Мадарани Гуьлуьстан
Эвел — 20-нумрада)
Ам дев ятIа, аждагьан?
Вичикай итим авур играми бадедиз сагърай лагьана, кIваляй экъечIай Мадарадин рикIе жуьреба-жуьре хиялар гьатна: «Гьи патахъ фида? Гьи рекьяй? Ямен шегьер гьина авайди я? Пачагьдин руш гьикI аквада, адахъ галаз гьикI рахада? Ада саймиш тавуртIа вуч ийида?»
Са кьадар вахтунда ихьтин хиялар авурдалай гуьгъуьниз Мадаради вичин кьил туькIвей патахъди еримишна. Мадара чуьл атIуз, мензил атIуз, дере атIуз, тепе атIуз, фена. Ам юкъузни, йифизни рекье хьана. Галатай чкадал ял ягъиз, булах гьалтай чкадал яд хъваз, гишин хьайи чкадал фу нез, ахвар агалтай чкадал ксуз, рекье хьана Мадара. Хьайиди ана жеда лагьана, физвай ам, я тIаб кIаник — я тIиб, я купI — я кIарас, я рекьида — я амукьда. «ГьикI кIандатIа гьакI хьурай, амукьайтIа за пачагьдин руш гъида», — фикирзавай ада. Ирид югъни ирид йиф рекье хьана ам. Адан чантада авай фуни цикIенар куьтягь хьана, кIвачел алай шаламар кукIвар хьана.
Эхирни са тепедал акъатай Мадара кьуд патахъ килигна. Тепедилай кьибледихъ кьакьан тарар авай зурба там экIя хьанвай. Тамун яхада са чкадилай чIар-чIар гум акъатзавай. «Яраб ана цIай хъувунвайди вуж ятIа? — фикирна мягьтел хьайи Мадаради. — Ам инсан ятIа, шейтIан ятIа? Дев ятIа, аждагьан ятIа? Инсандин ял, гьич са лишанни авачир и баябан тамун юкьва, цIай хъувуна, ацукьнавайди вуж хьурай?»
Ам ихьтин хиялар ийиз ацукьнавай вахтунда садлагьана къайи гар акъатна. Мадара кьулухъди элкъвена килигайтIа, кеферпатахъай цавуз чIулав цифер хкаж жезва. Къвез-къвез цифер — къалин, гар къати хьана. Цав булутри басмишна, рагъ алай югъ мичIи хьана. Маргъузар эвисай цавун тагъда цIун гъуьлягъар къекъвена, цавар хъиткьинна, патар-патар хьайи хьтин ванер акъатна. Ана хьайиди масад я: акадна ири хар квай къати марф! Факъир Мадарадиз фир-тефир чка сал хьана.
Амма Мадаради вичи-вич квадарнач. «Дев ятIани, аждагьан ятIани, за ам чирда, адаз са амал акъудда. Инсан ятIа, ада зун къулан патав ацукьарда. Гьар гьикI хьайитIани, ажузвална, гишилани мекьила амукьдалди, викIегьдиз кьейитIа хъсан я», — икI фикирна, ам гьа гум акъатзавай патахъ рекье гьатна. Харадини марфади гатаз-гатаз фейи Мадара тамув агакьна. Тамайни юргъар физвай. Алукьиз-къарагъиз, ам гьа вичиз акур гум акъатзавай чкадив агакьна. КилигайтIа, ибур расай къванерикай эцигнавай кьве мертебадин хъсан кIвалер я. Са тIимил вахтунда акъвазайдалай гуьгъуьниз Мадара кIвалерин гьаятдиз гьахьна. Адак са кIусни кьурай чка кумачир. Иски валчагъдин ценер, метIер акъатнавай вахчагдин кикер са гьал шуткьунна, ам гурарай виниз акьахна, сифте гьалтай рак ахъайна, къенез гьахьна. Яргъи лацу чуру куьрсарна, къулав ацукьнавай къужа, ракIар ахъаяй ван хьайила, кьулухъ элкъвена, килигна.
— Салам алейкум, буба! Ихтияр авани? — лагьана Мадаради.
