Ван авуна

Алатай йисан 1-июлдиз “Лезги газетдиз” “ЧIехи бубайрин хванахвайрин суракьда” макъала акъатнай. ЦIийи йисан каникулрин вахтунда заз чирхчир Гьажимегьамед Гьуьсейнбегова зенг аву­на, ада авур ихтилат заз пара итижлу хьана­.

— Зи уьмуьрдин юлдаш  Сунахалум Асали­ бубадин хтул я. Ада хванахвайриз талукь ви макъалаяр дикъетдивди кIелна ва адаз вичин ва ви бубайрикай ийидай ихтилатар ава. Абурухъ яб акализ кIанзаватIа, чахъ илиф.

Гьелбетда, ихьтин ихтилатди зун шадарна. Гъиле-гъил аваз фидай мумкинвал хьа­нач­тIани, февралдин вацра зун Гьуьсейнбеговрихъ илифна ва и кардилай рази язни амукьна.

Сифте нубатда къейд ийиз кIанзава хьи, Махачкъалада фадлай яшамиш жез­ватIани, кIвал лезги хизандинди тирди кьа­тIуз жезва. Дегьлиздиз гьахьна­мазди­, япарихъ лезги ма­нидин ванер галукьна. Залда дивандин патав эцигнавай столдал “Лезги газетдин” са шу­муд нумра­ алай. Веледар, хтулар чеб чпихъ галаз ди­­дед чIалал рахазвай. Суфрадални лез­ги фу, чи дагъларин векьер квай чай, му­раба, ахпа хинкIарни, кьурай якни… атана.

— Зи буба Асали вичин девирдин итим тир, чан стха, — суьгьбетдив эгечIна Сунахалум Гьуьсейнбегова. — Пачагьдин девирда курсар, институтар куьтягьдай мумкинвал хьа­нач­тIани, кьетIен зигьинди, акьулди, викIегьвили, зегьметдал рикI хьуни адаз девирдин четин ва хаталу уламрай экъечIиз куьмек гана.

Асали  бубадин вах Титиханум Штулрин хуьряй тир Рамазан эфендидин уьмуьрдин юлдаш тир. 1930-йисан бунтар себеб яз, Рамазан эфенди кьунай ва жазаламишнай.  КIвалин эменни тулкI авунай. Асали бубади кьве аялни галай вах хкана ва вичин кьуд аялдихъ галаз абурни кIвачел акьулдна. Зи рикIел хъсандиз алама, Штулай кIвализ гзаф инсанар къведай, абуру Титиханум эмедиз Бажи лугьудай. Дяведин ва адалай гуьгъуьнин йисара Асали бубади Штулай атай виридаз куьмекар гайиди я.

Асали буба чин-гъил ачух итим тир. Къуллугърик хьаначтIани, малдарвилел, лежбервилел машгъул жез, ахпа колхозда кIва­лахиз ада хизанни хвена, кIеве авайбуруз жуьреба-жуьре рекьерай галайвилерни авуна. НикIера нехв, техил, майваяр цадай. Рекье-хуьлени гзаф жедай. Шегьерриз фидай, анрай маса гудай шейэр хкидай.

Хванахвайрикай рахайтIа, абур Асали бубадиз Самур патан, Куьредин гьар са хуьре авай. Вични фидай, абурал кьил чIугваз, хванахваярни къведай, Асали бубадин гьал-агьвалдикай хабар кьаз.

Хпежви Ибрагьиман ихтилат кIвале мукьвал-мукьвал жедай,- давамарзава суьгьбет Сунахалума. — А вахтунда зун жа­­ван руш тир. Ибрагьим Асали бубадин­ лап рикI алай хванахва тир. Кьурай як, хи­пен ниси, сар, кьураматдин никIера бит­мишарнавай картуфар, цIурурнавай чIем кIан хьайила, ам Хпежиз фи­дай. ХъуьтIуьн варцара Ибрагьима Асали бубадин кIвалера варцар акъуддай. УстIар­ди хуьруьнвийриз , гьакI къунши хуьрерай­ къведай инсанризни кавалар, кIуртар цвадай. Къапудик бубади устIардиз кIва­лах­дай вири шар­тIар тешкилнавай. Хъицикьар чкадиз гъидай, гьялдай алатар ва Иб­рагьима цвайи ка­валарни геждалди чи кIвале амай. Асали бу­ба­дивай, Гъу­лан­герек бадедивай ван хьайивал, ви чIехи буба, Нариман стха, пара камаллу, къени, регьимлу, гьихьтин вахтунда хьайи­тIани ихтибар ийиз жедай итим я лугьу­дай. Гьавиляй адаз чи кIва-лин варар гьамиша ачух тир.

