1941-йисан 22-июндиз чи ислягь Ватандал чапхунчи Гитлеран фашистри хабарсуз вегьена. 1941-йисан 19-июлдиз «Правда» газетдин сифте чиниз СССР-дин дишегьлийрин патай эвер гун акъатнай: «Фашизмдилай гъейри дуьньядин дишегьлийриз маса душман авач! Чна вири къуватар сад авуна, фашизмдал гъалибвал къачун лазим я» гафарни авай ана.
Дагъустандин дишегьлийри и эвер гунин тереф хвена ва Гитлеран чапхунчийрал гъалибвал къачуник чпин лайихлу пай кутуна. Кьве агъзурдалай виниз дагъви дишегьлияр хушуналди фронтдиз фена, вири къуватар эцигна, къати женгера иштиракна, вагьши душманар тергна.
ИкI, Ахцегьрин хуьряй тир Соня Мурсаловади Украинадин пуд лагьай фронтдин жергейра аваз Молдавия, Румыния азад авунин къати женгера иштиракна. Ам Яру Армиядин кьушунрихъ галаз Берлиндиз кьван фена. Лянет хьайи Гитлеран магъара, рейхстаг къачудайлани ада вичин гьунарар къалурна.
Ватандин ЧIехи дяведин четин йисара яшайишдин эвелимжи хилерикай сад тир хуьруьн майишатда бригадайрин, фермайрин, звенойрин кьиле акъвазна, йифди-югъди кIвалахиз, дишегьлийри фронтдиз агъзур тоннралди техил, як, чIем, нек, ниси, какаяр, емишар, бустандин майваяр, дарманрин набататар ракъурна. Чкайрал аламай яру аскеррин хизанар, жемятарни хвена.
Ихьтинбурукай яз Кьасумхуьруьн райондин (гилан СтIал Сулейманан район) КуркIур ва Ичин хуьрерин «Правда» колхоздин председатель, ДАССР-дин Верховный Советдин депутатвилиз лайихлу хьайи Жафарова Зарбафан, Докъузпара райондин Карл Марксан тIварунихъ галай колхоздин лапагрин фермадин заведующий Усманова Бикедин, Хив райондин Кирован тIварунихъ галай колхоздин парторганизациядин секретарь яз дяведин фондуниз вичин цIуд агъзурралди пулдин такьатар, техил, чими парталар фронтдиз рекье тур Шалбузова Бесан, Агъа ЦIинитIрин хуьряй тир, вичин жегьил гъуьл дяведиз фейила, адан къуллугъ, колхоздин бригадирвал ва гуьгъуьнлайни ВКП(б)-дин Хив райкомдин дишегьлийрихъ галаз кIвалах тухудай отделдин заведующий хьайи Гьажиева Султанатан тIварар кьаз жеда.
Ватандин ЧIехи дяведин четин йисара 500-далай гзаф дагъви дишегьлийри Хив райондин карханайра, майишатра звеноводар, бригадирар, фермайрин заведующияр, кIвенкIвечи дояркаяр, магьсулдарар яз кIвалахна.
Кашан хуьряй тир Рамазанова Тавата кIвалахда ва дяведа женг чIугвазвай аскеррин хизанриз куьмекар гунин карда хъсан нетижаяр къалурна. Ам жемятди чпин хуьруьн советдин председателвиле хкяна.
Райондин Ургъа хуьре яшамиш жезвай колхоздин кIвенкIвечи Мирзоева Ракъуята 10 агъзур манат пул оборонадин фондуниз гана ва вири районэгьлийриз дяведин заем кхьиниз эвер гана.
Агъа ЗахитIрин хуьруьн колхозчияр Гьуьсейнова Султанханума, Къурбанова ФатIимата майишатдин кIвалахарни ийиз, гьар сада 1000-дахъ агакьна сун гуьлуьтар, бегьлеяр храна. Школада кIелзавай вахар тир Гьуьруьятани Селми Умароври гьар сада 400 жуьт сун гуьлуьтар храна, фронтдиз рекье туна.
Хъукьварин ирид йисан школада гуьлуьтар, бегьлеяр хурунин кружок ачухна. Ина рушарин кьиле акъвазнавай жаван дишегьли М.Агьмедовади гьар кварталда 1300 жуьт сун гуьлуьтар, бегьлеяр храна.
Межгуьлрин хуьряй тир, гъуьл фронтда авай Алимегьамедова Лейлиди жемятдин собранидал кIвале хуьзвай 400 килограмм къуьл душмандин хура акъвазнавай аскеррин аялриз, хизанриз гузвайдакай малумарна ва чпихъ девлет, такьат авай районэгьлийри ихьтин куьмекар дарда авай хизанриз гун патал эвер ганай.
Цналрин хуьруьн Ф.Энгельсан тIварунихъ галай колхозда зегьмет чIугур, чуьлдин ва фермайрин бригадирар хьайи жегьил дишегьлияр тир Абдулаева Беса, Рустамова Гегьвера, Алиева Сувара агъзур тоннралди техил, як, чIем, нек, ниси, какаяр, хуьруьн майишатдин маса продуктар оборонадин фондуниз рекье туна.
И хуьряй тир Гьасанова Беса, Фатулаева Перихади, Усманова Гьуьруьхади, Велибегова Перихади гьар сада чпин рикIни жигер тир рухваяр дяведиз рекье туна. Югъди-йифди далу патан фронтда кIвалахиз, чпин рухвайриз, яру аскерриз цIудралди посылкаяр рекье туна.
1942-йисан ноябрдин вацра фашистар Дагъустандин сергьятдиз мукьва хьана. Буйнакск шегьердин сергьятра душмандин яракьлу къуватрин, техникадин вилик пад кьун патал еке къанавар, окопар, дзотар атIуз гзаф районрай зегьметчияр рекье гьатна. Хив райондай 300 кас кьиле ВКП(б)-дин РК-дин кьвед лагьай секретарь Юсуфов Рамазан ва политрук Митаров Багьадин аваз «Ярым почт» тIвар алай кьураматдиз акъатна. Ина абуру лап четин шартIара планар хъсан ери аваз вахтундилай вилик тамамарна.
1942-йисан 25-декабрдиз ДАССР-дин Совнаркомди Хив райондив Дагобкомдин ва Совнаркомдин гъиляй-гъилиз къведай Яру Пайдах ва пулдин пишкешар вахканай. Къейд ийин, 300 касдикай 120 кас дишегьлияр тир.
Ватандин ЧIехи дяведин йисара Хив райондай 500-далай виниз дагъви дишегьлияр гьукуматдин шабагьриз лайихлу хьана.
Гьуьрметлу дагъвияр! Алай вахтунда США-дин, НАТО-дин, Евросоюздин чIулав ниятар авай дявекар, залум жаллатIриз чпин кьацIай планралди чи адалатлу, сад тир Ватан — Россия чпин пацук кутаз кIанзава.
Чи къагьриман халкьди, яракьлу къуватри Президентдин эвер гун яз чи Ватан, халкьар хуьн патал тухузвай СВО-дин дяведин серенжемар гьахълубур ва вахтунда кьабулнавайбур я.
ГьакI хьайила, Ватандин ЧIехи дяведин йисара хьиз вири сад, тупламиш хьана, СВО-дин серенжемда иштиракун, гьар са касди вичелай алакьдай куьмекар гун, алчах душманрал гъалибвал къачуник еке пай кутун чи виридан эвелимжи буржи я.
Рамазан Велибегов, тарихчи,
писатель, РФ-дин СП-дин ва СЖ-дин член
