Украинадин миллетбазрихъ, цIийи фашистрихъ галаз тухузвай дяведин махсус серенжем давам жезва. Россиядин Федерациядик эхкечIнавай республикайрин, областрин мулкар азадзавай женгер къизгъинбур, гьайиф хьи, телефвилер арадал гъизвайбурни я. Ватандин итижар хуьн патал душмандиз ягъунар кьазвай дагъустанви кьегьалрикайни хкатунар жезва. Садбуру женгерин майданда викIегьвилелди, вилик эцигнавай тапшуругъар кьилиз акъудуналди чан гузва, масадбур, хирер хьана, госпиталриз аватзава. Абуруз ва телеф хьайи аскеррин хизанриз вири рекьерай куьмек гун патал Дагъустанда «Чун санал ала» фонд кардик ква. Алатай гьафтеда «Лезги газетдин» редакциядин конференц-залда республикадин милли чIаларал акъатзавай газетрин векилар мергьяматлувилин фондунин председатель Селимхан Мирзехановахъ галаз гуьруьшмиш хьана ва ада фондунин кIвалахдикай суьгьбетна.

— Къе виридаз малум делил я, — рахана С. Мирзеханов, — дяведин махсус серенжемдив чара авачиз эгечIайди я. Коллективный западди пIупI кутунвай ва яракьралди, пуларалди куьмек гузвай Украинадин кьилиз атанвай фашистар, террористар, миллетчияр дяведиз гьазур хьанвай, абурун мурадарни лап чIурубур тир. Чи уьлкведин Президентдин буйругъдалди Россиядин армия са кам вилик экечIна ва миллетчийрин гьужумдин вилик пад кьуна, абур чпин чIулав ниятар кьилиз акъудунин мумкинвиликай магьрумна.

Лугьун лазим я хьи, Дагъустандин­ Кьил Сергей Меликова виликамаз кьатIа­на хьи, махсус серенжем яргъал фида, телефвилер, хирер хьайибурни жеда, абуруз, аскеррин хизанриз куьмек герек къведа. Адан буйругъдалди, чна, уьлкведа сифтебурукай яз, 2022-йисан 30-мартдиз мергьяматлувилин «Чун санал ала» фонд тешкилна. И алатай йисара чна дяведин махсус  серенжемдин иштиракчийрихъ ва абурун хизанрихъ галаз алакъалу вири месэлаяр, абурун дердияр гьялзава.

Чна кIвалахиз пуд йис ятIани, датIана шегьерриз, районриз физватIани, СВО-дин иштиракчийрин хизанрихъ галаз гуьруьшар тешкилзаватIани, абур уьлкведин­ Президентдин указрин, кьезилвилерин, галайвилерин гъавурда твазватIани, рес­публикадин талукь идарайриз ва чи патав­ аскеррин диде-бубаяр, уьмуьрдин юлда­шар, веледар, багърияр, гьакI нара­зиви­лин арзаяр гвайбурни къвезва. Са кардикай мад лугьун: абур ихьтин чкадал атунин тахсир чкадин администрацийрин­ регь­беррин ва государстводин талукь идарайрин къуллугъчийрин хиве гьатзава.

Иллаки хуьрерин агьалийриз чир хьун лазим я хьи, дяведин махсус серенжемда телеф хьайи аскердин хизандиз федеральный бюджетдай 13 млн,  Дагъустандин бюджетдайни — 1,2 млн манат гузва. Хизан пулуналди таъминарзавай касдикай (фикирда СВО-дин къуллугъчи ава) магьрум хьайидан 18 йисал къведалди яшарин аялризни ва вузра кIелзавай веледриз (25 йис жедалди) 20 агъзурдав агакьна пенсия гузва. Ибурал алава яз, аскердин хизандиз маса кьезилвилерни ава. Гьайиф хьи, гьукуматди ийизвай галайвилерикай бязи хизанар хкатзавай ва я хкудзавай дуьшуьшарни жезва. Абурни талукь идарайрин (военкомат, агьалийриз яшайишдин рекьяй къуллугъдай центраяр, пенсиядин фондунин отделенияр) са бязи къуллугъчийри чпин везифаяр лазим тирвал кьилиз акъуд тавунихъ, кьил тIар тавуна, кIеве гьатнавай инсанар чпелай алудунихъ галаз алакъалу я.

