Киш йикъан няни тир. Зун хтул Мадинадихъ галаз къугъунал машгъул тир. Те­лефонди зенг авуна. Хтулди, гьасятда фе­на, трубка зи па­тав гъана. Телефондай дуст, пол­­ковник, ЦIийи Макьарал яшамиш жезвай Магьсуб Магьмудован сес агакьна. Куьруь жузунар авурдалай гуьгъуьниз­ ада гьевес кваз лагьана:

— Къе муштулухар гудай югъ я, Нариман стха. Чи мад са кьегьал хцикай генерал хьанва. Президент Владимир Путина Указ акъуднава.

— Вуж я ам? — хабар кьуна за.

— Арсен Рагьманов, Агъа АрхитIай я. Университет куьтягьайла, за кьве йисуз Ар­хитIрин школада кIва­лахна. Заз Арсенан дахни, дидени хъсандиз чизвайди я. Абурни муаллимар тир. Зун исятда Арсе­нахъ вичихъ галазни рахана.

— Мубаракрай, дуст кас! Муштулух гунай сагърай вун. Ахьтин ви­кIегь, уьтквем, дирибаш рухваяр, Ватандин къудратлувал хкажзавай кьегьалар чахъ мадни хьурай! — лагьана за.

Ислен юкъуз кIвалахал фейила, нубатдин лезги генерал хьун за юлдашризни тебрикна ва, гьелбетда, зун Рагьманов Арсен Фармановичикай алава малуматар жа­гъурунал машгъул хьана. Абурни чаз гьатна.

Фарман Рагьманова АрхитIрин аялриз урус чIаланни ва литературадин тарсар гана. Ам вичин пеше чидай, адал рикI алай, аялривай истемишунардай ва регьимлу муаллим тир. Адан уьмуьрдин юлдаш Тайибат Шабановнади саки 45 йисуз АрхитIрин школада гъвечIи классрин аялриз дерин чирвилер гана.

Фарман муаллимди вичин веледрин ва классда авай аялрин арада са тафаватни тунач. Амма вичин рухвайрал, рушарал кIвалин гуьзчивални ийизвай, кIелунриз артух фикир гузни тазвай. ИкI тирвиляй абуру кIелни авуна, пешеярни къачуна ва къе обществодиз хийирлу крарни ийизва.

Чешнелу ученикди, комсомолди, общественный крара вилик жергейра жезвай гадади армияда къуллугъ авунин пе­ше хкягъайла, гзафбур тажуб хьанай, муаллимарни  кваз. Абуру фикирнай хьи, Ар­сен я экономикадин, я тарихдин факультетдик экечIда.

— Идахъ вичин себебни авай, — рикIел хкизва Арсенахъ галаз санал кIелай Миргьемзе  Мирзеханова. — Арсен зирек, дири­баш, башчивилин алакьунар авай гада тир. Ам гьар са карда кIвенкIвечи жез, масадбуруз куьмек гуз алахъдай, амма  дамах къачудачир. Жаванвилин женжелвилин крарикни экечIдачир, вичин юлдашризни ахьтин амалар авун теклифдачир. А вахтунда тайин хьанвайвал, ам гележегдин я комсомолдин, я партийный рекьерин работник тир. Ихьтин мурад авайбур ДГУ-дин тарихдин факультетдик экечIзавайди тир. Амма Арсен школа куьтягьай 1982-йисуз Новосибирскдин военно-политический кьилин училищедик экечIна ва анаг ада агалкьунралди акьалтIарна.

Гьа инлай архитIвидин, жегьил­ лейтенантдин, Советрин Армиядин  офицердин муракаб ва дамахлу къуллугъ башламиш хьана. Вични РагъэкъечIдай патан Германияда, Советрин кьушунрин частара. Горбачева Берлиндин цал чу­кIурдай, кьве Германиядиз сад хъжедай икьрардал къу­лар чIу­гурла, чи гзаф командирар пагь атIа­­­на амукьнай. ГДР амукь та­вур­ла, Со­ветрин кьушунар гьиниз фида? Офицеррин хизанар, военный техника, дараматар?.. Гьар сад суалра гьатна. Гележег умудлуди яз амукьнач. Гьа ихьтин фикиррик кваз варцар алатна. Эхир Арсен Рагьманова къуллугъзавай часть Буденновскдиз хкана. И кардал старший лейтенант пара шад хьана — хайи макандиз мукьвал тир кьван. Амма шадвал яргъалди фенач­. Уьлкведа кьил акъат тийидай татугайвилериз, дяведин гьалариз рехъ гана. Чечен­ Республикадин кьилиз атайбур Россияди­кай хке­чIунин фикирдал атана. Рагьмано­ван частни Буйнакскдиз рекье туна. Арсе­на генерал Трошеван гъилик къуллугъзавай.

