Дагъустандиз Автономия малумардалди, чи халкьариз регьятвилерикай, савадлувиликай, техникадикай, яшайишдин къулай шартIарикай хабарни авачир. Вири девлетар ханаринни беглерин гъиле авай. Бязибуру лугьунни мумкин я: бес гила гьикI я, вуч дегишвал хьанва кьван? Гьахъ я, алай девирда мад вири хсусиятдиз элкъуьрнава. Саки вири заводар, фабрикаяр, мяденар, хазина кьилдин ксарив гва.
Алай 2021-йисуз Дагъустандин Автономиядин 100 йис хьанва. Совет властдин йисара савадсузвал квадарна, халкьариз вири хилерай регьятвилерни къулайвилер яратмишна. Дагъларин уьлкве вири алемдиз машгьур хьана, гьакI Хасавюрт районда бине кутур Къурушарни.
1920-йисан 20-ноябрдиз Къурушдал Дагъустандиз автономия малумаруниз талукьарнавай еке митинг хьанай. Анал рахай Регьимханов Алихана, Эфендиев Гьажиди, Алискеров Юсуфа, Гьамзаев Шемсидина ва масабуру и хабар шаддаказ кьабулнай. 1921-йисуз кесиб активистри Коммунистрин партиядин ячейкани тешкилнай, сад лагьай секретарвиле Панагьов Абдулкъадир хкянай.
1925-йисуз Къурушдал Нажмудин Самурский ва Къара Къараев атанай. Абуру партийный тешкилат туькIуьрнай. Кьве йисалай Къурушдал комсомолрин тешкилат арадал гъанай. Гьа ячейкадин членар хьайи комсомолрикай гележегда виридаз машгьур хьайи Социализмдин Зегьметдин Игит Къулиев Сейфедин Рамазанович, Дагъустандин халкьдин шаир Шагь-Эмир Мурадов ва маса лайихлу инсанар хкатна.
1939-йисан 25-июндиз райкомдин бюродал са шумуд кас партиядиз кьабулнай. Севзиханова Зейнаб, Гьажиев Давуд, Гьажиев Межид, Къулиев Къули, Юсупов Жумарт, Магьмудов Селягь, Рамазанов Надир, Небиев Шагьпележ, Багъиров Абузар, Бабаев Шемседин, Гьажиев Фетуллагь, Мамедов Гьасан, Багъдамов Гьамид, Мухтаров Зейнал ва масабур.
1940-йисан 3-мартдиз Докъузпара райондин партийный конференциядал Баглиев Жамедин, рейсадвилелди сесер гуналди, областной партийный конференциядиз делегатвиле, гьа са вахтунда ВКП(б)-дин РК-дин Пленумдин членвилени хкянай. Гьа партконференциядал Къурушрин территориальный парторганизациядин секретарвиле Гьасанова Айна, адан заместителвиле Къурбанова Зулгьажи, К.Марксан тIварунихъ галай колхоздин парттешкилатдин секретарвиле Баглиев Жамедин хкянай.
1951-йисан 14-июндиз Докъузпара райкомдин бюроди дагълух районрин колхозар Дагъустандин дуьзенлух чилерал куьчардай къарар кьабулнай. Абурун арадай яз, анал Къурушар Хасавюрт райондиз куьчардай ва колхозникар патал 300 хизан яшамиш жедай кIвалерни эцигдай план туькIуьрна.
Гьа икI, 1952-йисуз Докъузпара райондин пуд майишатдин колхозчияр Хасавюрт райондин дуьзенлухриз куьч хьана. ЦIийи Къурушрин хуьр арадал гъана, пуд колхоздикай Карл Марксан тIварунихъ галай цIийи колхоз тешкилна. Колхоздин кIвачихъ 6 агъзур гектар дигидай чилер районда ва 20 агъзур гектарни Калмыкиядин чуьллерай галкIурна.
Хуьр куьч хьайи са йисалай колхоздин председатель Къулиев Сейфедина пIинийрин багъ кутуна ва сифте яз 5 гектар уьзуьмлухар арадал гъун патал чубукар Азербайжандай гъана.
Къулиевахъ галаз санал виликдай Вини Къурушдал колхозар тешкилай Юсупов Асвара, Гьажиев Жалала, Диярханов Къагьримана, Баглиев Жамедина, Гьасанбегов Рагьима, Балиев Мирзекерима, Велибегов Мегьамеда ва масабуру уьзуьмчивилин бригадаяр тешкилнай ва нетижада кьакьан бегьерарни къачунай.
Хуьр куьч хьана цIуд йис алатайла, К.Марксан тIварунихъ галай колхоздихъ 700 га ципицIрин багълар, 12 агъзурдалай гзаф лапагар авай. Майишатди уьзуьмчивиле, майвачивиле, малдарвиле ва техилар гьасилунин карда еке агалкьунар къазанмишнавай. Адан тIвар неинки Дагъустанда, гьакI СССР-дин республикайрани кваз машгьур хьанвай.
