Тербиядин месэлайрай
Эгер квез куь аялдикай бахтлу, савадлу, образование авай тербиялу инсан хьана кIанзаватIа, агъадихъ галай хийирлу меслятрихъ ва теклифрихъ галаз таниш хьухь.
Квез куь аял гьихьтинди ятIа, гьахьтинди яз кIан хьухь!
Жуван аял жазаламишмир! Адаз ихтибар ая. Ихтибарзавайдаз тапарар ийиз кIан жедач, ам мадни хъсанди жез, мергьяматлу крар ийиз алахъда.
Аялдиз гьуьрмет ая. РикIел хуьх, чаз гьуьрметзавайбуруз чнани гьуьрметзава.
БицIекдиз виняй агъуз килигмир. Адахъ галаз рахадайла, цуквал ацукь — и дуьшуьшда куьн сад-садан гъавурда мадни хъсандиз акьада.
Жуван аял жезмай кьван гзаф къужахламиша (йикъа цIуд сефердилай тIимил тушиз), адаз кинер ая, адан кьилелай кап алтада. Амма и кар ам куь кинер кьабулиз гьазур вахтунда ая.
ГъвечIи аялди квез куьмек теклифзавайла ва са вуч ятIани вичиз ийиз кIанзавайла, адавай тежез хьайитIани, аялдиз ихьтин мумкинвал це, алакьай гьатта гъвечIи кардайни аялдин тарифар ая. Куьлуь хьтин кар алакьайлани, бицIекдин тарифар ая — аял мадни гзаф хъсан крар ийиз чалишмиш жеда. Куьлуь крарайни мукьвал-мукьвал аялдин тарифар ая.
Са вуч ятIани чIурукIа авур дуьшуьшда аялдиз гьараяр ийимир. Адан гьерекатра хъсан тереф жагъура.
Аял йисни зуралай ругуд йисал кьван девирда къайда-низам хуьз вердишара. Ахпа и кар кьилиз акъудиз лап четин жеда.
Эгер аялди квевай куьмек тIалабнатIа, адан тереф хуьх, адаз гьакъикъатда куь куьмек герек вахт акваз куьмек це.
Куьне куь агалкьунрикай ва кьилиз акъудиз тахьай крарикай, и рекьяй куь гьиссерикай аялдиз суьгьбетар ая. Къуй адаз чир хьурай хьи, диде-бубайрихъни гъалатIар хьайиди я ва абур и карди пашманарзавай.
Эгер патал алай инсанрихъ галаз гьуьжет арадал атайтIа ва куьн адак къаришмиш хьуниз мажбур хьанатIа, гьамиша жуван аялдин терефдал хьухь. Эгер куьне ам гьахъ туширди яз гьисабзаватIа, текдиз амукьнавай вахтунда аял идан патахъай гъавурда тур. Эгер куьн куь аялдихъ галаз са куьн патахъай ятIани рази туштIа ва я ада куьн пашманарнатIа, адаз идакай текдаказ амайла лагь.
Аял кардиз фикир гуз вердишара. Чир хьун важиблу я хьи, шикил чIугунин карди — гуьрчег эсердал, математикадай месэла гьялуни лагьайтIа, чирвилерал ва и предметдай вадар къачунал гъида. Къуй аялдиз вичиз вуч ийиз хуш ятIа ва я туштIа чир хьурай.
Жуван аялдихъ инанмиш хьухь. Адан къуватрихъ инанмишвили аялдиз агалкьунар къазанмишиз куьмекда.
Жуван аялар сад-садав гекъигмир. Къуй абур гьар жуьрединбур хьурай. Эгер абуруз куьн чпин арада паюнин гереквал тахьайтIа,абуруз куьн гьамиша кIан жеда ва сада-садан терефни хуьда.
Квехъ гъвечIи аял пайда хьайила, чIехидини аял яз амукьзава. Адазни кинер, къайгъударвал, дикъет, вичиз-вич гъвечIиди яз гьиссдай мумкинвал герек я.
ГъвечIи аялдивай гъвечIи хьтин гьакъикъи хийир гъиз хьун патал адаз шартIар яратмиша. Герек гьеле лап гъвечIи чIавалай адаз вичи гьи рекьяй хийир гудатIа чир жен.
Компьютердал къугъунар къадагъа авуналди, чна аялар кIелиз мажбурзаватIа ва гьа идалди аялар жазаламишзаватIа, кIелунар туьнбуьгьриз, компьютер къадагъа авунвай ширин емишдиз элкъвезва.
Аялар хсуси къарарар кьабулиз, жавабдарвал къачуз вердишара.
Хизандиз талукь месэлайрай аялдихъ галаз меслятар ая: нисинин тIуьн патал вуч гьазурда, ял ядай йикъар менфятлудаказ гьикI кечирмишда, кIвализ гьихьтин мебель къачуда ва икI мад.
Эгер аял квекай бейкеф хьанатIа, адавай багъишламишун тIалаба, ам квез гзаф кIанзавайди лагь. Аялдин вилик багъишламишун тIалабиз алакьдай диде-бубади адан патай гьуьрмет арадал гъизва, рафтарвилерни мадни мукьвабур ва рикIин сидкьидинбур жезва.
Эгер аял квехъ галаз векъидаказ рахазватIа, ада квехъ галаз ийизвай гьуьрметлу рахун гьар сеферда гьевесламиша, арадал атанвай алакъайра квез вуч бегенмиш ятIа ва я туштIа, аялдихъ галаз суьгьбет ая.
Жуван аялрихъ галаз эдеблу ва адан къайгъудар хьухь. Диде-бубайрин къалурунар виридалайни къуватлубур я. Абуру адаз уьмуьрда куьмекда.
Диде-буба аялдиз дуст хьун лазим я
Гьам диде-бубайрин, гьамни аялрин уьмуьрда вири крар туькIуьн патал абурухъ галаз ихтибарлувилин рафтарвилер хуьн важиблу я. Гьа са вахтунда диде-бубайри, гьелбетда, аялриз тайин тербияни гана, абур дуьз рекьени туна кIанда. За гьамиша диде-бубайриз лугьузва: эгер квез муаллимдихъ галаз рахун патал школадиз эверзаватIа, аниз садрани аялдихъ галаз санал фимир. ГьикI лагьайтIа, куьне муаллим алай чкадал аял алчахарзава, я туш хьи аял алай чкадал муаллим агъузарзава. Гьа карни пис я, муькуьдини. Гзаф дуьшуьшра чун аялдиз гьараярзавайдан рахунин тереф хуьз акъваззава. ИкI чна аял вичин даяхдикай магьрумзава.
(КьатI ама)
Нариман Мамедов,
журналист-педагог, РД-дин культурадин лайихлу работник
