Умудлу камар

Хив райондин ЦIийи Фригърин юкьван школадин аялрин эсерар чи газетдиз гзаф акъатна. Гила чи гъилиз абурун эсеррикай ибарат чIехи ктаб атанва, тIварни — “Сифте  камар”. Адан редакторни, туькIуьрай касни аялрин тешкилатдин регьбер, хъсан муаллим ва  шаир, халисан методист ва тербиячи  Абдул  Ашурагъаев  я.

Ктабдин сифте гафуна къейднавайвал, и школада яратмишдайбурун кIватIал арадал гъана саки 35 йис я. И девирда ина кIелай аялри цIуд­ралди, вишералди шиирар, манияр, гьикаяяр, кьисаяр кхьена, цлан газетар акъудна, “Лезги газетда”, “Кард” журналда, масанра чапна­.

Фригърин яратмишунардайбуру гзаф конкурсра, олимпиадайра  гъалибвилер къачуна. Гила цIийи ктабни акъудна. Имни, шак алачиз, са гъалибвал я!

Къейд авуна кIанда, ктаб саки тамамвилелди чи чIехи классикар тир Етим Эминан, СтIал Сулейманан юбилейриз, абурун ирсиниз ва гьакIни дидейрин, бубайрин, муаллимрин къаматриз бахшнава. Эсерри абурун  авторрин кьатIунринни фи­киррин, умудринни мурадрин алем гьихьтинди ятIа раижзава. Кьилинди — аялриз хайи лезги чIал чизва, кIанзава, адал дамахзава, фикирзава, теснифзава! Им, шак алачиз,еке агалкьун я. Мубаракрай!

Агъадихъ чна гьа ктабдай са шумуд эсер теклифзава…

Мердали Жалилов

______________________________

Дидедин гьуьрмет

Хьана кьван, хьанач кьван са диде. Гъуьл адан же­гьи­л­за­маз кьен­вай. Авайни- авачирди са гада тир. Гьавиляй хцин ди­де югъди тара-тама жедай. Вичин баладиз ада са куьникайни дарвал гудачир.

Хабар нивай? Хабар — уьмуьрдивай. Амни вацI хьиз физвай, санал акъвазнавачир. ВацIухъ галаз дидедин жегьил вахтарни фена. Ди­де кьуьзуь хьана. Адавай бегьем­ къекъвезни жезмачир. Амма адан рикI хци тир. РикIизни вич вердиш чуьллер, булахар акуна кIан­за­вай. Гьавиляй гадади вичин диде, кIула кьуна, гьар сана къекъуьрзавай, адан рикI аладарзавай.

Йикъарикай са юкъуз, ял ягъиз, тамун къерехдавай са бу­­­л­ахдал ацукьнавайла, абурун патав лацу чуру квай кьуьзуь бу­­­ба атана. Гада кIвачел къарагъна, салам кьуна, жузун-ка­чузун­ авуна. Са тIимил ял яна хъфидайла, кьуьзуь бубади ла­гьа­на: “Чан хва, цIуд йисалайни гзаф я вуна диде икI хуьз. Эгер ву­­­на ам гьуьрмет­ яз гьисабзаватIа, а гьуьрметдин эхир ак­ва­дач­: бурж яз гьисабзаватIа, дидеди вун хвейи са йифен буржни­ гьеле ала­тнавач. Ма и тупIал, ксудайла, дидедин ту­пIухъ акала­ ва жу­ван мурад тIа­лаба”, — икI лагьана, кьуьзуь буба вилерикай хкатна.

— КичIе жемир, чан хва, — лагьана дидеди аламат хьанвай гададиз. — Ам Аллагьди ракъурнавай ма­лаик я.

Пака экуьнахъ къарагъай къуншийриз акуна хьи, пуд гьавадин кIвалерин гьаятдай гадади хипер-малар чуьлдиз акъудзава, диде, метIел хтул алаз, айвандик ацукьнава, суса гимиш­дин кварце аваз булахдилай яд гъизва, верчери чпиз вегьенвай твар незва.

— Дидедин гьуьрмет хвейиди Аллагьдини рикIелай алуддач, — лугьузва хуьруьнбуру къени.

