьрквер лугьузвай. Амай тайифайрихъ галаз санал тахьана, жугъунрилай къецепата амукьайвиляй абурал «туьрквер» тIвар акьалтна. (Килиг: «Миркъат аль-мафатих», 15/392.)

11 Ада абурун чинар къалхандив гекъигна, яни элкъвей ва як алай.

12 Яни, хъсандиз гьял тавунвай, вичел гьайвандин чIарар аламай хамарикай авунвайбур.

13 Гьадис аль-Бухарийди ва Муслима гъана.

(КьатI ама)

Гьазурайди — диндин алим

Ямин  Мегьамедов