КIандатIа уьлкве, субъект хьурай, кIантIа му­ниципалитет, абурун яшайишдинни дуланажагъдин, экономикадин ва маса гьалар анра авай де­мографиядин гьаларилай гзаф аслу я. Чи патара Сулейман-Стальский районди эхиримжи вахтара­ яшайишдин, экономикадин, культурадин ва маса рекьерай виликди гегьенш камар къачузва. Ида гьар са районэгьлидик шадвилин гьиссер кутазва, пакадин йикъахъ инанмишвал артухарзава.

Вичиз гьахълудаказ камалэгьлийрин, арифдаррин, ватанперес ва зегьметкеш инсанрин макан лугьузвай и районда демографиядин гьалар гьихьтинбур ятIа чирунин ва и рекьяй месэлайрикай суьгьбет авунин мураддалди чун райондин администрациядин ЗАГС-дин отделдин заведующий О.М.Ягъибеговадихъ  (шикилда)  галаз гуьруьшмиш хьана.

— Ольга Мирзоевна, малум тирвал, чи район неинки Кьиблепатан Дагъустанда, гьакI санлай республикада чIехибурук акатзава. 60 агъзурдав агакьна агьалияр яшамиш жезвай ина демографиядин гьалар гьихьтинбур я?

— Заз сифтедай лугьуз кIанзава хьи, демографиядиз талукь гьаларилай районда гзаф крар аслу я. Гьавиляй райондин руководстводи, кьилди къачуртIа, Нариман Шамсудинович Абдулмуталибова демографиядихъ галаз алакъалу месэлайриз кьилин фикир гузва. ИкI, мисал яз, адан тапшуругъдалди и месэладиз райадминистрациядин заседанидал килигна.

Куь суалдиз завай “хъсан я”, я туш хьи “пис я” лагьана жаваб гуз жедач. Демографиядин гьалар са шумуд месэладилай аслу, абур сад-садахъ галаз алакъалуни я. 2017-йисуз чи отделди гражданвилин гьаларин 1526 акт (абурукай яз аялар хунин — 613, кьветхверар хунин — 2, эвленмиш хьунин — 323, некягь алудунин — 141, инсан рагьметдиз финин — 386, фамилия, тIвар, бубадин тIвар дегишарунин — 27, хвавиле ва рушвиле кьабулунин — 1) регистрация авунва.

Шаз ва алай йисан алатнавай девирда отделди гражданвилин гьаларин гьакъиндай госрегистрациядин шагьадатнамаяр кьвед лагьай сеферда гун хъувуна, гайи справкайрин кьадар 1000-далай виниз я.

СНГ-дин уьлквейрай пуд документ (хайивилин гьакъиндай шагьадатнамаяр) истемишна, гражданвилин гьаларин актарин кхьинра 149 дегишвал туна.

Гьахъ-гьисабдин девирда (госпошлина яз) бюджетдиз 764700 манат пул атана. Юридический еке метлеб авай 1615 кар (кIвалах) кьилиз акъудна.

— 2018-йисан алатнавай вахтунда гражданвилин гьаларин актар регистрация авунин гьакъиндай отделди гьихьтин кIвалах кьиле тухванва?

— Чи отделди вири рекьерай тухвай кIва­лахрин вад вацран нетижаяр кьуна. И девирда аялар ху­нин — 227, кьветхверар хунин — 5, инсанар кьинин — 140, некягь авунин — 75, некягь алудунин — 52, фамилия, тIвар, бубадин тIвар дегишарунин -15, бубавал тайинарунин 10 акт регистрация авуна, гьакIни справкаяр, кьвед лагьай сеферда шагьадатнамаяр гунин, гражданвилин гьаларин актара дегишвилер тунин рекьерайни тайин кIвалах тухванва. Санлай къачурла, алай йисан алатнавай девирда гражданвилин гьаларин 519 акт реги­страция авуна. Бюджетдиз 220400 манат пул атана.­

— Ольга Мирзоевна, куь жавабрай аквазвайвал, ЗАГС-дин отделди кIвалахзава, хиве авай везифаяр кьилиз акъудзава. Райондин агьалиярни отделдин кIвалахдилай рази я. Зак куьне гъайи са бязи рекъемри секинсузвал кутазва: эвленмиш хьана, чара хъжезвай хизанрин, жегьилрин кьадар гзаф я. И кар квехъ галаз алакъалу я?

