Дагъларин уьлкведи Гитлеран Германияди Советрин Союздал вегьей гьа сифте йикъалай фронтдиз гьар са терефдихъай еке куьмекар гана. Идан гьикъиндай гьакъикъи делилри шагьидвалзава.
1942-йисан сифте кьилера Дагъустандин зегьметчийри Яру Армиядин кьушунриз 7277 кIурт, 7732 бармак, 2383 япунжи, 40500 жигет, шарф, 8564 хилер галачир далуяр ва маса шейэр рекье туна.
Дагъустандин балугъчийри вад йисан тапшуругъар кьуд йисуз кьилиз акъудна. Балугъчивилин трестди государстводин план 123,8 процентдин бегьемарна. Лап виниз тир агалкьун Туралидин заводдин коллективди къазанмишна. Ада кьве йисан план са йисуз кьилиз акъудна. Дагъустандин балугъчийри фронтдиз пландилай алава яз 200 агъзур центнер балугъар гун хиве кьуна.
1943-йисан январь. Дагъустандин зегьметчийри оборонадин фондуниз 4859000 манат пул, госзаймдин облигацийрин гьисабдай 15544000 манат, 39 килограмм къизил, 121 килограмм гимиш рекье туна. Идалайни гъейри танкар, самолетар, бронепоездар патални пулар кIватIна.
Ахцегь райондин зегьметчийри Советрин Союздин Игит Валентин Эмирован тIвару-нихъ галай авиаэскадрилья тешкилунин фондуниз 1186300 манат кIватIна. Идахъ галаз сад хьиз, дагъвийри Яру Армиядин фонд патал хуьруьн майишатдин суьрсет ва гьакI хейлин сар, хъицикьар вахкана.
1944-йисан январдиз Верховный Главнокомандующий Иосиф Сталиналай ВКП(б)-дин Дагъустандин обкомдин секретарь Алиеван ва ДАССР-дин Верховный Советдин Президиумдин Председатель Тахтарован тIварарихъ тел хтана. Ана кхьенвай: “Яру Армиядиз пара герек женгинин техника гьазурун патал 25700000 манат пул кIватIай Дагъустандин зегьметчийриз зи ва Яру Армиядин патай стхавилин еке салам!”
Гьа и йисан 11-январдиз “Дагъустандин правда” газетдиз Советрин Союздин Игитвилин тIварцIиз лайихлу хьанвай Гьасрет Алиевакай кхьенва. Макъалада, Днепр вацIалай элячIна, адан рагъакIидай пата плацдарм арадал гъайи ва уьтквемвилелди фашистрихъ галаз женг чIугур кьегьал аскердин дирибашвиликай ихтилатзава.
1945-йисан 17-январдиз акъатай “Дагъустандин правда” газетда пуд ордендин сагьиб, гвардиядин капитан Загьиров Тагьиран чар ганва. Офицерди кхьенвай гьар са гафунай халис ватанпересвал аквазва: “Куь ватанэгьли, гвардиядин капитан Загьиров Тагьир Загьировича Дагъустандин коммунистриз, комсомолриз, фялейриз ва колхозникриз чими саламар рекье твазва. Зун Дагъустандин халкьдин хва, лезги я. 1941-йисан 22-июндилай за фашистрин чапхунчийрихъ галаз женг чIугвазва.
Гьукуматди заз Яру Пайдахдин, Ватандин дяведин I ва II дережайрин пуд орден ганва. Зун, капитан, исятда батальондин командир я. Фашистар чи чилелай чукурзавай женгера иштиракиз, зун Кеферпатан Кавказдай РагъэкъечIдай патан Пруссиядиз кьван фенва. Исятда чна душман вичин магъарада къирмишзава.
Заз атай чарчяй Дагъустандин зегьметчийри оборонадин фондуниз ганвай пуларин гьакъиндай, малдарвиле, магьсулдарвиле, саларбанвиле къазанмишнавай агалкьунрикай хабар хьайила, зун пара шад хьана ва за хайиди тир Дагъустандиз ва чи советрин Ватандиз кьин кьазва: алчах душмандал гъалибвал къазанмишун патал заз я къуватар, я уьмуьр гьайиф къведач”.
Советрин Союздин вири халкьари, сад ва тупламиш хьана къачур ЧIехи Гъалибвал тешпигь авачирди я. Игитар рикIел хуьн, жегьил-жаванар абурун чешнейралди халис ватанпересар яз тербияламишун чи виридан буржи я.
Хийир Эмиров
