Къе чун хайи чIалакай, чIал авай гьалдикай ва ам хуьникай рахада. Малум тирвал алай вахтунда Дагъустандин чIалар лап четин гьалда ава, Шегьерра яшамиш жезвай хейлин жегьилриз дидедин чIал я ерли чизвач, я гъавурда акьазва — рахаз жезвач. Школайрани хайи чIалан тарсарин кьадар югъ къандавай тIимил ийизва. Анжах вузра филологиядин факультетра дагъустандин чIалар чирдай отделенияр ама. Къе чна ДГУ-дин филологиядин факультетдин лезги чIалан группадин выпускница Бабаева Дианадихъ галаз и темадай сугьбетна.
- Хайи чIалахъ галаз алакъалу пеше хкягъунин карда вак куь гьевес кутуна?
— Дуьз лагьайтIа, заз зи чIал гзаф кIан я. ГъвечIи чIавалай за гьамиша фикирдай: «Яраб закай чIехи хьайила вуж жедатIа?». 11-класс куьтягьайла за жуван уьмуьр филологиядин илимдихъ галаз алакъалу ийидайвал хьана. Сифтедай за лезги чIалан муаллим жеда лагьана гьич фикирни авунвачир. Кьисметдалди зун гьа и факультетдиз акъатна. Гьа и факультетдилай зи лезги чIалахъ алакъалу тир пешеярни гатIунна.
- Ви фикирдалди, алай вахтунда хайи чIал чир авун важиблу кар яни?
— Гьелбетда! Алай вахтунда лезги чIал авай гьал лап четинди я. ЧIалал рахазмайди чи чIехи диде-бубаяр ва чи диде-бубаяр я. Чалай гуьгъуьниз авай аялриз чIал стIун чизмач, вучиз лагьайтIа абурун диде-бубаяр абурухъ галаз лезги чIалал рахазмач. Урус чIал чир жедач лугьуз гъвечIи чIавалай абурухъ галаз урусдал рахазва. ГьакI абуруз чпин дидедин чIал чир жезвач. Зи фикирдалди, мектебдиз фидалди аялрихъ галаз лезги чIалал диде-бубаяр рахун лазим я. Гележегда, абуруз чпин чIал рикIел хкиз четин жедач.
- Хайи чIалар чируни ва абур машгьур авуни (популяризация) къведай несилар патал гьихьтин метлеблувал къалурзава? Алай несилдиз хайи чIал чир хьун патал вуч герек я?
— Винидихъ за лагьайвал, алай ва я къвезмай несилриз чIал чир хьун патал абурухъ галаз чIехибур лезги чIалал рахун герек я. Гьадай гъейрини, хъсан тир республикада чIаларин мектебар ачухнайтIа. Исятда, рахунар дуьзариз кIанзавай ксариз махсус онлайн-тарсар кьиле тухуйдай «Лезги Клаб» ахъайнава, ФЛНКА-ди «Лезги газетдин» редакциядихъ галаз санал чпин патай лезги чIалан пулсуз онлайн-тарсар тухузва. ГьакIни, гатуз Кьурагь райондин КIирийрин хуьре «Лекьерин муг» тIвар алай лагерь ачухнава. Эвер гузва виридаз атун.
- Хайи чIал чирунин жигьетдай алай вахтунда кардик квай образованидин къурулушдин кимивилер, нукьсанар гьихьтинбур я?
— Виридалайни зи рикIи кьабул тийизвай нукьсан – мектебра дидедин чIаларин сятер тIимиларун я. Им пис кIвалах я. ГьакIани чIалар чин тийизвай аялриз чпин дидедин чIалан стIунни ван хквезвач. Гьа тарсарни муькуь муаллимри чпин предметриз вахчузва. Куьне лагь кван, кьве гьафтедилай садра авай чIалан тарсунай аялриз вуч чир жеда? Дуьз, са шеъни. ГьакI хьайила, им талукь идарайрин виридалайни пис нукьсан я.
- Лезги чIалан гележег, ви фикирдалди, гьихьтинди я?
— Алай аямдиз килигна лагьайтIа, чIалахъ акьван хъсан статистика авач. Амма умуд кутазва, гележегда зи чIал, зи дидедин чIал вилик фида, вучиз лагьайтIа чIал амукь тавуртIа, чахъ чи медениятни амукьдач. Гьа кар кьилиз акъат тавун патал чна чи чIал хвена кIанда, рахана кIанда, пропаганда авуна кIанда.
- Хайи чIалар чириз филологиядин факультетдик экечIнавай цIийи студентриз вавай вуч меслят гуз жеда?
— «КIела, кIела, мад кIела» — ибур Ленинан виридалайни дуьз гафар я. КIел тавурла и дуьньяда са шеъни ийиз жедач. Лезги чIалан тарсариз гзаф фикир це. Муаллимар акьван гзаф авачтIани, абуру гузвай чирвилер гзаф кьиметлубур я. Эгер квез лезги чIалахъ галаз алакъалу тир мярекатриз эвериз хьайитIа, садрани ваъ лугьумир, вучиз лагьайтIа гьанра квез хъсан ксарихъ галаз танишвилер жеда. Хъсан кIелиз хьайитIа квез университетдин стипендиядилай гъейри, Алкьвадар Гьасанан тIварцIихъ галай центрадин, ФЛНКА-дин патайни стипендияр гуда. Гьавиляй за эвер гузва: ДГУ-дин филологиядин факультетдин урус ва дидедин чIаларин отделенидик экечI.
Лезгият Шагьпазова, ДГУ-дин магистрант
