Кьериз-цIаруз газетриз, журналриз кхьизвай кас яз, зак ихьтин са хесет ква: жуваз пара бегенмиш хьайи макъалаяр, шиирар, камаллу меслятар дафтарда кхьена хуьда.  И кIвалах за алатай асирдин 50-йисарилай кьулухъ ийизва, гагь-гагь за абурукай жуван кхьинра менфятни къачузва.

Хсуси ихьтин архивда гегьенш чка кьунвай авторрикай сад зи куьгьне дуст Казимов  Казим  я. Адаз за намусдин есирда авайди лугьузва. Пагь, гьикьван дуьшуьшар атана и еке бажарагъ авай журналистдал ва писателдал! Анжах ада вичин намус квадарнач. Абур ада вичин яратмишунра  даимарнава. Икьван чIехи намус-ягь авай, гьам жуван хсуси уьмуьрдалди ва гьам яратмишунралди инсандин ихьтин къилихдиз къуллугъ авун анжах кьетIенбурулай алакьда. Ингье са бя­зибур, гьар жуьре девирра чи багъри га­зетдин чинра чапнавайбур: “Бубани хва” (10.10.1992), “Дишегьлидин къаматда нур” (6.3.1993), “Лезги намусдикайни “Лезги газетдикай”, (25.05.1993), “Дуьнья гьей­ранарай дишегьли” (7.7.1996), “Дишегь­лидин нур” (17.10.97), “Устаддин рикIин аваз” (5.2.2004), “Рекьера тежедай ­дуь­шуьш авач. Яраб кьегьал руш вуж тир­тIа” (3.3.2011), “Бубадин сурал” (9,5.2013), “Дидедин аманат”  (11.7.2013),  “Халкьдин ­камаллу мез”  19.9.2013),  “Бубадин халат” (19.12.2013) “Чи рикIера ама…” (27.2.2014), “Руьгь экуь,  кIеви хьайи­ла” (27.3.2014), “РикIелай тефидай экуь къамат” (9.10.20.14), “Багьа къамат” (19.2.2015), “Дидардиз — дава-дарман “(20.4.2017), “Ви къаматда берекатни нур ава…” (9.5.2018) ва икI мад.

Виридалайни заз таъсир авурди, зак еке къалабулух кутурди, зун кIвачелай кьилелди зурзурайди, Казиман иллаки са макъала я — “Лезги намусдикайни “Лезги газетдикай”. Ада, иллаки лезги намусдикай рахадайла, зак фул кутазва, заз фир-тефир чка сал жезва… Макъала газетдиз акъатай 1993-йисан 25-майдилай инихъ зун са шумудра автордиз жаваб кхьиз алахъна.  Макъалада суьгьбет “Лезги намусдилай кьве шагьи пул хъсан я” лугьуз­вай келимадикай физва.

Ихьтин акьалтIай вижесуз, лезгияр виляй вегьезвай гафар вичин Ватан ва халкь такIандайдаз, абуруз вафалу тушир касдиз талукь я. И мисалди зи дуст Казимак лап дериндай хъел кутазва.

— Кьилди закай рахайтIа, — кхьизва авторди, — завай Лезги Намус (эхь, и кьве гафни абур гьуьрметдиз лайихлу хьуниз килигна, за чIехи гьарфунилай кхьизва!) гьатта са хазина къизилдин пулунивни гекъигиз жедач. Де куьне лагь, Намус ма­са гуз ва я маса къачуз жедайди яни?!

Инал зи дуст Казима ханарин де­вирда чпин хуьре хьайи агьвалат ахъай­зава.

“Ханарин девирда зи хайи хуьруьн жемятдал абуру гьар садал харж вегьедай: рипе къуьл, зирба мух, са шумуд ла­паг… Идалайни алава хуьруьн лежберри гьакъисуздаказ хандин никIер цадай, мал-къара хуьдай, магьсулар кIватI хъийидай. Азадвилихъ къаних жемятдини и чеб истисмар авуниз, чпин намусдик хуькуьруниз гапурралди жаваб хгудай. Телефвилер кьве патайни жедай.

Нубатдин акьунар хьайила, хандин нуькверрикай виридалайни къуватлу сада вичин гъиле гьатай жаван, таза кIел хьиз, гардандихъ вегьена, “идакай хандиз вижевай гъуьрч жеда” гафар мецел алаз, кьил агъадал, КьакIарин хуьр галайвал еримишна. Вичи вич женжелди хьиз тухузвай,  къаларзавай жаван агъада авай тепедал къведалди хутахна, нуькверди юлдашриз вич адан уюнрикай бизар хьанвайди малумарна. Юлдашри женжелдин кар гьа инал акун, ам дагьардиз гадарун меслят къалурна.

Юкьвакай хкудна, гапур кьецIиларна, хурал кьуьл эцигнавай жавандин винел ам хкажайвалди и жегьил касди сифте вичин кьилелай бармак хтIунна, ахпа зурба сесиналди гьарайна, хур къазунна:

— Ягьсуз мурдар, гила акъваз хъийимир!  Куьткуьнна тур зунни. Куьне кьейи зи бубадилай, стхадилай зун артух туш, ханарин тулаяр! Къуй куь намусдал Тажуман ивидин лекеяр хьурай…

Кьиникьар гьинавайди я?! Вичин вилик гунагьсуз рушан хурар, адан чIарар ахъа хьана акур и нуьквер, намусди кана,  къах хьана акъвазна. Амай нуькверарни кIватI хьана. Тахсиркар нуькерди тадиз рушан хуруяр кIев хъийиз жуьрэтна. Адан мецел ихьтин келимаяр атана:

— Чан бала, чна вун ви утагъдиз кьван гъилерал алаз хутахда. Гьакъикъатдани, чи намусдал гьакIни ивидин лекеяр гзаф ала. Ибур гьич лезгидиз кутугнавай крар туш…