Вуна пара хъсан кар авуна, чан стха, — ра­­зивиливди куьтягьна вичин ихтилат Сунахалума, — чIехи бубадин хванахваяр жагъур хъийиз эгечIна.

— Эхь, эхь, — уьмуьр­дин юлдашдин тереф­ хвена Гьажимегьамеда,- гила чIехи бубай­рин­ хванахвавилин ала­къаяр чна да-ва­­мар­да. Икьван гагьда чун чирхчирар тир, гила ха­лис хванахваяр жеда.

— Къул чIугвазва куь фикирдал,- разивал къалурна зани.

Инал Гьажиме­­гьа­мед стхадин хизандикай куьрелди хьайи­­тIани ихтилат авун кутугнава. Ам Хуьрелрин хуьряй я. Кркарин хуьруьн юкьван школа куьтягьай жаванди Дербентда ДОСААФ-дин автошколада кIел­на. Армиядиз тухвайла, ада Астрахандин областда эцигунардай частара водитель яз къул­­лугъна. Аскервилин буржи бегьемарна хтайла, мехъерарна,  Махачкъалада “Главдагестанводстрой” трестдин 2-нумрадин АТП-да кIва­лахал акъвазна. Махачкъаладин ракьун рекьин больницадин къаншарда авай вагонда (1970-йисара ана вагонрин-кIвалерин са магьле авай) яшамиш жез, пуд йисуз зегь­мет­ чIугуна. Ахпа трестди яшайишдин кIва­лер гана.

РикIел хкиз кIанзава, “Главдагестанводстрой” трестди республика патал зурба крар авуна. Хуьруьн майишатдин карханайрин мулкара мелиорациядин кIва­лахар тамамарна. Гьажимегьамедани вичин улакьдаваз Кьиблепатан Дагъустандин мелиорациядин кIвалахар тухузвай районриз, хуьрериз агъзур тоннралди эцигунардай материалар дашмишна.

Советрин Союз чкIайла, мелиорация­дин карханаяр герек амукь тавурла, Гьа­жиме­гьамеда вичив гвай “МАЗ” маркадин­ авто­машин хсусиятдиз элкъуьрна ва республикадин агьалийрин (муьштерийрин) тIала­бунар кьилиз акъудуналди, жуьреба-жуьре метягьар, шейэр, материалар инай-аниз тухузва. И йисара ада Уру­сат­дин гзаф шегьеррал цIар элкъуьрна.

Гьуьсейнбеговри марифатлу, гьуьрметлу хизан арадал гъанва. Веледар бубадилай, дидедилай чешне къачуз яшамиш жезва. ЧIе­хи хва Гьуьсейнбег МВД-дин майор, Дербент шегьердин ГОВД-дин штабдин начальникдин заместитель я. Эмира Москвада военный госпиталда травматолог-ортопед яз кIвалахзава. Филологиядин илимрин кандидат, педагог Джульянади меркездин  30-нумрадин юкьван школадин директордин заместителдин везифаяр тамамарзава. Медицинадин илимрин кандидат Динара Москвадин са клиникада эндокринолог я.

Са алава. Гьуьсейнбеговар гьар са карда милливал хуьзвай ксар я. “Лезги газет” кIе­лу­нихъ, хтулриз дидед чIал чи­ру­нихъ  галаз сад хьиз, абуру меркезда тешкилзавай милли мярекатарни ахъайзавач. Зун мугьманда авай юкъуз Къумукьрин театрдин залда Лезги те­а­трдин тамаша къалурзавай. Сунахалума аниз фин патал хизандиз билетарни къачунвай кьван.

Нариман  Ибрагьимов