Чечен Республикада дяведин гьерекатриз рехъ ачухайла, Да­гъус­тандин сергьятар хаталувилик акатайла, Салман Радуев кьиле авай международный бандитри Къизляр шегьердал вегьейла, вишералди агьалияр залуквиле кьурла, Первомайск хуьр бандитрикай азаддайла, Рагьманова къуллугъзавай частунин офицеррин, ас­керрин везифаярни артух хьана. Гьи­кьван хаталу тиртIани, Ватандизни, жуван намусдизни, кьур кьинезни вафалу хьун лазим тир. Гуьллейрин, барутдин ни галай уламрай Рагьманов лайихлувилелди экъечI­­на. Вичиз буйругъ авур гьар са тапшуругъ кардин гъавурда аваз, дирибашвилелди ва вахтунда тамамарай архитIвидиз командирри дуьзгуьн къиметни гана. Старший лейтенантди мукьвал-мукьвал вичин къуллугъдин чинер дегишарна. Капитан, майор, подполковник, полковник  ва гила — генерал-майор…

Гьелбетда, ихьтин дережадин гъалибвал къазанмишун регьят акъвазнач. Гзаф уламрай экъечIна, манийвилер муьтIуь­гъар­на, къастуналди виликди фе­на ва чIе­хи командирри вилик эцигзавай кьетIен, жавабдар ве­зифаяр кьилиз акъудна кIан­завай. Четинвилер тIимил  акьалтнач­тIани, Арсен Рагьманов имтигьанрай итимвилелди,  лайихлувилелди экъечI­на. Махсус­ операцийрани ада командирвилин, Ватандиз вафалу аскервилин, къагьриманвилин алакьунар, ерияр къалурна. Гьа са вахтунда ада РФ-дин Яракьлу Кьушунрин­ Генеральный штабдин академияда вичин чир­ви­лер, вердишвилер хкаж хъувуна. Аскервилин жуьэтлувиляй, ВДВ-дин лич­ный  состав женгинин рекьяй гьазуруник еке пай ку­тунай 1996-йисуз Рагь­мановаз “Ватандин вилик лайихлувилерай” II дережадин ордендин медаль, 1999-йисуз “Жуьр­этлу­виляй” орден гана. Ам гьакI “Виват Победа” премиядин лауреатни я.

Кардив государстводин дережада эгечIун, вилик эцигнавай везифаяр кьилиз акъуддай кIе­вивал, къаст хьун, виниз тир жавабдарвал гьиссун, десантникдиз хас мягькемвал, зиреквал хьун-ибур Ватандиз чешнелудаказ къуллугъ авунин акьалтIай хъсан ерияр я. Гьавиляй чи ватанэгьлидал муракаб везифаярни ихтибарнава. Ада уьлкведин ВДВ-дин кьушунриз женгинин гьазурлухвилин рекьяй вердишвилер гузва. Кьушунар гьамиша чIехи командиррин тапшуругъар тамамардай цIарцIел гъизва.

— Арсен стха АрхитIрин, Хив райондин ва вири Кьиблепатан Дагъустандин патай Москвада авай чи халисан векил я лагьайтIани жеда,- къейдзава Миргьемзе Мирзеханова.- Адан патав гьар йисуз хуьряй ва райондай инсанар физва. Виридав адан патай куьмекни агакьзава. Садбур больницайра къаткурзава, масадбуруз кIвалах,  яшамиш жедай чкаяр жагъурзава, жегьилар кIелдай чкайрик кутаз куьмек гузва. Адалай хуьруьнвияр пара рази я. Гьатта хуьруьз хтай вахтундани адан патай галайвилер агакьзавай инсанар тIимил туш. Чна ихьтин хцел рикIивай дамахзава. Ам къуллугъдин жигьетдай мадни вини кIарариз хкаж жедай йикъар акурай чаз.

Чун умудлу я хьи, Арсен Фармановичахъ мадни вини дережайриз экъечIдай къуватар, алакьунар, бажарагъ ава.

Эхирдайни алава хъийиз кIан­зава, ЦIийи йисан каникулрин йикъара генерал-майор Арсен Рагьманов хайи хуьруьз хтанвай ва ар­хитIвийри уьтквем хва гурлудаказ къаршиламишна. Генералдин гьуьрметдай зурба межлис къурмишна. Аниз багърияр, хуьруьнвияр, дустар, районэгьлияр, меркезвияр ва маса ксар кIватI хьанвай. Арсена виридаз рикIин сидкьидай сагърай лагьана.

Нариман  Ибрагьимов