Советрин Союз чукIурун тIимил акур США-ди, Англияди, Канадади­, Польшади, Германияди ва гьакI Рагъ­акIидай патан маса уьлквейри­ Россиядин диб хкуддай, ам михьиз­ чпиз муьтIуьгъардай, са шумуд­ чка­дал пайи-паярдай планни туь­кIуьрнавай. Уьлкведин кьилиз атай Борис Ельцинан къайгъусузвал, ах­макьвал, пиянискавал, дуьньяда кьиле физвай вакъиайриз къимет гудай зигьин тахьун, сиясатдин жигьетдай акьалтIай кубутвал фикирда кьуна, США-дин ампайри, олигархри, Россиядиз фадлай акси яз кIвалахзавай махсус институтри, тешкилатри адан квайни квай хилер кьуна, анра чпин инсанар къуллугърал эцигиз туна. Идални бес тахьана, жегьил несилдин мефтIер чIуру таблигъатдин, идеологиядин, марифатсузвилин, гьукумдиз акси­ гьерекатар авунин  эсердик кутуна. Мусурманар яшамиш жезвай респуб­ликайра экстремизмдин тум цана ва ам гьич гуьзлемишни тавур жуьреда фад, йигиндиз бегьердални атана. Чка-чкада бандитрин дес­теяр, тешкилатар кардив эгечIна. Гьа икI, — Дагъустандани. Душманрин мурад сад тир — Кавказ Россия­дивай къакъудун. И кар патал Чечняда, Дагъустанда дяведикни цIай кутуна.

Къецепатай буйругъар, еке хиве кьунар агакьзавай Чечен Республикадин кьиле авайбур, гъиле яракь кьуна, Россиядиз акси экъечIна. 1999-йисан 2-августдиз Чечнядай международный бандитар, террористар Да­гъустандин чилел атана. Абуру Россиядиз дяве малумарна. Кеферпатан Дагъустандин ислягь хуьрер кьаз гатIунна. Неинки дагъвийрик, гьакI Кеферпатан Кавказдин, Россиядин регионрин халкьарик къалабулух кутуна. Россиядин къайдаяр хуьдай органри террористриз акси «Кавказ» операция кардик кутуна.

Чна газетдин алатай нумрайрани рикIел хкайвал, дяведин гьерекатар 1999-йисан 2-августдиз башламиш хьана. ЦIумада районда гьалар къурхулубур хьуниз килигна, аниз, капитан Закир Султанов кьиле аваз, ОМОН-дин десте ракъурна. Абуруз буйругъ ганвай: сергьятдин патарив гвай мулкар ахтармишин, террористар авай чкаяр, абурун базаяр чирин вине авай идарайриз хабар гун ва герек серенжемар кьабулин.

2-августдин нисинилай алатайла, сятдин пудриз хьиз, ОМОН-дин дес­тедиз дагъдай Гигатли хуьруьз эвичI­завай, камуфляждин парталар алай, яракьламиш хьанвай кIеретI акуна­. Капитан Султанов вичин юлдашрихъ­ галаз рахана ва абуру эвер тавур мугьманар хуьруьз ахъай тавунин къарар кьабулна.

Боевикри чпиз хуьре аксивалдай­бур жедач лагьана фикирнавай. Абур ягъалмиш хьана. Милиционерар кIе­виз акъвазна. Женг пуд сятдилай гзаф давам хьана. ВикIегь капитан патал а женг эхиримжидаз элкъвена. ЯтIани, абуру бандитар хуьруьз ахъайнач, кьейибур кьена, амукьайбур атайвал кьулухъди хъфена.

Лезги халкьдин дирибаш хва Закир Султанов ЦIумада райондин, иллаки Гигатли хуьруьн, агьалийри чеб террористрикай хвейи викIегь кьегьал, игит хьиз къени рикIел хкизва. Гьукуматди Султановаз «Жуьрэтлувиляй» орден гана. Кьегьалди кIелай Ашарин юкьван школа адан тIварцIихъ янава, адаз бюст эцигнава. Кьурагь районда Кьиблепатан Дагъустандин жегьилрин арада мини-футболдай Закир Султанов рикIел хкунин турнир кьиле тухузва. Месела, шаз турнирда 14 командади иштиракна.

Бандитрихъ галаз женгиник эке­чIай ОМОН-дин сифтегьан дестеди успатна  хьи, душман фендигарди я. Ам регьятдиз алудиз жедач. И гьакъи­къат гуьгъуьнин йикъари, вакъиайри тестикьарна.

