Къаюмвилин нетижа
1930-1950-йисара чи халкьдин арадай акъатай савадлу ксари (Агъалар Гьажиев, Гьажибег Гьажибегов, Аскар Сарыджа…) милли фольклор ва алатай асиррин шаиррин эсерар кIватI хъувун, абуруз дуьзгуьн къимет гун патал еке алахъунар авуна. Абурун гьевеслу кIвалах себеб яз, чаз Кьуьчхуьр Саидакай, Етим Эминакай, Рухун Алидикай, Лезги Агьмедакай ва масабурукай чир хьана.
Къенин юкъузни чи арада милли эдебиятдин майданар гегьеншарунин, алатай девиррин шаиррин эсерар кIватI хъувунин, абур урус чIалаз таржума авунин месэлайрал машгъул ксар ава. Абурукай садни Мурад Саид я. Ада Кьуьчхуьр Саидан 255 йисан юбилейдин вилик женгчи шаирдин яхцIурдалай виниз шиирар урус чIалаз таржума авуна ва ктаб акъуднава.
Идалай гъейри, Мурад Саида Хуьруьг Лукьманан “Уьмуьрдин рехъ” ктаб акъудун патал хейлин зегьмет чIугуна. И йикъара ада, рагьметлу шаирдин руьгьдиз бахшна, адан “30 йис” поэма кьилдин ктаб яз акъуднава.
Лугьун лазим я хьи, Хуьруьг Лукьманал чан аламаз адан са ктаб акъатнай. Адан чIехи пай эсерар дафтарра амай. “30 йис” поэмани абурук акатзава. ЧIехи эсерда, Дагъустандин автономиядин 30 йис тамам хьуниз талукьарнавай поэмада, шаирди, тади къачун тавуна, галай-галайвал тIебиатдин гьалар, инсанрин гьерекатар къалуриз, хуьре кьиле фейи шадвилин мярекатдикай ихтилатзава.
Автономияди зегьметчийриз, кесиб-синифдиз, фялейриз багъишнавай пишкешар къимет авачирбур тирди тестикьарзава. Жегьилриз къенин жуьредин хьтин къулайвилер гьамиша авай хьиз тир. Ваъ! Бубайрин уьмуьрар зиллетдик акъатна. Поэмада азадвилин, гьахълувилин нур, инсанвилин бахт аквадалди вилик хьайи азаблу, адалатсуз, истисмарвилин уьмуьр кьуьзекан къаматдалди къалурзава.
“30 йис” поэма теснифуналди, Хуьруьг Лукьмана неинки вич Советрин гьукумдив, Дагъустандин автономиядив эгечIзавай тегьер, гьакI вич бажарагълу шаир хьизни къалурна.
“Кьве вир”
Дагъустандин халкьдин шаир Ханбиче Хаметовади, Дагъларин уьлкведин шииратдин классик Кьуьчхуьр Саидан мусибатдин кьисмет хиялдаваз, “Кьве вир” тIвар алаз поэма теснифнава. Мурад Саида ам чапдай ктаб яз акъудуник вичин пай кутуна. Ктабдиз урус чIалал сифте гаф кхьена, поэмадин тарифдиз лайихлу терефрикай раханва. Гьа са вахтунда критикди шаирдин виликан яратмишунризни вил вегьенва ва абуруз художественный, философиядин жигьетдай вичин къиметар гузва.
Милли чIалан мумкинвилерикай ва хсуси бажарагъдикай менфят къачуна, Х.Хаметовади зурба шаир Кьуьчхуьр Саидан тарихдай малум тир вакъиаяр, делилар рикIел хкунихъ галаз санал кIелдайдан вилик ашукьдин туькьуьл кьисметдиз талукь яз вичин хиялар, веревирдер ачухзава. Къенин девирни фикирдай акъудзавач. Кьурагь дереда, Лезгистанда арифдарар, ашукьар, эфендияр акъатай чIехи хуьруьн кьилел атанвай агъур гьалдикайни, рикIе гьайифдин тIал аваз, кхьенва. А цIарар кIелай гьар са касдин туьтуьна кьагьар акIида.
Х.Хаметова агъунва хьи, Кьуьчхуьр Саидан, Етим Эминан шиирар халкьди эзберзамай кьван гагьда чи кIвалер, хуьрер, ерияр амукьда. Ханарин зулумдиз акси яз къарагъуниз эвер гайи Кьуьчхуьр Саидан рехъ давамардайбур, ашукьдин хуьрел чан хкидайбур, халкьдин экуь мурадар кьилиз акъуддайбур майдандиз акъатда.
Чаз Саидан тIвар алай хуьр
Хкаж хьана акурай!
Виждан патал кар алай хуьр
Сегьер хьана хтурай!
Йикъан вири чIаварилай
Заз сегьерар багьа я.
Туракь нурар — ракъинин яр
Са беден, са гьалкъа я.
Чи руьгь хуьзвай Саидан цIар
Чи накьни чи пака я.
Абад Азадов