Дугъриданни, риваятдиз ухшар авай хьтин дуьшуьш яни?! Амма и кар гьакъи­къатда хьайиди я. И дуьшуьшдилай гуьгъуьниз лап фад ханарин гьукумдарвал кIватнай. Зи хайи хуьруьн жемятни дердисервилерикай азад хьанай (ада гьатта КцIыр тIвар алай хандин маса векил кьакьан къаядилай гадарна кьенай). Амма Тажуман тIвар алай тепе, Лезги Намусдин пару хьиз, чи йикъарани ама…

Гила чун акьалтIай ярамаз, эдебсуз мисалдал хквен. Чидач, а мисал гьи вахтунда, гьихьтин шартIара арадал атанатIа. Чаз, лезгийриз, ихьтин мисал ава: лезги намусди рекьида, цIегь — чумахъди. Им чав ата-бубайрилай агакьнавай дуьз, халкьдин къанажагъ къалурзавай мисал я. “Лезги намусдилай кьве шагьи пул хъсан я” лугьудай яланчи, ялтах  мисал жеч эхир!

Къе и чIуру мисалдин ван саки амач. Амма гьикI хьана ам арадал атана?

Лап аял чIавалай заз а мисалдин ван хьана. Ам, аквар гьаларай, тIуьнихъ галаз алакъалуди я. Кьенят авун тирни, регъуьвиляй яни, гьар гьикI ятIани, руфун вилик кутун, нефс ахъаюн лап куьгьне къайдайрив кьадачир. ГъвечIи чIавалай гьа  ихьтин руьгьдал алаз вердишардай. Зи рикIел алама, дидедихъ галаз къуншидал фейила, “зи аялди хинкIар недач” лугьудай. Маса вахтара хуьрекрин тIва­рар дегиш жедай. Аялди регъуьвиляй ненни ийидачир. Хкведай рекье къал-макъал хьайи дуьшуьшарни тIимил жедачир…

Зи диде вичин хизанда чIехи вах тир. КIвализ ара-бир халаяр къведай; хуьрек вилик гъайила,  лугьудайвал, абуру мецер-кьилер кядай, нефсиниз тербет гудай. “Куьн гьамиша кIвале тIуьна къвезвайди яни?” — лугьудай зи дидеди. Бязи вахтара ихьтин ванерни жедай: “КIанз хьайитIа, недачни, лезги намусдилай кьве шагьи (чи патара шигьи лугьуда) хъсан я”. Бес идаз лезги намус вучиз лугьузва? Тапан намус, себебсуз намус талгьана, лезги намус квез герек тир ина? Белки, сифтедай им са дерин мана авачир гаф тиртIа, ам намусдихъ галаз сих алакъада авачир жеди. ИкI хьунни мумкин я. Са мещанинди сифте яз ихьтин мисал лагьана. Ахпа гафарин цIалцIам­виляй, лувар квай гафар (крылатые слова) тирвиляй мисалдиз элкъвена. Инсан сифтедай намусдин деринриз эвичIза­вачир. Белки, и мисал сифтедай ягьанат патал ишлемишзавай гьа­кIан манасуз келима тир жеди. Ахпа адахъ галаз вердиш хьана, цIалцIамдиз акуна, мисалдиз элкъвена. И вахтундани бес вучиз кьве шагьи лугьузва, адалайни гъвечIи пуларни ава эхир.

2014-йисуз Казим Казимова вичин нубатдин ктаб — “Ялахъ-яйлахрин меркез ва адан нурлу гъетер” — кхьена. И ктабда 140-далай виниз шикилар ава: вири редак­циядин, кьилди дустарин, зурба алимрин, музыкантрин, пара хуш инсанрин. Аламат жедай кьисайралди, хуьруьн тарихдалди, ватандин кьегьалрин къагьриманвилералдини ктаб девлетлу я. Са шумуд шикил, са шарж, са очерк зазни багъишнава. Ибурун арада Махачкъалада  26.07.04 йисуз — Дагъустандин Конституциядин 10 йис тамам хьайила  ягъай шикилар — Казимова Казим, Имамали Халилов, Салигь, зун, рагьметлу Асеф Мегьманни Эседуллагь Наврузбегов.

“Ялахъ-яйлахрин меркез ва адан нурлу гъетер” са жуьредин (ажайиб) эн­циклопедиядиз элкъвенва. Ктабда рикIел хкунар, таржумаяр, ажайиб кьисметрин инсанрикай суьгьбетар гьатнава. Гьатта аяндар тир жерягь Вангадикайни хабарар ганва.

И ктабдихъ анжах са кимивал, эксиквал, нукьсан ава: ана гьич са гафни и Тажуман тепедикай кхьенвач…

Инал заз гьич рикIелай тефидай шаир ва инсан Алирза Саидован “Дидедин темен” шиир-манидай кьуд цIар мисал гъиз кIанзава.

Дагъустандин халкьдин артистка Суьлгьуьят Гьажиевади ам лап зурбаз тамамарни ийизва.

Эхир икрагь жеда, белки, уьмуьрни

Муьгьуьббатни, ви кьил элкъуьр ийидай.

Анжах Етим Эминан пак шиирни

Дидед темен акъатдач зи ивидай.

Захъни ава са мурад — Тажуман  тIвар алай тепе жуван вилералди акун…

Гьуьрметлу Казим Казимов, чидач кьисметди заз а тепе къалурдатIа. Несилриз ахьтин викIегь касдин къамат чир хьун патал, а риваятдик ваз малум цIийи делилар кухтуна, чап хъувун тIалабзава. Ваз чандин сагъвал гурай!

Исламудин Гьуьсейнов