Коронавирусдин тIугъвалди  инсанрин уьмуьрда, адет хьанвай къайдайра, кIва­лахда дегишвилерни цIийивилер пара туна. Гзафбуруз самоизоляциядин шар­тIара кIвале ацукьун четин имтигьандиз элкъвена, бязибуруз азарди тади гана, виридалайни агъурди — хейлинбур  багърийрикай магьрум хьана. ИкI, 16-июндиз Дагъустандин Роспотребнадзордин Управленида раиж авур делилрал асаслу яз, чи республикада коронавирусдик 335 кас кьена. Къуй Аллагьди чпиз рагьметар гурай!

Алай вацран юкьварилай республикада коронавирусдихъ галаз алакъалу яз тайинарнавай бязи сергьятар алуд­нава­тIани, кIвалахдив эгечI хъувунвай вири карханайри Роспотребнадзорди тайинарнавай къайдайрал амал авун чарасуз я, гьикI хьи, къенин юкъузни азардикай авай къурхулувал квахьнавач…

— Багъри касдин кьиникь гьар са инсандин психика патал еке имтигьан я. Ихьтин гьал, дерт-гъам инсандивай вичин сагъламвал патал чIуру таъсир — стресс — “къазанмиш­ тавуна” алудиз лап тек-туьк дуьшуьшра же­да. Багъри касдивай къакъатун аннамишуни рикIин тIал къвердавай къати, эхиз тежер гьалдиз элкъуьрда, — къейдзава чна и йи­къа­ра вичихъ галаз видеоалакъадин куьмекдалди суьгьбет авур духтур психиатр-психо­терапевт, чи кIел­чийриз фадлай таниш  ­Уружева  Жамиля  Али-Агъаевнади.  — Багъри кас къакъатуни гьар са касдиз рикIин еке тIал, дерт гъизва. Четин гьар са тIал, гьа гьисабдай дерт алатун патални вахт герек я.

Пешекарди къейдзавайвал, дерт 4 паюникай ибарат я. Адахъ эвел ва эхир ава. Сифтегьанди — шок. Им кьетIен, чIу­ру са кар хьанмазди, инсандин бедендин жаваб я. Ихьтин вахтунда бязибурук лап теспачавал акатда. Садбур ла­гьайтIа, къарши яз, “биши хьайиди хьиз” жеда. Ихьтин гьал са ва я са шумуд гьафтеда давам жеда. Кьвед лагьайди — агъун­ тавун. Инсанди багъри кас къакъатун, чIуру кар, бедбахтвал кьилел атун инкар авун. Ихьтин вахтунда инсанди “налугьуди им зи кьилел атанвай кар туш”, “зун агъазвач” гафар мукьвал-мукь­вал лугьуда. И паюниз иштягь квахьун, гъиляй кар татун, рахаз кIан тахьун хас я. Ам 6-7 гьафтеда давам жеда. Пуд лагьайди — тахсир гьисс авун (гьатта жувни тахсиркар яз гьисабун). И паюна инсанди вичин багъри къутармишиз хьун мумкин, амма са вуж ятIани себеб яз, и кар кьилиз акъудиз тахьайди гьиссда. И вахтунда духтуррилай суддиз арзаяр гзаф къведа. Кьуд лагьайди — авай гьал кьабулун. И паюна инсанди багъри кас къакъатнавайди аннамишда, и кардихъ галаз вердиш жез гатIунда. Гзаф вахтара и паюна инсан депрессияда гьатда. Бязи вахтара садлагьана (приступдин къайдада) дерт къати жеда. Идалай кьулухъ инсанди хьайи чIуру кар кьабулда, “цIийи” уьмуьрдив вердиш жез башламишда. И паюна дердинин чка багъридахъ, лугьуз тежер гьалда, вил хьуни ва сефилвили кьада.

