(Эвел — 6-7, 9-12, 14-16, 19-25-нумрайра)

Мана: (Аллагьдин тIвацIелди! Вири гьамд хьуй Аллагьдиз, Аллагь чIехи я, Аллагь чIехи я, Аллагь чIехи я (виридалай…), Пак я Ам Вичи чаз муьтIуьгъарнавайди им, ва жедачир чавай ам муьтIуьгъариз, ва, дугъриданни, чун Адан патав элкъвена хкведа. Я Аллагь! Гьакъикъатда, за (чна) тIалабзава Вавай чи и сеферда хъсанвал ва (Вахъай) кичIевал, ва чна Вун рази жедай амал авун. Я Аллагь! Кьезилара Вуна чаз чи и сефер, мукьвал ая чаз адан яргъавал. Я Аллагь! Вун я Сагьиб (Мукьвал Куьмекчи) чи сеферда, ва Арха я чи хизанриз, ва мал-девлетриз. Я Аллагь! За Вавай зун хуьн тIалабзава: сефердин четинвилерикай, ва пис мензерайрикай (вилериз пис гьалар акуникай), ва пис гьалара элкъвена хтун: малдин, хизандин ва веледрин гьакъиндай (яни хтайла пис гьалда аваз таквадайвал ая абур).

8. Сефердиз (жез хьайитIа) хемис юкъуз экуьнахъ фад экъечIун, гьадисра и кар къалурнавайвал.
9. Рекье (чара) инсанрикай кичI хьайила, и дуьа кIелна кIанда: “Аллагьумма инна нажгIа­лука фи нугьуригьим ва нагIузу бика мин шуруригьим” (мана): “Я, Аллагь! Гьакъикъатда, чна Вун абурун хура акъвазарзава ва чна Вавай чун абурун писвилерикай хуьнин карда куьмек тIалабзава”, Пайгъамбарди (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) лагьанвай жуьре.
10. Сеферда авайла гзаф дуьаяр авуна кIан­да, вучиз лагьайтIа рекьевай касдин дуьаяр Ал­лагьди кьабулзава. Гьадисда лагьанва, (мана): “Са шакни алачиз, пуд жуьре дуьаяр кьабулзава: вичиз масада зулум авунвай мазлум касдин дуьа, рекьевай касдин дуьа ва диде-бубади вичин веледдиз авунвай дуьа” (Тирмизий).
11. Рекье са чкадал акъваз хьайила (ял ягъиз­, йиф акъудиз) и дуьа кIелна кIанда: “АгIу­зу би-калимати-Ллягьи -ттамммати мин шарри ма халакъа” (мана): “За, Аллагьдин лап тамам ке­лимайрин куьмекдалди жув хуьзва Ада­ халкьнавай (вири) шейэрин писвилерикай”.
12. Эгер рекьевай кас йифен сифте кьиляй ксуз хьайитIа, ада вичин эрчIи гъил экIяда (вичиз­ къулай тирвал), эгер ам йифен эхирдай ксуз хьайитIа, ада вичин гъил (дуьздиз) акъвазарна, кьил капашдал эцигна ксуда — экуьн кпIуниз геж тахьун патал дерин ахвариз тефидайвал.
13. Рекье са хуьр, шегьер гьалтайтIа, аниз гьахьдайла кIелдай дуьа ава: “Аллагьумма Рабба ссамавати сабгIи ва ма адзлална, ва Рабба ал-арадзина сабгIи ва ма акълална, ва Рабба риягьи ва ма зарайна, ва Рабба шайатIи­ни ва ма адзлална-асъалука хайра гьазигьи аль къаряти ва хайра ма фигьа ва хайра мин агьлигьа, ва агIузу Бика мин шарри гьазигьил-къаряти ва шари ма фигьа ва шарри мин агьлигьа” (мана): “Я Аллагь! Ирид цаварин ва абурун сериндик квай (вири) затIарин Рабби, ва ирид чилерин ва абурал алай (абуру хкажнавай) (вири) затIарин Рабби, ва шейтIанрин ва абуру ягъалмишвиле тунвай шейэрин (виридан) Рабби, за Вавай и хуьруьн хийир, ана авай хийир ва адан эгьлийрикай хийир тIа­лабзава. Ва за Вавай зун и хуьруьн писвиликай, ана авай писвилерикай ва адан эгьлийрин писвилерикай хуьн тIалабзава”, Пайгъамбардин (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) гьадисда къалурнавайвал.
14. Сеферда кар туькIвейдалай кьулухъ кIвализ хъфиз тади къачуна кIанда.. Гьадисда лагьанва, (мана): “Сефер азабдин са жуьре я, ада инсан тIуьникай-хъуникай, ахварикай магьрумзава. Ва квекай сада сеферда вичин кар кьилиз акъудайла, къуй вичин хизандин патав тади авурай” (Бухарий).
15. Элкъвена кIвализ хтайла, ада лагьана кIан­да: “Аллагьу акбар” (3 сефер) ва “Айибуна­ таибуна абидуна ли Раббина гьамидуна”. (ма­­на): “Чун элкъвена хквезва, чна туба ийиз­ва, чна ибадатзава, чи Раббидиз гьамд гъизва”­.
16. Йифен кьулариз хтуникди хизанар инжиклу тежедайвал ва я бейхабардиз хтун тавун па­тал виликамаз абурун патав кас ракъурун (муштулух гун) хъсан я. Гьакъикъатда, чи Пайгъамбардин (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) рехъ гьам тир.
17. Дишегьлидиз вичихъ магьрам галачиз (яни мукьва ксарикай сад: буба, ими, стха, гъуьл) сефердиз экъечIдай (са йикъан рекъиз)­ ихтияр авач. Гьадисда лагьанва, (мана): “Ихтияр авач — вич Аллагьдихъ ва Эхиримжи Йи­къахъ­ инанмиш тир дишегьлидиз — сефердиз экъечIиз са юкъуз ва йифиз фидай мензилдиз. Анжах вичихъ магьрам галаз экъечIна кIанда”.