7-августдиз Басаеван, Хаттабан, Аслудин Мегьамедован, Багьавудин Мегьамедован регьбервилик кваз туьтуьнихъ кьван яракьламиш хьанвай 2000-дав агакьна бандитри Дагъус­тандин хуьрерал вегьена.

ЦIумада районда кьил кIарцIи ягъай­ кIеретIар Ботлих райондиз гьахьна. Чкадин милиционеррилай са шумуд сеферда гзаф ва хъсандиз гьазур хьанвай террористрин вилик пад кьаз алакьнач.

Душмандиз акси гьужум тешкилун гежел вегьена кIанзавачир. Россиядин гьукуматди Дагъустандиз РФ-дин оборонадин министерстводин мотострелковый 136-бригада, РФ-дин МВД-дин къенепатан кьушунрин 102-бригада ва гьакI милиционеррин дестеярни рекье туна. Душмандин аксина республикадин вири халкь къарагъна. Кеферпатан Кавказдин стха республикайрайни куьмек атана.

Къизгъин женгер 24-августдалди давам хьана. Россиядин армиядин, да­гъустанвийрин акси гьужумрикай хкатайбур Чечнядиз катна. 25-августдиз РФ-дин самолетри Чечнядин мулкуна авай террористрин лагеррал, базайрал бомбайрин хар къурна.

Амма террористриз тарс хьанач. 5-сентябрдиз бандитар (1500 кас) Новолак райондиз гьахьна. Абуруз, Хасавюрт, Буйнакск кьуна, Дагъларин уьлкведин меркездални гьужум ийиз­ кIанзавай. Ихьтин четин вахтунда Да­гъустандин халкь ватан хуьз къарагъна. Вири женгера РФ-дин кьушунрихъ галаз интербригадади, ополченидин дестейри, гуьгьуьллу кьегьалри иштиракна.

Женгер Ботлих, Новолак, ЦIумада, Шамил, Казбек, Къизилюрт районра кьиле физвай. Гьелбетда, телефвилерни хьана. Дагъустандин ополченвийрикай ва къайдаяр хуьдай органрин къуллугъчийрикай 300 кас телеф хьана, 800-лай гзафбурал хирер хьана. Шамил Басаев, Хаттаб ва маса башчиярни тергна. ЦIудралди бандитар суддин вилик акъвазна.

Дагъустандал вегьей бандитрин тешкилатрал къачур гъалибвили Кеферпатан Кавказда террористрихъ галаз чIугвазвай женгина кьетIен дегишвал туна. Гьа са вахтунда Дагъустандин халкьни Россиядин гьукумат сад тирди, Ватандин садвал, итижар, аслу туширвал хуьнин, терроризмдин вилик пад кьунин жигьетдай са фикирдал алайди къалурна.

Чна виликдайни къейд авурвал, Ватан душманрикай хуьн патал вири Дагъустан къарагъна. Умуми ва ва­жиб­лу кардик Кьиблепатан Дагъустандин векилрини чпин пай кутуна. Полковник Шамил Асланова, ери-бине Кьасумхуьрелай тир полковник Заур­ Мегьамедова, Мискискарин хуьряй тир Мадер Къенберова (а вахтунда «Махачкъаласнабсбыт» МУП-дин директор), Герман Рагьимханова (Махачкъаладин администрациядин ап­па­ратдин руководитель), Межгуьлай тир Жафар Мегьамедбегова (РД-дин военкомдин заместитель), лучекви старший лейтенант Багьадин Абдулманафова ва гьакI масабуру.

Международный бандитар кукIва­райдалай инихъ 25 йис тамам хьун республикада гегьеншдиз къейдзава. Дагъустандин Кьил Сергей Меликова къейд авурвал, 1999-йисан вакъиаяр рикIел хуьн ва а четин чIавуз Дагъустан хуьн патал къарагъай гьар садаз икрам авун лап важиблу везифайрикай я. Дагъустанвийри неинки чпин республика, гьакI вири Россияни хвена. Имни рикIивай дамахдай ва чи садвал мадни мягькемардай делил, себеб я.

Августдин, сентябрдин варцара республикада ва иллаки мусибатдин вакъиаяр кьиле фейи Ботлих, Новолак, ЦIумада районра юбилейдиз талукьарнавай жуьреба-жуьре мярекатар кьиле фида. Телевиденида вакъи­айрин иштиракчияр, диндин, жеми­ят­дин тешкилатрин векилар галаз эл­къвей столар,  передачаяр, шикил­рин­, ктабрин выставкаяр, конференцияр­ тешкилда, гьакIни бандитар ку­кI­ва­р­униз талукьарнавай документальный, художественный фильмаяр къалурда.

Нариман  Ибрагьимов