— Гьелбетда, и паяр гзаф вахтара сад-садавай тамамвилелди къакъатнаваз кьиле фин тавунни мумкин я. Амма абуру вири сан­лай тахминан са йис вахт кьазва. Ахпа инсан и гьалдив вердиш жезва. Кьулухъ элкъуьр хъжедай затI авачирди аннамишда. Эхь, рикIе тIал амукьда, амма виридалайни четинди тир вахт алатзава, — суьгьбетзава Ж.Уру­жевади. — Багъри къакъатуникди залан дер­диник акатай вахтунда вуч авуна кIанда? Сифте нубатда, жуван дерт къене хуьз алахъ тавун лазим я. Квез шехьиз кIан­за­ватIа, шехь. Жуван рикIе дерт басмишмир, дерт гафарихъ ва накъварихъ галаз акъатзава, ам кьезил жезва эхир. Ихьтин­ вахтунда викIегь­вал къалурун, дерт жуван къене хуьн лазим туш. Мадни вуч рикIел хуьн лазим я?

—           Винидихъни къейднавайвал, дерт алатун патал вахт герек я, рикIе дерт къати хьайи вахтара шехь, тIал, къалур тийиз, лугьурвал, рикIе хуьз чалишмиш жемир.

—           Жув са квел ятIани машгъулариз алахъ.

—           Багъри  кас къакъатун аннамишун хаинвал туш. Амма уьмуьр давама­руникай отказ авун жув патал хаинвал авун я, къакъатай багъри кас куьне и тегьерда жувалай гъил къачунал бажагьат рази жеда.

—           Гьар са касди уьмуьр давамар хъийи­­дайди я. Мумкин я, исятда куьн и кар­дихъ­ галаз рази туш, амма гьакъи­къат ихьтинди я. Багъри кас къакъатайдалай кьулухъ, куьн виликдай хьтинди яз амукь тавунни мумкин я, амма куьн яша­миш хъжеда, уьмуьр давамар хъийиз алакьда, гьатта бахтлудаказ яшамиш жезни алахъда.

—           Эгер жуван хсуси ва куь патав гвай ксарин куьмек тIимил ятIа, утанмиш жемир, пешекар-духтурдин патав алад!

Духтурди мадни къейдзавайвал, гьар са инсанди дерт са жуьреда кьабулзава. Сир туш, бязибур рикIив кьадайбур жеда, бязибурни — рикIин тIалдиз фад дурум гуз алакьдайбур. Инсанрихъ гьардахъ вичивай ялиз жедай пар ава. Гьаниз килигна агъурдаказ дердини инсандин рикIе зур йисалай кьве йисалди вахтунда чка кьун мумкин я. Идалай гзаф вахт алатайла, инсан “вич-вичел хквез­вачтIа”, патав гвайбуру гьал четинди тирди аннамишун герек я.

— Гзаф йисарин тежрибадай аквазвайвал, гьар вад лагьай касдиз пешекар-духтурдин куьмек герек къвезва, — тестикьарзава Жами­ля Али-Агъаевнади. Ингье адан фикирдалди, виридалайни гзаф фикир гана кIанза­вай гьалар:

—           датIана вичин дерт рикIел хуьз, лугьурвал, ам рикIелай ракъур тийиз чалишмиш хьун;

—           дерт эхиз тежервиляй, жуван чандиз къаст ийиз кIан хьун;

—           магьрумвилихъ агъаз кIан тахьун, и кар тамамвилелди кьабул тавун;

—           жувавай жув хуьз тежез датIана ва гзаф (кьадарсуз) шехьун;

—           энгел авуналди (заторможенность) жавабар гун, инсан физический жигьетдайни яваш хьун;

—           лап гзаф яхун хьун;

—           чеб регьятдаказ кьилиз акъудиз жедай кIвалин къайгъуяр четин хьун, абур кьилиз акъудиз алакь тавун.

-Эхирдайни лугьуз кIанзава, багъри кас къакъатайди кьабулун, им а кас рикIелай алу­дун лагьай чIал туш. Амма им кьулухъ элкъуьр хъийиз тежедай кар тирди аннамишна ам кьабулуни, чаз, чан аламайбуруз, жуван уьмуьр давамариз,  а касдикай рикIел хкунри чаз къуват гудайвал уьмуьр туьхкIуьриз куьмекда, — лугьузва пешекар духтурди.

Къуй садахъни еке магьрумвилер, рикIиз сабурлувал гуз тежедай дердер тахьурай!

Рагнеда  Рамалданова