И жигьетдай Селимхан Мирзеханова, «Чун санал ала» фонд, гьатта Дагъустан Республикадин Кьил Сергей Меликов  къаришмиш хьана, телеф хьайи аскеррин ­хизанриз куьмек  гайи мисалрикай ихти­латна.

Телеф хьайи аскердихъ кьве хизан­ ава (сад ЗАГС-да регистрация тавуна­ арадал атанва). Пул, аялриз пенсияни­ кьве хизандизни кIанзава. Гьелбетда, сифте нубатда гьакъикъи хизандин мес­эла гьялзава. «Гражданский бракда» хьайи хизан «квез гьукуматдин галайвилер (пулар, аялриз буба амачирвиляй гузвай пенсияр) къвезвач лагьана, идарадай рекье хутазва. ИкI дуьз туш. Гьукуматди гузвай пулар кьве хизандизни талукь я.

Документра (паспорт, аялвилин, эвленмиш хьайивилин гьакъиндай шагьадатнама, военный билет) жуь­реба-жуьре делилар гьатнава. Сана аскердин бубадин тIвар кхьенвач, масана гъуьлуьнни папан фамилияр сад хьиз туш, пуд лагьай мисалда фамилияда гьарф бес жезвач ва я артух ава. Са документда Шамиль, масана Шамил кхьенва. Жавабдарвал хиве авай къуллугъчийри, суддиз, адвокатдин патав вач лагьана, чпелай алудзава. ВучдатIа чин тийиз, кIеве гьатай инсанар, вахтни пучна, хуьряй яргъал мензилдиз чи патав ва я РД-дин зегьметдин ва яшайишдин рекьяй вилик финин министерстводиз атуниз мажбур жезва. И жуьредин гъалатIар документ гайи чкада (ЗАГС, паспортдин стол, хуьруьн администрация)­ туькIуьр хъувун лазим я. Инсанар суддиз ракъурун герек туш. Документдик квай гъалатI туькIуьр хъувурла, хизандиз къвезвай пуларни гуда.­

Виридаз малум делил я, дагъустанвияр Россиядин маса регионрани яшамиш жезва. Анрай дяведин махсус серенжемдиз тухванвай ватанэгьлиярни тIимил туш. Серенжемда телеф хьайи аскеррин гьанра авай хизанар, пулар гун тийиз, инжиклу ийизва. Абуруз куьрелди «куьн чи региондин агьалияр туш» лугьузва. Гьа ихьтин азабра Тюмендин, Ростовдин областра, Калмыкияда ва гьакI масанра яшамиш жезвай дагъустанвийрин хизанар гьатна. Дагъустандин регьбер ва чи фонд къаришмиш хьана ва абурув гьукуматди гузвай пулар агакьарна.

С. Мирзеханова лагьайвал, чи рес­пуб­­ликадай дяведин махсус серенжемдиз фейи маса регионрай тир аскеррин 250-далай виниз хизанриз, Сергей Мели­кован тапшуругъдалди, са жуьрединни ин­жиклувилер арадал тагъана пулар гана.

— Телеф хьайи аскеррин хизанар патал важиблу ихьтин месэлаяр гьялдайла, гъилел михьи тушир инсанар чпиз кьеж акъудиз алахъзава, — къейдна фондунин председателди. — Чна винидихъ лагьай гъалатIар квай, дуьз ацIур тавунвай документар, ча­рар-цIарар къайдадиз гъун патал талукь идарайрин са бязи къуллугъчийри савадсуз, гъавурда авачир дидеяр, папар, аялар адвокатрин патарив ракъурзава. Абуруни кIеве, ясда авай инсанривай чпиз 10 процент гун истемишзава — 1,3 млн манат жезва. Де лагь, хва, гъуьл телеф хьанвай хизанди икьван пул адвокатдиз вучиз гун лазим я?! За квевай тIалабзава, гьуьрметлу журналистар, къуй чи инсанриз чир хьурай: гьукуматди гузвай пулар къачун патал адвокатар кьун, абурун патав фин герек туш. КIеве гьатзавай гьихьтин месэла хьайитIани, «Чун санал ала» фондуниз зенг ая, ша. Чи фондуниз талукь вири делилар сайтра ава. Гьинай, мус, ни зенг авуртIани, зун ва чи къуллугъчияр адахъ галаз рахада ва месэла са адвокатни, судни галачиз гьялда. Гьа икI чна цIудралди хизанриз куьмекни гана.