Гьабур гьана амаз, зун иниз хтана. Квезни за и мах хкана.

Марият Абдуллаева

__________________________________

Мах

Са мус ятIани, са гьина ятIани Бахтсузстан тIвар алай вилаят хьана. Кьуьдханум тIвар алай дишегьлиди анаг идара ийизвай. Адаз дуьньядал тек са вичин къанунар дуьзбур, гьахълубур яз аквазвай. Гьавиляй адаз вич мер­­гья­матлуди, акьуллуди ва гуьрчегди хьиз авай. Амма ада вичин инсафсузвал, къанихвал рикIел­ни гъизвачир.

Хабар нивай? Хабар-къунши вилаятдин пачагь Гатфарханавай. Анаг акьван гуьрчег, акьван рикIиз хуш чка тир хьи, ана вилаятдин халкьар, каш-мекь, инсафсузвал­ чин тийиз, бахтлудаказ яшамиш жезвай. Белки, гьавиляй тир жеди а вилаятдиз Бахтлустан лугьузвайди. Анаг цуькверивди безетмиш тир. Ана гъилер ачух, фикирар михьи, рикIерин гьиссер чими инсанар яшамиш жезвай. Анаг хиперин суьруьйралди, маларин нехирралди, балкIанрин рамагралди, дурнадин вил хьиз, ргазвай къайи булахралди, гурлу вацIаралди, гегьенш чуьллералди, къалин тамаралди девлетлу тир. Ихьтин девлет­рикай Бахтлустандин инсанри чпиз лезетни къачузвай.

Мад хабар нивай? Хабар Гатфарханавай. Адаз  ван хьана хьи, бес Бахтсузстан вилаятда халкьар тежер кьван азиятдик яшамиш жезва. И хабарди адав секинвал вахканач. Эхирни ада Кьуьдханумал гьужумна, анин халкь азадна.

Лугьуда хьи, сад хъхьай халкь Бахтлустанда гилани бахт­лудаказ яшамиш жезва.

Селимат Ашурагъаева

_____________________________

ЧIередин нуькI

Гьазурлухвилин классдиз фенвай са тIимил йикъарилай учи­тельницади чи чирвилерни кьатIунар ахтармишиз башламишна.

— Аялар, квез гьихьтин къушарин, нуькIерин тIварар чида?

— Пехъ! — гьарайна са руша ацукьай чкадилай.

— Гьарайна кIандач, гъил хкажна­, лугьун хъсан я. Къал ийиз хьайи­­тIа, чун са куьнинни гъавурда гьатдач­.

— Чубарук, лиф, — жаваб гана, гъил хкажна ва гьа гъилихъ галаз кIвачел акьалтай гадади. И арада учительницади завай хабар кьуна:

— Ваз вуч чида?

— ЧIередин нуькI, — уьзягъдиз жаваб гана за, — ЦIи хъуь­тIуьзни ам чи чIередик квай.

— ЧIередик? Адаз девдев ва я хуьруьн нуькI лугьуз­ва, — гъавурда туна зун учительницади.

Зун кисна, вучиз лагьайтIа, заз а гафар чидачир.

Рамил Бабаев

_____________________________

КIварчагърин цIирер

Зи хуьр

Кlварчагърин хуьр —

къуччагърин  хуьр,

Зи макан я абурлу.

Заз халкь хуьруьн кlан я пара,

Гьуьрмет авай, сабурлу.

 

Гуьзел зи хуьр женнет багъ я,

Кьуд пата дагълар авай.

Гьар  са емиш, ципицIар бул,

Бегьерлу багълар авай.

 

Багъларава зи хуьруьн халкь,

Шадвилелди кlвалахиз.

Школадиз физва чунни,

Хъсан кlелиз алахъиз.

 

Кlварчагъ — зи хуьр берекатлу,

Чун — ви жумарт рухваяр!

Гьуьрмет, сабур, абур авай

Эхь, сад садан архаяр!..

Мугьаммад Абдуллаев

_______________________

Ватан

Ватан хуьдай кьегьалар

Ава чи хуьре.

Хъсан кIелдай аялар

Ава чи кIвале.

Ватандиз вафалу тир

КIварчагъар я чун.

Душмандикай Ватан хуьр

Къуччагъар я чун.