— И суалдизни са гафуналди жаваб гуз хьун мумк­ин туш. Гьар са хизандал четинвилер ацалт­зава. Зи фикирдалди, жегьилар чара хьунин асул себебар ихьтинбур я: вахтундилай вилик, фагьум­ тавуна, эвленмиш хьун; уьмуьрдин юлдашрикай­ сада вафасузвал авун; къилихар кьун тавун; пулу­нин ва материальный жигьетдай дарвиле хьун; эв­ленмиш хьанвай жегьилрин уьмуьрдик диде-бу­ба къаришмиш хьун, ичкибазвал ва наркома­ния­.

Эвленмиш ва чара хьунихъ (некягь алудунихъ) галаз алакъалу ихьтин рекъемар гъиз кIан­зава. Асул гьисабдай, чи районэгьлияр 18-24 йисарин яшара аваз эвленмиш жезва. И яшара аваз алатай йисуз 124 итим ва 268 дишегьли, 25-34-йисарин яшара аваз 175 итим ва 36 дишегьли, 35 йисалай виниз яшара аваз 24 итим ва 15 дишегьли эвленмиш хьана.

Инсанар асул гьисабдай гзафни-гзаф 25-39 йисарин яшара аваз чара жезва. И яшарин 103 итимди ва 78 дишегьлиди некягь алудна. Чара хьайи 89 хизанда аялар авай.

Жегьилар эвленмиш хьайи сифтегьан йисуз, гьакIни чпихъ гъвечIи аялар авай хизанар сифтегьан 3 йисан къене чара хъжезвай дуьшуьшарни тIимил туш.

Гьелбетда, и карди чакни секинсузвал кутазва. И рекьяй чи отделди райондин администрациядихъ, агъсакъалрин, дявединни зегьметдин ветеранрин, дишегьлийрин советрихъ, общест­венный ва жегьилрин парламентрихъ галаз санал кIвалахзава, жегьил хизанра гьуьрмет-хатур, садвал мягькемарун патал гьар жуьредин мярекатар, жегьилрихъ галаз гуьруьшар тухузва. Ида вичин хъсан нетижа гун тавуна туш.

— Эхиримжи йисара районда юкьван гьи­саб­далди гьи яшарин инсанар рагьметдиз физва?­

— Рагьметдиз физвай инсанрин яшарикай рахайтIа, юкьван гьисабдалди, итимар 58-75 ва дишегьлияр 66-85-йисарин яшара аваз рекьизва. И кардин кьилин себебни, сифте нубатда, рикIинни дамаррин, онкологиядин азарар я.

— Лезги маса районра хьиз, чи райондани диде-бубайри, иллаки жегьилри, чпин аялрал маса миллетрин, гьатта ажайиб тIварар эцигзава. Эхиримжи вахтара районда аялрал эцигнавай тIварарикай гьибур гзаф гьалтзава?

— Гзаф гьалтзавай тIварар ибур я: рушарин арада — София, Самира, Айша, гадайрин арада — Мугьаммад, Агьмад, Адам, Исмаил.

— Гзаф муниципалитетра, гьабурукай яз чи райондани МФЦ ачухнава. Ана ЗАГС-дин къуллугъар кьилиз акъудзавани?

— Эхь, МФЦ-да ЗАГС-дин пуд къуллугъ кьи­лиз­­ акъудзава: гражданвилин гьаларин госреги­страциядин кьвед лагьай (повторный) шагьа­дат­на­ма гун; эвленмиш жез кIанзавайбурувай арзаяр кьабулун; чпихъ яшар тамам тахьанвай саналди тир аялар авачир уьмуьрдин юлдашрин, кьве патан разивал аваз, чара хьун патал ар­за кьабулун.

2017-йисуз и рекьерай МФЦ-ди 17 къуллугъ кьилиз акъудна.

— Районда демографиядин гьалар хъсанарунин жигьетдай ЗАГС-дин отделдинни хуьрерин поселенийрин администрацийрин арада авай алакъа гьихьтинди я?

— Чна хуьрерин поселенийрин админист­рацийрихъ ва талукь маса къуллугърихъ, организацийрихъ галаз сих алакъада аваз кIва­лах­зава. Хуьрерин поселенийрин 15 администрациядин пешекарри ЗАГС-дин 4 къуллугъ (эвлен­миш хьу­­нин, инсан кьинин, аял хунин ва бубавал тайи­­нарунин рекьерай) тамамарзава.

Гражданвилин гьаларин государственный актар регистрация авунин жигьетдай ЗАГС-дин отделди вичин кIвалах гележегдани федеральный законрин сергьятра аваз ва райондин агьалийрин ихтиярарни интересар хуьналди кьилиз акъудда.

Хазран Кьасумов