Зунни, фондунин къуллугъчиярни да­тIана муниципалитетриз физва, анра СВО-дин иштиракчийрихъ ва абурун хизанрихъ галаз тешкилнавай кIвалах ахтармишзава, герек меслятар гузва. Зун 28 райондиз фенва. Лугьун хьи, Къизилюрт, Табасаран, Ахцегь, СтIал Сулейманан, Къарабудахкент, Дербент, Казбек районра тухузвай­ кIвалахдилай разивал ийиз жеда­. Мисал яз, Табаса­ран райондин администрацияди, махсус къарар акъат­­далди, серенжемдин 37 ишти­ракчидин хизанар­ чилин участок­ралди таъминарна. СтIал Сулейма­нан районда федеральный, рес­публикадин бюджетрай чара ийизвай пуларал алава­ яз спонсоррин, меценатрин куьмек­далди пулар гузва. Къизилюрт райондин администрациядин кьили гьар са аскердин хизандихъ галаз алакъа хуьзва, абурун яшайиш­дин месэлаяр гьялза­ва. Куьрелди лагьайтIа, вичин къуллугъдин вези­файрив жавабдарвилелди, агьалийрин дер­дийрив къайгъударвилелди эгечIзавай чкайра аскеррихъ ва абурун хизанрихъ галаз алакъалу кIвалах хъсандиз кьиле физва.

С. Мирзеханова къейд авурвал «Чун санал ала» фондуниз куьмек гузвайбурни ава. Мисал яз, Астрахандин областда яшамиш жезвай чи ватанэгьлиди фондуниз 20 млн манат рекье туна. РД-дин Гьукуматдин Председатель Абдулмуслим Абдулмуслимовалай чешне къачуна, саки вири министр­ри, идарайрин чIехибуру гьар вацра са йикъан мажиб фондунин счетдиз язава. Мергьяматлувилин важиблу и кардик чпин пай кутазвай фирмаяр, АО-яр, холдингар ва кьилдин карчияр ава. Мисал яз, Сефер Алиева вичин харжидалди Россиядин кьве игитдиз памятникар эцигна.

Фондуни, махсус серенжемда хирер хьанвай аскерар ва абурун хизанра начагъ жезвай векилар сагъар хъийиз, кIвалер ремонт ийиз, набутар кIвалералди таъмина­риз ва яшайишда гьалтзавай четин маса­ месэлаяр гьялиз куьмекзава. Южно-Сухо­кумскдай тир телеф хьайи аскердин уьмуьр­дин юлдашни, абурун рушни набутар тир. Абур яшайишдин кIвалерин нубатдани авай. Чкадал месэла гьял тийидайла, абуру региондин кьилиз арза авуна. Адани гьасятда чаз тапшуругъ гана. Хизан чна кIвалералди таъминарна.

И кардиз талукь ихьтин месэлани ава. Гьукуматди ва республикади аскерриз ва абурун хизанриз пулар гузва. Абурухъ кIва­лер маса къачузни, абур ремонт ийизни жеда. Амма саки вирида, пулар гъиле гьатна­мазди, автомашинар, багьа маса шейэр маса къачузва. Ахпа, чеб кIвалералди таъминара лугьуз, республикадин чIехибуруз, фондуниз арзаяр ийизва.

Гуьруьшдин вахтунда гел галачиз квахьай аскеррин гьакъиндайни ихтилат фена. Инсанрив гвай ванер-сесерай, абурув гьукуматдин патай са куьмекни агакьзавайди тушалда. Идан гьакъиндай С. Мирзеханова икI лагьана.

— Республикада дяведин махсус серенжемдин иштиракчийрин месэлайрал машгъул маса идараяр, тешкилатар ава. Абурукай сад «Память гор» я. Ам махсус серенжемда квахьай, есирда гьатай дагъустанвийрин геле къекъвезва, абур  жагъур­зава ва идахъ галаз алакъалу серенжемар кьиле тухузва. Гьелелиг тешки­латди 40 дагъус­танви жагъур хъувунва. Гьар са частунин командирди аскер гел галачиз квахьна лугьунин гьакъиндай тестикьарзавай вахтунда, адав ва адан хизандив герек вири кьезилвилер агакьзава.

Нариман Ибрагьимов