— Алейкум салам, чан хва! Вун атуй — рагъ-варз атуй. Буюр, ша, — шад хьана къужа.
— Зун михьиз кьеженва, буба, — алай чкадал кIвачер хкажна, эхцигна, лагьана Мадаради.
Кьве гъилни чиле атIумарна, къужа кIвачел къарагъна. Бегьемвилелди юкь виниз тежезвай ам Мадарани галаз къецел экъечIна, а патал алай кIвализ тухвана, ада гададив са къат парталар вугана.
— Ибур алукI, жуван алухар, хутIунна, кьурура, чан хва, — лагьана ада. — И чкайра мукьвал-мукьвал еке марфар къвада. Абур и тамарин берекатар я.
Гададив дегишлух гинибашар вугана, кьуьзуь кас вич авай кIвализ хъфена. Са арадилай кьурай парталар алукIна хтана, Мадарани адан патав ацукьна. Гила абурун арада хваш-беш хьана, абур ихтилат-суьгьбетдик экечIна.
— Им гьеле-меле кас акъатдай чка туш. Аквар гьаларай, вун яргъал рекье авайди я. Вун гьинай я, гьиниз физва? — жузуна кIвалин иесиди.
Мадаради вичиз акур ахвар, вичин рикIе авай мурад галай-галайвал ахъайна. Кьуьзуь касдивай вичиз са меслят гун тавакъу авуна.
— Вун ви мураддив агакьрай, чан хва, — лагьана къужади, къула авай кIарасар цIай кьадайвал туькIуьрна. — Анжах ви мурад регьятдиз кьилиз акъатдайди туш. Инай Ямен шегьердиз тамам са вацран рехъ ава. А рушни, заз ван хьайивал, са залум касдиз кIанзава. Рушан тIвар кьур-кьурди ада тергзава. Руш, адаз фин тийиз, кIевиз акъвазнавалда. Аллагь мергьяматлу я, рикI кIевиз яхъ. Жуван мураддив агакьун патал чанни къурбанд авун эркекдиз лайих кар я.
Ибур и ихтилатрик кваз, рак ахъайна, кIвализ са руш гьахьна. Адан гъиле кьар кьван еке са къуьр авай.
— Салам, буба чан, чаз мугьман ава хьи! — лагьана руша.
— Хийирдин хабар гвай мугьман я, чан руш. Яргъал мензилдиз рехъ гьалзавай кас я. Чи фан-цин кьисмет хьана, иниз акъатнава.
Руша тадиз-тадиз къуьр алажна, къулал къажгъан эцигна. Мадарадин вилер адалай алатзавачир. Юргъ къвадайла, гъуьрче аваз, рушан парталар са кIусни кьежин тавунал ам мягьтел хьанвай. Кьарай кьаз тахьана, ада рушавай и кардикай хабар кьуна.
— Юргъ къвадайла, зун са къавахдин хъалхъамда ацукьнавай, — жаваб гана руша.
Мадара гагь рушаз килигзавай. Гагь ада кIвале вил экъуьрзавай. КIвалин цларикай гьайванрин хамар, миргерин крчар куьрсарнавай. Са миргин крчунихъ чина седеф тунвай чуьнгуьрни галай. Мадара яргъалди а чуьнгуьрдиз килигиз амукьна. «За жуван чуьнгуьр вучиз гъаначир?» — хиял фена адан рикIяй. Адан фикирдикай аян хьайиди хьиз, къужади чуьнгуьр адав вугана. Мадарадини билбил хьиз рахурна.
Пака пакамахъ гада рекье твадайла, къужади адаз лагьана:
— Килиг, чан хва. Ямен шегьердиз вун фида. Пачагьдин рушни ваз аквада. Мумкин я, ваз хьиз, адаз вун кIанни жеда. Анжах жуван игьтият квадармир. Руш кIанзавай пагьливан рушан бубадин гъилералди ваз фендер къурмишиз алахъда. Килиг гьа, вуч абуру лагьайтIани, жува «башуьсте!» лугьуз жаваб це. Зун такуна, меслят тавуна, кар ийиз алахъмир. Вун гьахьзавай женгина гзаф кьегьалар пуч хьайиди я. И кар рикIел хуьх!