Гьелбетда, майишатдин агал-кьунар сифтени-сифте зегьметкеш жемятдин алахъунрин нетижа хьана. Адалайни гъейри, майишатдин кьиле галатун тийижир халисан зегьметкеш, ватанперес, инсанперес, Социализмдин Зегьметдин Игит, “Дагъустандин лайихлу уьзуьмчи”, ДАССР-дин Верховный Советдин депутат, ДАССР-дин Верховный Советдин Президиумдин член, КПСС-дин XXII съезддин делегат Къулиев Сейфедин Рамазанович акъвазнавайвилини майишат вилик финиз екез таъсирнай.
1964-йисуз Къурушрин майишатдин кьиле 29 йиса авай Бекуьров Сару Жамалович тестикьарна, бегьерар мадни артухарна. С.Бекуьрован девирда аваданлу хуьрерин арада вирисоюздин конкурс малумарнай, Къурушрин хуьруь а конкурсда 2-чка кьунай, ам ВДНХ-дин гимишдин медалдиз лайихлу хьанай. Ихьтин медалар Сару Жамаловичаз, парторг Диярханов Сабираз ва эцигунрин бригадайрин рабочийризни ганай.
1970-йисуз “Дагвино” объединенидин куьмекдалди Къурушдал чехирар хкуддай завод эцигна. 14 йисуз майишатдиз регьбервал гайи Сару Жамалович хуьруьн гамар храдай фабрикадин директорвилиз хъфена, майишатдин кьиле совхоздин кьилин бухгалтердин везифаяр тамамарай Вердиханов Шагьназар Вейселович тайинарна. Ада яргъалди кIвалахнач, амма са куьруь вахтунда ада 300 гектар цIийи уьзуьмлухар кутунай.
1980-йисуз “Курушский” совхоздин кьиле Хасавюрт райондин хуьруьн майишатдин управленидин начальниквиле кIвалахзавай Диярханов Сабир тестикьарна.
Сабир Къагьриманович директорвилиз хтайла, ада уьзуьмлухрин кьадар 1374 гектардив агакьарна. Совхозди гьар йисуз 2000 тонн техил, 1000 тонн дуьгуь, 1000 тонн салан майваяр, 1000 тонндилай гзаф нек, 100 тонн як, 10 тонн сар ва маса продукция гьасилзавай. С.Диярханован девирда “Курушский” совхоз миллионеррин жергейра гьатна. 1987-йисуз “Курушский” совхозди садрани тахьай хьтин ципицIрин бегьер къачунай, — 14700 тонн.
Къурушвийрикай Дагъустандин Обкомдин Сад лагьай секретарь Дагъустанда сад лагьайди яз тарихдин илимрин кандидат, Москвада РСФСР-дин Совнаркомда Экономсоветдин член, государстводинни общественно-политический деятель Нажмудин Самурскийдикай (Эфендиев) хьана. Къурушвийрикай Балатов Гьасен Агьмедхановича, Жафаров Рамазан Жафаровича, Баглиев Малик Жамединовичани жавабдар къуллугърал кIвалахна.
Саки 90 касди илимрин кандидатвилин ва 20-далайни гзафбуру докторвилин тIварар къачунва. Абурун арадай яз тIвар-ван авай алимар — Ирахов Шивит, Нагъиев Сейфуллагь, Гьажиев Абдулмежид, Эскеров Жавид, Алиев Низами, Гьажиев Решид, Баглиев Загьраб, Мамедшагьов Магьмуд, Рамазанов Ибрагьим къалуриз жеда.
Къурушдилай алай вахтунда тIвар-ван акъатнавай духтуррин тIварар Россиядани кваз машгьур хьанва: Дагъустандин медакадемиядин кафедрадин заведующий Гьажиев Решид, 9 агъзур операция авур Везиров Микьдад, Мозамбикда кIвалахна хтай Рамазанов Нариман, “Дагъустандин лайихлу духтур” Баглиев Заур, Къачаев Решид, а баркаллу рухвайрин крар давамарзавай Уружев Жалал, Эфендиев Темурлан, Закиров Сабир, Эмиров Мегьамед, Рамазанов Мурад, Жафаров Ризван, Назиралиев Руслан, Мамедов Казбек, Адигуьзелов Рафик, Вердиханов Исмаил, стхаяр тир Къачаев Ревшанни Мегьамед, Акбаров Нуьгь ва масабур.
Къурушар гьеле куьгьне хуьре амаз культурадиз екез гьуьрметзавай халкь тир. Къадим Къурушдилай Лезги Агьмедалай гуьгъуьниз Дагъустандин халкьдин шаир Шагь-Эмир Мурадов, С.Сулейманан тIварунихъ глай премиядин лауреат Межид Гьажиев, Мегьамед Къуруш (Гьажиев), Фаталиев Кьасум, Мурадов Ибрагьим, Нариман Къарибов, Вердихан Къулиев, Шагьназар Хидиров, Демир Гьажиметов, Майор Агъаев, Лезги Ариф (Агьмедов), адан хва Муса Агьмедов, Неби Панагьов хьтин шаирарни журналистар акъатнава. 2007-йисалай къурушвийри “Къурушрин сес” тIвар алаз газет акъудзава.
Къурушрин баркаллу рухвайрин, абурун баркаллувилерин сан гзаф я. Акьалтзавай несилри абурун сан генани къалин хъийидайдал шак алач.
Гьажи Къазиев,
РФ-дин журналистрин
Союздин член