Парталрин (либасрин) эдебар

Мусурман кас Аллагьди эмирнавай либасар алукIун герек тирдахъ инанмиш я. Къуръанда лагьанва: (7-сура, 31-аят, мана): “Эй, Адаман несилар! Зинет (михьи ва безетмишнавай) гьалда хьухь куьн гьар са мискIин, гьар са (капI) патал (михьивал ая, хъсан парталар алукI ва безетмиш хьухь куьн гьар капI ийидайла); ва неъ ва хъухъ куьне, ва исраф (кьадардилай ар­тух, вара-зара авун) ийимир куьне, гьа­къикъат­да, Адаз исрафдайбур кIандач!”.

Гьадисда лагьанва, (мана): “Неъ, хъухъ, алукI куьне ва садакьа це исраф тавуна ва лавгъавал тавуна” (Бухарий). Пайгъамбарди (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) либасрин гьакъиндай вуч ихтияр аватIа ва вуч ихтияр авачтIа баян ганва. Гьавиляй мусурман касди либасрин гьакъиндай ихьтин эдебар хвена кIанда:

1. (Итимриз) ипек (шелк) алукIдай ихтияр авач. Гьадисда лагьанва, (мана): “АлукIмир куь­­не ипек, гьакъикъатда, ни ам алукIайтIа и дуьньяда, ада ам Эхиратда гьич алукIдач” (Муслим). Мад са гьадисда лагьанва, (мана): “Пайгъамбарди (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) вичин эрчIи гъиле ипек кьуна, ва чапла гъиле къизил кьуна, лагьана: “Гьакъикъатда, ибур кьведни гьарам я итимриз зи уьмметдикай” (Абу-Давуд). И гьадисдай аквазвайвал, къизилар акалдай ихтиярарни авач, ам гунагь кар я. Амма итимриз гимишдин тупIалар акалдай ихтияр ава.
2. Юкьвалай агъадихъ кIевдай парталар (изар) кIаламрилай (кьегьебрилай) агъуз яргъи авуна алукIдай ихтияр авач. Гьадисда лагьанва, (мана): “КIаламрилай (кьегьебрилай) агъуз тирди изардикай — ЦIа жеда”. Мад са гьадисда ла­гьанва, (мана): “Аллагь килигдач вичин пар­та­лар яргъи авунвайдаз — лавгъавализ” (Бухарий).
3. (Итимри) лацу парталар хкяна кIанда, амай рангарни ихтияр ава. Гьадисда лагьанва, (мана): “АлукIа куьне лацу либасар, гьакъи­къат­да, ам (лацу ранг) лап михьи ва хъсан я, ва адак (лацудак) кафандик кутур куьне мейи­тар” (Тирмизий). Пайгъамбарди (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) гагь яру, гагь къацу ва гагь чIулав рангунин либасар алукIна.
4. Мусурман дишегьлиди вичин парталар, та кIвачин кIанерни кIевдайвал яргъи авун лазим я ва гьакIни кьил, кьам, къуьнер, хуру кIевна кIанда. Къуръанда лагьанва: (33-сура, 59-аят, мана): “Эй, Пайгъамбар! Лагь жуван папариз, жуван рушариз ва муъминрин дишегьлийриз, къуй абуру чпихъ чпин чадураяр галчукрай (жилбабар алукIрай — кьилелай вегьена кьил, чин, хур, къуьнерни кваз кIеврай шаршафдалди). Ам — лапни мукьвал я абур (азад ди­шегь­ли­яр тирди) чир хьуниз (ва лукIарикай тафаватлу хьуниз) ва (акI хьайила) абуруз азият гудач. Ва Аллагь — (гзаф) Багъишламишдайди, (лап) Регьимлуди я!”.
5. Са кIвачел алукIна, муькуь кIвачел затI алачиз къекъведай ихтиярар авач. Пайгъамбарди (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) лагьанва, (мана): “Къуй квекай садни са кIвачел кIвачин къаб алаз къекъуьн тавурай, къуй ада кьведни кьецIил авурай ва я кьведални алукIрай” (Муслим).

(КьатI ама)

Ямин  Мегьамедов,

диндин рекьяй алим