— Вун сагърай, буба, ви насигьат за рикIелай алуддач, — лагьана Мадара рекье гьатна.
Айвандин дестекдихъ агалтнавай руш ам вилерикай хкатдалди кьулухъай адаз килигиз амукьна. Рушан вилериз нагъв атанвай…
(КьатI ама)
Къази Къазиев
________________________________________
Ватан
КIвалин гуьрцел —
Ватан.
Рекьин эвел —
Ватан.
ВацIун чешме —
Ватан.
Руьгьдин чешне —
Ватан.
РикIин цIуцIрум —
Ватан.
Гурмагъдин гум —
Ватан.
Экуьнин яр —
Ватан.
Сергьятдин цIар —
Ватан.
Шагь дагъ, Самур —
Ватан.
Зи кьеб, зи сур —
Ватан.
Космосдин арш —
Ватан.
Кьегьалрин марш —
Ватан.
Дидедин нек —
Ватан.
Кьве вилин экв —
Ватан.
Рекьин эхир —
Ватан.
Даим уьмуьр —
Ватан.
Ибрагьим Гьуьсейнов
____________________
Алатай вахтарин къугъунар
Къуьр-къуьр
ЧIехида гъвечIи аялдин гъил капун юкь винел авуна кьада. Ахпа къалурдай тIуб аялдин капун юкьвал элкъуьриз-элкъуьриз, лугьуда:
— Элкъвена, элкъвена, атана инал са къуьр ацукьда, — тIуб кьезилдиз аялдин капун юкьвал эцигда.
— Идаз акуна! — чIехи тIуб акьалда.
— Ида яна! — къвалав гвай тIуб акьалда.
— Ида алажна! — кьулан тIуб акьалда.
— Ида ругуна! — къалурдай тIуб акьалда.
— Ида тIуьна! — кIанчIал тIуб ахкьалда.
— Гьа икI къуьр куьтягь хьана, — лугьуда чIехида ва къугъун цIийи кьилелай башламиш хъийида.
Квар-квар
Ацукьай чкадал дидеди гъвечIи аял далудал кьада, вични вилик-кьулухъ юзуриз, икI лугьуда:
— Квар-квар — кварцихъди,
Кал хтана варцихъди.
Кацин кьил кьван чIемни хьуй,
Кьулан вацI кьван некни хьуй.
Квар-квар — кварцихъди,
Кварцел алай чIемни фу ваз!
Цуру нек — псидиз.
Къапар — тIурар чуьхвей яд — кцудиз.
Квар-квар — квар-квар…
Пси-пси
А пси, пси, псана,
Псид кIвачер ксана.
Калуз фена векь ягъ, пси,
Кьашкьа пелез гьекь яй, пси.
Ягълавдавай нек хъвай пси,
Тахтунавай къах тIуьр пси.
Кандудавай кьиф яхъ, пси,
Ахпа жеда вун гьахъ, пси.
________________________
МискIалар
Дуьньядавай виридал
Вичи партал алукIна,
Вич, Багъдаддин саил хьиз,
КьецIилаваз амукьна.
Пурар даим акъвазна са чкадал,
Терс балкIанди чукурзава агъадал.
Буржунал бурж къачуда,
Ада гатфар хьайила,
Гьар садай цIуд вахкуда,
Са тIимил вахт фейила.
ФизватIани гьар камуна чеб таз-таз,
Уьскуьк жезвай затI аквазвач жував заз.
Аждагьан туш — нефс я пичIи,
Югъ атай кьван ийиз чапхун.
Гьикьван гзаф неда вичи —
Гьакьван гзаф жеда яхун.
Вилер ахъазвайла,
Таквадайди,
Вилер акьалайла,
Аквадайди.
Гатуз, рагъ къваз, чимидайла,
Къалин партал алаз жеда.
Ахпа хъуьтIуьз, мекьидайла,
КьецIилаваз, зурзаз жеда.
Майрудин Бабаханов
_______________________
Сканворд
«Лезги газет»