Ватан абад хьун патал

ЧIугвада зегьмет.

Жуван Ватан хуьн патал

Къачуда гьуьрмет.

Анастасия Гьажиева

______________________

Дагъустан

Зи хайи чил Дагъустан,

Ам зи рикIин я дарман,

Чан зи дидедин Ватан

Хайи чил я заз масан.

Жуван Ватан багьа я чаз,

Ам хуьн патал гьазур я.

Адан рекье бахтавар яз

Къекъвез тахьун агъур я.

Зи хайи хуьр, КIварчагъ дере

Чаз виридаз масан я.

Бул бегьерар кIватIдай дере,

Дагъустандин макан я.

Саида Девирова

__________________________

Имни — аялриз…

Сад  лагьай Майдиз чун жуван гьаятда кIватI хьанвай. Гьавани вижевайди хьана, суфрадал недай-хъвадайдини  бул тир. За къунши Расулазни теклифна. Са кьадар вахт алатайла, ам вичин­ мугьманни галаз атана. Адан гъиле дадлу дулдурмадин кьве кIарни авай. Сувар тебрикна, имни — аялриз, лагьана, дулдурма столдин кикел эцигна.

Аялар чна кьилди ацукьарнавай, са тIимил яргъа хьиз. Чи столдихъ рахазвай гафар, гьелбетда, абуруз ван жезвай.

Пуд йисни зур хьанвай зи гъвечIи,  хтул руша столдин кикел алай дулдурмадин кIарар къачуна, “Им халуди чаз гъанвайди я” лагьана, еке гъалибвал къазанмишайдан тегьерда вичин чкадал хъфена.

ТIал алай месэла

Гишин хьана, ругуд йиса авай чи хтул чукуриз-чукуриз кIвализ хтана.

— Зун гьалдай физва, фад-фад недайди це!- гьавалат хьана ам вичин дидедал.

Амма хуьрек гьеле гьазур хьанвачир. Гудай хьтин дад алай маса затIни гъилик квачир.

Башламишна дидеди чан рикI ийиз, хуьрек ргадалди, са жуьре алцурариз:

— Чан дидедин пагьливан хьтин хва, вун дидедиз гзаф кIан­за­вайди я. Аллагь чIехи я, низ чида, ада вакай гьихьтин къагьриман ийидатIа. Белки, вакайни, буба хьтин, тIвар-ван авай духтур жеда…

Амма хци дидедив мад рахадай мумкинвал вахканач:

— Закай вуж жедатIа, диде, я вазни, я зазни чизвайди туш. Аллагьни вичин чкадал тур. Вуна заз тIуьн це. Исятда тIал алай месэла гьам я!

Сад — паб, садни — итим

Вичив аман вугуз такурла, чара атIайла, буба тIветIер ягъунив эгечIна. Газет са шумудра къатна, ацукьай тIветI хабарсуз ягъиз, рекьизвай.

Герен-герен буба авай кIваляй тап ийидай ван жез акурла, хтул, яраб ина вуч хьанватIа лагьана фикирна, гьазурзавай  тарсарни акъвазарна, атана акъатна.

— Валлагь, бала, иеси кьейибуру зав динжвалдай мумкинвал вугузвач. Таблеткайрини абуруз таъсирзавач. Ви кIвале тIветI­вер авачни?

— Эхь, буба, ава, анжах — тек кьвед: сад паб я, садни — итим.

Ихьтин жаваб хьайи бубадин вилер экъис хьана.

— Я бала, ви кьил абурукай, итим вуж ятIа, паб вуж ятIа, гьикI акъатна?

Хтулди, гъил кьуна, буба вичин кIвализ тухвана.

— Ваз атIа гуьзгуьдал ацукьнавай назнази аквазвани? Ада вичиз килигзавай тегьер аку. Ам, гьелбетда, шаксуз, паб я. Гила ву­на иниз вил ягъа, и зи вилик квай пиводин птулкадал ал­кIан­вайдаз. Ваз чиз, ам, итим тахьана, вуж хьуй?..

Буба, вичин сарар-сухвар  кьери хьанвай сивни ахъайна, ван амачиз, хъуьрез, кьил галтадиз амукьна…

Азедин Эсетов